Strojenie gitary

Odnośnik do oryginalnej publikacji: http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary

Każdy wie, jak ważna jest precyzja nastrojenia gitary. Dlatego sporo uwagi należy poświęcić samej umiejętności strojenia.

Przede wszystkim muszę jeszcze raz podkreślić, że aby nastrojenie gitary wypadło pozytywnie, instrument musi być przygotowany do gry. Mimo to, niekiedy pozostają jednak pewne minimalne niedokładności, które powodują, że trzeba nauczyć się stroić gitarę w taki sposób, by nie były one zauważalne. Dlatego najlepiej nastroi instrument jego stały użytkownik, który zna najdrobniejsze niuanse intonacyjne i brzmieniowe swej gitary.

Metody strojenia

Właściwie każdy gitarzysta ma inny sposób sprawdzania stroju swojego instrumentu. Sposobów tych jest bardzo dużo, ponieważ można porównywać wszystkie dźwięki na wszystkich strunach. Będziemy omawiali strój włoski, ponieważ on jest używany w jazzie.

Proste strojenie

Strojenie gitary

Elementarną i niezbyt dokładną metodę strojenia podają niemal wszystkie podręczniki do nauki gry. Polega ona na nastrojeniu struny E-1 na właściwy ton (do a wydobytego z kamertonu lub z innego instrumentu dostrajamy strunę E-1 dociśniętą w V pozycji), a następnie na porównywaniu i dostrajaniu dźwięków sąsiednich, niższych strun odpowiadających dźwiękom pustych strun wyższych. Tak więc porównujemy dźwięk pustej struny E-1 z dźwiękiem e zagranym na strunie H-2 w pozycji V i dostrajamy strunę H-2.

Następnie kolejno:

·         porównujemy dźwięk pustej struny H-2 z dźwiękiem h wydobytym na strunie G-3 w pozycji IV,

·         porównujemy dźwięk pustej struny G-3 z dźwiękiem g wydobytym na strunie D-4 w pozycji V,

·         porównujemy dźwięk pustej struny D-4 z dźwiękiem d wydobytym na strunie A-5 w pozycji V,

·         porównujemy dźwięk pustej struny A-5 z dźwiękiem A wydobytym na strunie E-6 w pozycji V, dostrajając zawsze niższą strunę.

Sposób ten można ułatwić przez nastrojenie na początku, lub zaraz po strunie e-1 struny E-6. Nastrojenie struny E-6 porównujemy do dźwięku pustej struny E-1 za pomocą flażoletu na strunie E-6 w pozycji V.

Stroimy następnie gitarę poczynając od struny A-5, a więc:

·         porównujemy dźwięk A na strunie E-6 w pozycji V z dźwiękiem pustej struny A-5, którą dostrajamy,

·         porównujemy dźwięk D na strunie A-5 w pozycji V z dźwiękiem pustej struny D-4, którą dostrajamy,

·         porównujemy dźwięk g na strunie D-4 w pozycji V z dźwiękiem pustej struny G-3, którą dostrajamy,

·         porównujemy dźwięk h na strunie G-3 w pozycji IV z dźwiękiem pustej struny H-2, którą dostrajamy,

·         sprawdzamy dźwięk e na strunie H-2 w pozycji V z dźwiękiem pustej struny E-1, który powinien być tej samej wysokości. Jeśli nie jest, znaczy to, że strojenie przeprowadzone było niedokładnie i trzeba je powtórzyć.

Jak widać, sposób ten różni się od podanego poprzednio odwróconą kolejnością strojenia strun. Na tym właśnie polega ułatwienie, bo dzięki temu dostrajamy strunę pustą, która może brzmieć w trakcie podwyższania lub obniżania jej stroju. Jest to ważne, ponieważ nie robiąc tego „na ślepo", możemy bez wielokrotnych prób wyrównać wysokość brzmienia pustej struny do dźwięku zagranego poprzednio na innej strunie.

