- 2 -
Obszar, którym interesuje się ekonomia jest bardzo szeroki. Mieszczą się w nim
zagadnienia dotyczące funkcjonowania produkcji, handlu, przedsiębiorstw, zachowań
kupujących i sprzedających oraz całej gospodarki, a także kwestie pozornie nie związane
z problematyką ekonomiczną, a mające istotny wpływ na poprawę bytu społeczeństw.
W tym sensie ekonomia zajmuje się polityką, m.in. badaniem systemów wyłaniania
przedstawicieli do organów władzy państwowej, procesami tworzenia prawa, problematyką
społeczną, np. sposobami spędzania wolnego czasu. Istnieje nawet ekonomia wzajemnych oddziaływań grupowych, której zasady wykorzystywane są przy rozwiązywaniu
problemów powstających pomiędzy członkami wewnątrz badanych grup, m. in.
problemów rodzinnych, opiekuńczych, wychowawczych itp.
Elementem łączącym we wspólny obszar tak różne zagadnienia będące przed-miotem zainteresowania nauki ekonomii jest założenie, że zachowania ludzkie mają charakter racjonalny, czyli są efektem myślenia ekonomicznego.
Ekonomia zajmuje się problemem, jak ludzie radzą sobie z rozdziałem (alokacją) ograniczonych zasobów ludzkich, naturalnych i rzeczowych w celu produkowania dóbr,
a następnie jak te dobra rozdzielają między siebie. Bada więc nieustannie dokonywane wybory i konsumpcji pod kątem efektywności wykorzystania posiadanych zasobów.
Ekonomia jako nauka dzieli się na dwie podstawowe części: mikroekonomię i makroekonomię. W swej wypowiedzi chciałbym szczególną uwagę zwrócić na mikroekonomię. Bada ona decyzje alokacyjne podejmowane przez indywidualne podmioty gospodarcze. Decyzje indywidualne, działania poszczególnych producentów i konsumentów łączą się ze sobą wyznaczając reakcje grupowe. Działania indywidualne nie zawsze są zgodne ze sobą, często są one sprzeczne i prowadzą do konfliktów. Jednakże właśnie
splatanie się działań ludzkich, działań pojedynczych podmiotów stanowi o działaniach
grup i całego społeczeństwa, a nie odwrotnie.
Głównym elementem mikroekonomii jest analiza marginalna, czyli posługiwanie się
kategoriami marginalnymi (rozumowanie w kategoriach marginalnych).
W rzeczywistości gospodarczej ludzie szukają zazwyczaj zastosowania rzadkich
zasobów dla osiągnięcia kombinacji wielu rzeczy. Decyzje polegające na przeznaczeniu
wszystkich zasobów na wytwarzanie tylko jednego dobra i żadnych zasobów na produkowanie innych są w praktyce wyjątkowe. Również konsument dysponujący określonym
zasobem w postaci dochodu poszukuje możliwości zakupienia wielu dóbr, a nie tylko jednego, na który zużyje cały swój zasób (dochód). Decyzje typu wszystko albo nic są w rzeczywistości niezwykle rzadkie.
Rozdzielając zasoby i decydując się na ich zastosowanie do określonej działalności gospodarczej ludzie dążą do osiągnięcia możliwie jak największych korzyści. Producent dąży do tego, aby produkcja wytwarzanych przez niego wyrobów przyniosła
maksymalny zysk. Konsument chce osiągnąć maksymalne zadowolenie z konsumpcji
dóbr, na zakup których zdecydował się podzielić swoje dochody. Dlatego też w procesie
gospodarowania pojawia się w nieunikniony sposób problem optymalizacji decyzji.
Konsekwencją decyzji ekonomicznej jest osiągnięcie korzyści (zysku), a także
poniesienie określonego kosztu (alternatywnego). Jeżeli zmieniamy decyzję (dokonujemy
innego wyboru) wówczas zmieniają się również korzyści oraz koszty.
Zmiana rozmiarów naszej działalności gospodarczej o jednostkę (np. zwiększenie
lub zmniejszenie produkcji o jednostkę, zwiększenie lub zmniejszenie konsumpcji danego
dobra o jednostkę) sprawia, że korzyść jaką odniesiemy z tej zmiany również zmieni się
(wzrośnie lub spadnie). Mówimy wówczas o korzyści (zysku) marginalnej.
Zmieniając decyzje gospodarcze porównujemy korzyści i koszty marginalne będące
konsekwencją zmiany naszej decyzji. Porównywanie korzyści i kosztów (strat) zmusza nas
do poszukiwania rozwiązania optymalnego czyli takiego, gdzie różnica między korzyściami i kosztami zmiany decyzji byłaby największa.
- 3 -
Studiując mikroekonomię możemy znaleźć odpowiedź na interesujące nas pytania, np. :
Jak funkcjonują różne podmioty gospodarcze i w jaki sposób dążą do realizacji własnych
celów, równocześnie przyczyniając się do zwiększania efektywności gospodarowania
w całym kraju; skąd bierze się bezrobocie, dlaczego państwo dąży do jego zmniejszania
i w jaki sposób może ono otaczać ochroną socjalną ludzi pozbawionych pracy lub niezdolnych do wykonywania zawodu; jak sfinansować ewentualny deficyt budżetu państwa bez drukowania pustego pieniądza i rozkręcania inflacji? Możemy znaleźć również odpowiedzi interesujące nas, zwykłych podatników, np. Dlaczego płacimy więcej za wizytę u lekarza ? Otóż, na studia medyczne zgłasza się kilka razy więcej kandydatów w porównaniu do liczby miejsc oferowanych przez uczelnie medyczne. Liczba studentów, którzy mogą corocznie rozpocząć studia medyczne jest ograniczona przez Ministerstwo Zdrowia, a także przez same uczelnie, które wyznaczają tzw. limity przyjęć na pierwszy rok studiów.
