KONCEPCJA PRACY NAUCZYCIELA TERAPEUTY.doc

KONCEPCJA PRACY NAUCZYCIELA TERAPEUTY

Małgorzata Kędra

KONCEPCJA PRACY NAUCZYCIELA TERAPEUTY

Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków wychowawczych i dydaktycznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Ma powodować określone pozytywne zmiany w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno – motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy i umiejętnościach szkolnych dziecka.

Nadrzędnym celem terapii jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi. Tak przedstawiony cel wymaga sprecyzowania celów operacyjnych. Cele te to:

·         Stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych;

·         Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów;

·         Eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji.

Cele te są zarazem programem terapii pedagogicznej.

Nauczyciel terapeuta

Podmiotem terapii pedagogicznej jest nauczyciel terapeuta. Powinien on być wyposażony w odpowiednią wiedzę i umiejętności posiadać predyspozycje psychiczne potrzebne w tego rodzaju pracy.

Zasady pracy korekcyjnej

1. Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego.

Dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju wymagają indywidualnego oddziaływania pedagogicznego, istnieje bowiem ogromne zróżnicowanie rodzaju, zakresu, i głębokości odchyleń w rozwoju oraz trudności w uczeniu się. Dlatego też konieczne jest indywidualne programowanie zajęć korekcyjnych, dostosowanie środków, metod dydaktycznych i wychowawczych do indywidualnych możliwości konkretnego dziecka. Indywidualizacja musi być też stosowana w toku zajęć zespołowych. Polega ona wtedy na kontrolowaniu przebiegu i efektów pracy dziecka, pomaganiu w przezwyciężaniu trudności oraz stosowaniu odpowiednich zabiegów wychowawczych i psychoterapeutycznych.

2. Zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjnych dziecka.

Zasada ta uwzględnia stopniowanie trudności, które dotyczy zarówno objętości opracowywanego materiału, jak i jego przystępności dla dziecka; przechodzenia od ćwiczeń elementarnych do coraz bardziej złożonych. Warunkiem przechodzenia do zadań o większym stopniu trudności jest tylko i wyłącznie sprawne wykonywanie ćwiczeń na niższym poziomie. Nie mogą tu obowiązywać żadne rygory czasowe.

3. Zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności.

Terapeuta musi mieć na uwadze przede wszystkim funkcje najsłabiej rozwinięte i te umiejętności, w których ujawniają się najpoważniejsze trudności. Najwięcej czasu trzeba przewidzieć tych właśnie funkcji w różnych czynnościach. Należy przy tym pamiętać, że im głębiej zaburzona jest dana funkcja, tym większa podatność dziecka na zmęczenie wykonywaniem czynności angażujących te funkcję. W początkowym okresie zajęć wskazane jest przeplatanie ćwiczeń funkcji bardziej i mniej sprawnych, a w ćwiczeniach czytania i pisania – łączenie ich w jednym zadaniu, bazując raz na spostrzeganiu wzrokowym, raz na słuchowym i stosowanie przerw na odpoczynek.

4. Zasada kompensacji zaburzeń: łącznie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych punktów kompensacyjnych.

Zadaniem terapeuty jest wytworzenie u dziecka takich mechanizmów psychologicznych, w których funkcje sprawniejsze pełnią rolę kompensacyjną, wspierając czynności funkcji zaburzonych, takie ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne ułatwiają opanowanie trudnych dla dziecka umiejętności.

5. Zasada systematyczności.

Dotyczy systematyczności i częstotliwości ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych jak również dozowania ich w czasie. Częstotliwość i systematyczność wpływa na pozytywne opanowywanie i utrwalanie nabytych umiejętności. Długotrwale przerwy natomiast powodują częściowy lub całkowity regres.

6. Zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.

Działania o charakterze psychoterapeutycznym powinny towarzyszyć zabiegom dydaktycznym przez cały czas trwania zajęć terapeutycznych a w pierwszym okresie odgrywać nawet rolę dominującą. Zadaniem terapeuty jest nie tylko spowodowanie, aby dzieci mogły się uczyć, lecz także, aby chciały się uczyć. Dlatego też konieczne jest stosowanie elementów oddziaływań psychoterapeutycznych w procesie terapii pedagogicznej.