Jeśli chcemy dokładniej sprawdzić nastrojenie poszczególnych strun, możemy to zrobić nie używając strun pustych. Porównujemy np.:

·         dźwięk g zagrany na strunie E-1 w pozycji III z dźwiękiem g wydobytym na strunie H-2 w pozycji VIII,

·         dźwięk d zagrany na strunie H-2 w pozycji III z dźwiękiem d wydobytym na strunie G-3 w pozycji VII,

·         dźwięk b zagrany na strunie G-3 w pozycji III z dźwiękiem b wydobytym na strunie D-4 w pozycji VIII,

·         dźwięk f zagrany na strunie D-4 w pozycji III z dźwiękiem f wydobytym na strunie A-5 w pozycji VIII,

·         dźwięk C zagrany na strunie A-5 w pozycji III z dźwiękiem C wydobytym na strunie E-6 w pozycji VIII

i na koniec sprawdzamy struny skrajne - E-1 i E-6, czy podwójna oktawa jest czysta. W nawiasie należy dodać, że w tym wypadku numer pozycji nie określa położenia dłoni, a jedynie miejsce dociśnięcia struny. Tutaj w wyższych pozycjach wygodniej jest operować palcem 4.

Posługując się tylko strunami skróconymi w pozycjach, eliminujemy mylącą niekiedy różnicę barwy w brzmieniu pustych strun. Sposób ten jest jednak dość kłopotliwy, jeśli nie dysponujemy strojnikami i używamy tylko maszynek.

Strojenie flażoletami

Bardzo precyzyjną metodą jest strojenie flażoletami naturalnymi. Flażolety są zawsze wyższe od dźwięku podstawowego, będącego w tym wypadku dźwiękiem pustej struny. Jest to korzystne, ponieważ ucho ludzkie na ogół precyzyjniej odbiera unison dźwięków wyższych niż niższych. Poza tym, używając tylko pustych strun, mamy wolną lewą rękę do operowania maszynkami w trakcie brzmienia unisonu.

Strojenie flażoletami przebiega następująco:

Strojenie flażoletami

do a , podanego np. z kamertonu, stroimy strunę D-4 za pomocą flażoletu w pozycji VII. Następnie stroimy strunę A-5 za pomocą flażoletu w pozycji V (również dźwięk a ). Tę samą czynność przeprowadzamy ze strunami A-5 i E-6 z tym, że stroimy je dźwiękiem c . Strunę G-3 stroimy, porównując flażolet w pozycji V na strunie D-4 z flażoletem w pozycji VII na strunie G-3.

Strunę H-2, porównując flażolet w pozycji IV na strunie G-3 z flażoletem w pozycji V na strunie H-2.

Strunę E-1 stroimy, porównując flażolet w pozycji V na strunie H-2 z flażoletem w pozycji VII na strunie E-l. (Warto zwrócić uwagę, ze zarówno przy strojeniu struny H-2 jak i E-1 posługujemy się tym samym dźwiękiem h").

Strojąc gitarę przy pomocy wzmacniacza, należy pamiętać o tym, że flażolety brzmią głośniej i klarowniej na przystawce umieszczonej przy podstawku oraz przy ustawionej na wzmacniaczu barwie jasnej. Metoda strojenia flażoletami ma jednak również słabe strony. Przede wszystkim praktyka wykazuje nieprecyzyjność wynikającą z porównywania wysokości brzmienia strun H-2 i G-3 oraz pewną niedogodność w strojeniu strun wyższych, z uwagi na słabe brzmienie bardzo wysokich dźwięków. Można ominąć te przeszkody, stosując metodę kombinowaną, powstałą z połączenia najlepszych elementów różnych sposobów strojenia.

Upraszczając, optymalnym rozwiązaniem jest strojenie strun widmowych, posługując się dźwiękami uzyskanymi w pozycjach, strun basowych zaś za pomocą flażoletów naturalnych, nie zapominając na zakończenie o sprawdzeniu czystości brzmienia podwójnej oktawy strun skrajnych.

Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na zjawisko sumujących się niedokładności podczas strojenia strun po kolei. I właśnie dlatego każde strojenie powinno być zakończone sprawdzeniem strun skrajnych. Dobrze jest też sprawdzić pozostałe struny, posługując się jednym dźwiękiem np. a i jego dolnych oktaw.

Podany przykład jest również jedną z metod strojenia, która ma tę wyższość nad innymi, że strojąc gitarę przy pomocy jednego dźwięku, eliminujemy niebezpieczeństwo sumowania się błędów. Dostosowując odpowiednio tę metodę, można stroić również do innych dźwięków, ale wygodniejszymi są: a, e, d, g.

Strojniki elektroniczne

Tuner elektroniczny

Istnieją specjalne aparaty, dzięki którym można nastroić instrument obserwując wskaźniki reagujące na wysokość dźwięków. Są to bardzo precyzyjne urządzenia umożliwiające nastrojenie się w warunkach słabej słyszalności (np. podczas rozgrywania się big-bandu).

Mikrostrojniki

Przy omawianiu gitary elektryczno-akustycznej wspomniałem o tzw. mikrostrojnikach, znacznie ułatwiających strojenie. Zakłada sieje na strunnik, a struny na strojniki, tak jak w instrumentach smyczkowych.

W mikrostrojniki wyposażone są wszystkie gitary z mostkami typu Floyd Rose i podobne, w których jest blokada strun na podstawku przy główce.

Zalety ich są niezaprzeczalne. W gitarze wyposażonej w mikrostrojniki, do wyrównywania stroju praktycznie w ogóle nie używa się maszynek, przez co pomija się ich niedokładności i luzy, oraz nie rusza się zwoju struny na kotku. Jest on słabym punktem struny w trzymaniu stałej wysokości dźwięku. Gdy chcemy obniżyć strój przy pomocy maszynki, struna opierając się na siodełku, nie kurczy się równomiernie, ale najpierw pomiędzy kołkiem a siodełkiem. Powoduje to pewne rozluźnienie zwoju na kołku, który dopiero później, niekiedy podczas gry zaciska się, wyrównując napięcie całej struny i powodując tym obniżenie jej stroju.

Używając mikrostrojników pozbywamy się tych problemów. Strojenie jest wygodniejsze również dzięki temu, że strojniki obsługuje ręka prawa. Można więc lewą ręką skracać strunę w dowolnej pozycji i jednocześnie stroić ją. Można również porównywać wysokość dźwięków strun brzmiących jednocześnie i w trakcie trwania współbrzmienia stroić jedną ze strun, np.:

Na zakończenie dodam, że pomijając wszystkie omówione dotychczas zalety, mikrostrojniki mają o wiele większą dokładność dzięki innemu przełożeniu ruchu obrotowego na naciąg strun.

Mając na uwadze wszystkie powyższe informacje, każdy powinien dojść do metody, która odpowiadając jego indywidualnym predyspozycjom, będzie dawała najlepsze rezultaty.

Strojenie a temperatura

Instrument, przed przystąpieniem do strojenia, powinien mieć temperaturę pomieszczenia, w jakim będzie używany. W przeciwnym razie struny przystosowując swoją temperaturę do temperatury powietrza, będą zmieniały siłę naciągu, a co za tym idzie i intonację. Dzieje się tak, ponieważ struny mają duży współczynnik rozszerzalności i kurczliwości. Należy pamiętać, że struna zimna jest skurczona, a więc bardziej napięta, a co za tym idzie, daje dźwięk wyższy. Struna ciepła jest rozszerzona, mniej naciągnięta. a więc daje dźwięk niższy. Trzeba to wszystko mieć na uwadze szczególnie w zimie. Strojenie z poprawką na ,,dojście" do właściwej temperatury nie zdaje egzaminu, ponieważ struny w różnym stopniu reagują na zmiany.

Należy uważać również, aby na instrument podczas gry nie padały promienie słoneczne. Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem należy ogrzać instrument, zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba również uważać, aby zmiany temperatury nie były dla gitary zbyt gwałtowne. Gdy zapobiegniemy zmianom temperatury instrumentu podczas gry, unikniemy rozstrajania się gitary.

Wysokość a barwa dźwięku

Przystępując do strojenia, należy pamiętać o tym, że dźwięki o barwie ciemnej sprawiają wrażenie niższych niż w rzeczywistości, a dźwięki o barwie jasnej - wyższych. Dlatego lepiej stroić gitarę z ustawioną taką barwą, z jaką później będzie wykorzystywana.