Podejście do terapii

Według mnie, ważne jest stosowanie w terapii następujących zasad:

1. Zasada indywidualizacji – stawiamy dziecku zadania ze strefy najbliższego rozwoju.

2. Zasada pełnej opieki wychowawczej – opiekę sprawuje nie tylko nauczyciel terapeuta, ale także wszyscy dorośli mający kontakt z dzieckiem (pedagog, psycholog, logopeda, bibliotekarka, lekarz itp.)

3. Zasada akceptacji dziecka i dobrego z nim kontaktu.

4. Zasada atrakcyjności zajęć.

Diagnoza i obserwacja pedagogiczna

Podstawę planowania form opieki i pomocy oraz programowania oddziaływań korekcyjnych stanowi diagnoza. Termin ten pochodzi od greckiego słowa diagnosis co oznacza rozróżnianie, osądzanie i funkcjonuje jako specjalistyczny odpowiednik słowa rozpoznanie.

Przedmiotem diagnozy są trudności i niepowodzenia ucznia w procesie nabywania wiadomości i umiejętności szkolnych, ich przyczyny oraz ujemne konsekwencje dla rozwoju.

Cechy dobrej diagnozy to rzetelność i trafność a także nierozłączność prognozy. Tylko taka diagnoza może stanowić podstawę efektywnej terapii.

Postawienie dobrej diagnozy wymaga zebrania wielu danych. Diagnoza wieloaspektowa uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:

· społecznym – środowisko rodzinne ucznia i środowisko szkolne

· medycznym – ogólny rozwój fizyczny dziecka, ogólny stan zdrowia oraz w miarę potrzeby badanie stanu wzroku, słuchu.

· psychologicznym – ocena poziomu rozwoju funkcji percepcyjno- motorycznych (percepcja wzrokowa, słuchowa, motoryka, lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni oraz koordynacja tych funkcji) i procesów emocjonalno-motywacyjnych.

· pedagogicznym – ocena poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych oraz specyfiki trudności w uczeniu się.

Uogólnienie wyników diagnozy w tych zakresach stanowi syntetyczny opis. Może on dawać podstawy do zaprojektowania zmian i niepożądanych stanów rzeczy. Są one projektowane w formie zaleceń postdiagnostycznych dla nauczyciela terapeuty. Stanowią one skrócony program terapii dla danego dziecka, wytyczają kierunki oddziaływań wyrównawczych i korekcyjno-kompensacyjnych.

W procesie diagnozowania szczególną role odgrywa diagnoza pedagogiczna jako podstawa planowania form pracy korekcyjno- wyrównawczej a także programowania procesu terapii.

Jako narzędzie diagnostyczne stosuje się różnorodne sprawdziany wiadomości szkolnych. Charakteryzuje je ocena ilościowa. Dla rozpoznania trudności dziecka ważniejsza od oceny ilościowej jest ocena jakościowa.

W diagnozie pedagogicznej stosuje się następujące metody badawcze:

- obserwację pedagogiczną

- rozmowy

- wywiad szkolny i środowiskowy

- sprawdziany (testy) czytania i pisania

- ewentualne sprawdziany wiadomości szkolnych

- analizę wytworów ucznia (zeszytów szkolnych i domowych, rysunków i innych prac ręcznych).

W pierwszym etapie postępowania diagnostycznego najważniejsza jest rola obserwacji pedagogicznej prowadzonej przez nauczyciela. Nauczyciel obserwuje dziecko w naturalnych warunkach, w różnych sytuacjach szkolnych, na tle innych dzieci i w izolacji. Jest to obserwacja ukierunkowana – nauczyciel wie, co ma być przedmiotem obserwacji, jakie są przejawy określonych zaburzeń rozwoju i jakie przyczyny mogą powodować określone trudności i zaburzenia zachowania.