Muszę dodać, że struny powinny być jak zwykle czyste i wolne od osadu.

Wysokość stroju

Gitara jazzowa brzmi najlepiej przy a = 440 Hz. Taki też strój mają organy Hammonda, Fender-piano. W Polsce często spotyka się jednak fortepiany akustyczne strojone wyżej, niekiedy aż o ćwierć tonu, na ogół w orkiestrach smyczkowych i dętych, ponoć ze względu na specyfikę tych instrumentów. Dlatego grając z fortepianem akustycznym, należy zwrócić szczególną uwagę na jego wysokość stroju i dostosować się do niego.

Chciałbym jeszcze dodać, że w wypadku gdy musimy dostroić gitarę do instrumentu, który ma pewne odchylenia od stroju a = 440 Hz, nie możemy zaczynać od dokładnego strojenia jednej struny, później drugiej ild. Podwyższając lub obniżając cały strój gitary, trzeba pamiętać, że jej konstrukcja jest elastyczna i minimalnie poddaje sięsile naciągu strun. Dlatego, gdy np. zwiększamy naciąg czterech strun, to pozostałe dwie obniżą strój. I odwrotnie, gdy obniżamy strój czterech strun, to zwiększy się naciąg pozostałych. Jest na to jedna rada: musimy najpierw prowizorycznie wyrównać strój wszystkich strun do wymaganej wysokości i dopiero wtedy dokładnie dostroić gitarę według opracowanej metody.

Ta sama zasada obowiązuje po zmianie strun. Wówczas przez kilka dni dopasowują one swoje ułożenie i obniżają strój. Należy go podciągać zawsze do właściwej wysokości. Jeśli będziemy pamiętać o powyższych uwagach, gitara nasza będzie stroić precyzyjnie nie tylko ,,w sobie", ale i do innych instrumentów.

Odchylenia od stroju

Gitara, mimo właściwej pielęgnacji i okresowej korekty menzury, cierpi na pewne minimalne odchylenia w stroju. Odchylenia te wzrastają pod koniec eksploatacji kompletu strun. Gitarzysta powinien reagować, nim będą one zauważalne dla słuchacza. Gdy zawodzi już regulacja menzury, można ratować się. stosując specjalną metodę strojenia, uwzględniającą szczególnie te pozycje, które najczęściej będą używane. Tak więc, jeśli gramy akurat przede wszystkim w pozycjach III, IV i V, stroimy tak, by dźwięki gitary właśnie w tych pozycjach były najczystsze. Przy używaniu pierwszych pozycji nie trzeba uwzględniać minimalnych niedokładności, natomiast przy grze w pozycjach wysokich, korekcja stroju musi być większa. Jeśli można przewidzieć, w jakich pozycjach będziemy grać najczęściej, stroimy instrument specjalnie do danego utworu. Oczywiście jest to możliwe tylko w wypadku partii aranżowanych.

Oto na czym polega ten sposób: załóżmy, że struna H-2 nie stroi i pomimo korekcji menzury ma minimalnie za wysoką oktawę. Otóż pusta strunę H-2 stroimy nieco niżej. tak by w pozycjach najczęściej używanych, jej dźwięki były czyste. Analogicznie, gdy struna ma oktawę za mała. stroimy ją nieco wyżej.

Trzeba jednak pamiętać, że sposób ten można stosować przy bardzo niewielkich niedokładnościach w stroju i że praktycznie czysta gra ograniczona jest do kilku pozycji.

Jak często stroić gitarę

Strój gitary należy sprawdzać przed każdym użyciem instrumentu; również jeśli zabieramy się do ćwiczenia. Stałe pilnowanie precyzji stroju instrumentu ma wpływ nie tylko na jakość wykonywanej przez nas muzyki. Stałe obcowanie z prawidłowym strojem wyrobi w nas nawyk rozpoznawania nieczystości intonacyjnych i reagowania na nie.

Instrument transponujący

Gitara jest instrumentem transponującym o oktawę w dół. Znaczy to, że nuty napisane np. na fortepian - na gitarze będą brzmiały o oktawę niżej. Dlatego zapis nutowy przeznaczony na gitarę jest o oktawę wyższy.