Budowa jednostki terapeutycznej

W budowie zajęć terapeutycznych można wyróżnić dwa podstawowe okresy:

1. wstępny

2. właściwy.

Ad. 1

W okresie wstępnym dominuje działalność psychoterapeutyczna. Jej celem jest rozładowanie i wyciszenie negatywnych emocji dziecka, wyzwalanie potencjalnych możliwości i zainteresowań, odzyskiwanie wiary we własne siły i zwiększenie motywacji do pracy. Bardzo ważne jest nawiązanie przyjaznych kontaktów w relacji terapeuta-dziecko.

Nauczyciel stymuluje rozwój funkcji słuchowo-wzrokowo-ruchowych. Zajęcia te mają być połączeniem terapii zabawowej i zajęciowej. Sprzyjające ku temu warunki to:

· praca w małej grupie dzieci

· zajęcia nie limitowane czasem, nieoceniane negatywnie stopniowo przechodzące w ukierunkowane.

· zajęcia pozwalające na psychoruchowe odprężenie dziecka

· wykorzystanie zainteresowań i zdolności dziecka.

Ad. 2

W okresie tym dominują dwa rodzaje działalności: psychodydaktyczna i dydaktyczno-ligwistyczna.

Działalność psychodydaktyczna: pracujemy na materiale nie literowym, wplatamy elementy z okresu wstępnego w celu kształcenia określonych funkcji lub stworzenia momentu odprężająco-wypoczynkowego.

Działalność dydaktyczno-lingwistyczna: Zawiera usystematy- zowany materiał językowy:

· samogłoski, głoski dźwięczne i bezdźwięczne;

· sylaby otwarte;

· wyrazy jednosylabowe zamknięte o pisowni fonetycznej;

· wyrazy dwusylabowe:

a) dwie sylaby otwarte,

b) pierwsza sylaba otwarta, druga zamknięta,

c) pierwsza sylaba zamknięta, druga otwarta,

d) dwie sylaby zamknięte;

· głoski dwuliterowe;

· głoski miękkie

· typowe dla polskiej pisowni ortogramy;

· wyrazy jednosylabowe wieloliterowe

· wyrazy wielosylabowe wieloliterowe

Realizacją okresu właściwego pod względem językowym wyznacza aktualny poziom umiejętności czytania i pisania. Niezależnie od tego poziomu dobrze jest potraktować samogłoski jako ważny element programu dydaktycznego. W ćwiczeniach w tym okresie:

· dążymy do likwidacji błędów w czytaniu i pisaniu przez usuwanie przyczyn w sferze psychomotorycznej,

· zabiegamy o nie utrwalanie błędów już istniejących,

· staramy się zapobiegać występowaniu błędów podając wyrazy stanowiące dla dziecka potencjalne zagrożenie i poddając je wielorakim ćwiczeniom.

Miejsce terapii

Najlepszym miejscem do terapii jest oddzielny gabinet terapii pedagogicznej – a więc inne miejsce niż to, w którym dziecko doznało niepowodzeń szkolnych. Powinno być to miejsce przyjazne, z otwartymi półkami. Tu powinny być zgromadzone wszelkiego rodzaju pomoce – uporządkowane według przedmiotów lub ćwiczonych percepcji.

Częstotliwość terapii

Zajęcia terapeutyczne planujemy na minimum rok – wynika to z rozporządzenia MENiS z 7 stycznia 2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

W miarę możliwości zajęcia powinny odbywać się jak najczęściej, najlepiej codziennie. W praktyce na ogół nie jest to możliwe. Jeśli jednak mamy do dyspozycji trzy godziny zajęć w ciągu tygodnia, to lepiej jest rozłożyć je na trzy spotkania lub cztery niż np. na dwa. Częstotliwość wpływa na opanowanie i utrwalanie nabytych umiejętności.

Należy też wziąć pod uwagę współpracę z rodzicami dziecka i zachęcać ich do systematycznych ćwiczeń w domu.