Równocześnie liczba wyższych uczelni medycznych w Polsce jest ograniczona i nie zwiększa się. Poza siecią istniejących Akademii Medycznych, które są uczelniami państwowymi, nie można zdobyć dyplomu lekarza, a bez niego nie można wykonywać zawodu. Liczba promowanych corocznie lekarzy jest więc ściśle kontrolowana. Również proces specjalizacji lekarskich, który decyduje o ilości specjalistów różnych stopni jest ściśle zdefiniowany i kontrolowany. W rezultacie podaż lekarzy i specjalistów podlega znacznym restrykcjom. Podobnie jest w przypadku innych zawodów, takich jak adwokat, sędzia, notariusz.
S1 SS – krzywa podaży usług
Cena lekarskich
usługi S DD – popyt w ciągu roku na usługi
lekarskiej lekarskie
P1
P
S1
S
0
ilość usług lekarskich
świadczona w ciągu roku
Dlaczego rząd podwyższa cła importowe?
W sierpniu 1991 r. rząd polski wprowadził wyższe cła na produkty pochodzące z importu.
cła wzrosły przeciętnie o kilkanaście procent i objęły również wiele importowanych produktów, za które dotychczas cła nie były pobierane.
Zasadniczym argumentem rządu uzasadniającym decyzję zwiększenia ceł była ochrona rynku krajowego przed nieuczciwą konkurencją, także ochrona produkcji krajowej. Najbardziej wzrosły cła na importowane produkty rolno-spożywcze. Chłopi polscy wywierali naciski na rząd, aby ochronić za pośrednictwem bariery celnej rodzimą produkcję rolną, której po istniejących cenach rynkowych nie można było sprzedać, przed tańszym
importem, głównie z krajów EWG (tańszym, argumentowali rolnicy, bo subwencjonowanym przez rządy i organizację Wspólnego rynku)
Niezależnie od tego, czy argumenty uzasadniające podwyżkę ceł uznamy za słuszne,
czy też nie, spróbuję zanalizować rynkowe skutki tej decyzji.
D Sk
Cena Sytuacja na rynku masła
masła przed podwyżką cła
S D
0 Q
Popyt, podaż masła
masła D Sk po podwyżce ceł
Sk+IM
Qe Qe1 Popyt, podaż masła
Rozpatruję sytuację na rynku masła, chociaż może to dotyczyć każdego innego produktu
spożywczego lub przemysłowego. Na wykresach są przedstawione dwie sytuacje rynkowe. Pierwsza odnosi się do rynku masła przed podwyżką cła, druga dotyczy rynku
masła po wprowadzeniu wyższego cła na masło importowane.
Pierwsza sytuacja rynkowa charakteryzuje się tym, że istnieje w danym momencie
określony popyt na masło (krzywa popytu DD), który zaspokojony jest częściowo przez
masło pochodzące z importu (krzywa podaży SSk+IM). Przy danych krzywych i podaży
ustala się rynkowa cena równowagi na masło na poziomie OP.
Wprowadzenie wyższego cła na masło importowane zmienia sytuację rynkową w sposób
zasadniczy. Import masła staje się coraz mniej opłacalny a przy znacznej podwyżce cła
importerzy przestają sprowadzać masło z zagranicy. Całkowita podaż masła na rynku zmniejsza się – krzywa podaży masła przesuwa się w górę (krzywa SSk). Przy niezmienionym popycie na masło (krzywa DD) cena równowagi rynkowej masła wzrasta
z OP do OP1.
Tak więc konsekwencją podwyższenia cła na produkt importowany jest wzrost rynkowej
ceny równowagi produktu. Kupujący płacą teraz większą cenę nie tylko za produkt zagraniczny, ale również za produkt krajowy. Równocześnie zmniejszają się ilości
równowagi z Qe do Qe1.
Mikroekonomia rozwija się w otoczeniu innych dyscyplin naukowych. Są to dyscypliny
zarówno przyrodnicze, jaki techniczne i społeczne. W badaniu społeczeństwa i gospodarki
mikroekonomia współdziała z geografią, demografią, socjologią, organizacją i zarządzaniem. Zadaniem geografii społeczno-ekonomicznej jest np. badanie gospodarki środowiskowej lub ekologii gospodarczej. W skład gospodarki przestrzennej (= ekonomiki przestrzennej) wchodzi m.in. problematyka przestrzennego zróżnicowania warunków gospodarowania, przestrzenna mobilność czynników produkcji, decyzje lokalizacyjne, efektywność przestrzennych struktur i procesów, równowaga i dynamika przestrzenna, polityka przestrzenna. Takie pojmowanie gospodarki przestrzennej odpowiada ekonomicznej
tradycji naukowej. W tradycji urbanistycznej zakres przedmiotowy gospodarki przestrzennej
ogranicza się do ustalania przeznaczenia terenów na różne cele oraz sposobów zagospodarowania tych terenów. Od połowy XX wieku rozwija się nowe podejście do problemów przestrzenno-gospodarczych znane pod angielską nazwą „regional science”. Polega ono na wielodyscyplinowym badaniu tych problemów. Wykorzystuje się przy tym pojęcia i metody ekonomii, geografii, demografii, socjologii, ekologii, urbanistyki.
Sednem planowania przestrzennego jest ulepszanie środowiskowych i przestrzennych
warunków życia ludności i rozwoju gospodarki.
Łatwo zauważyć, że przedmiot gospodarki przestrzennej (ekonomiki przestrzennej) i planowania przestrzennego z jednej, a przedmiot geografii społeczno-ekonomicznej z drugiej strony pokrywają się w pewnym stopniu.
Geografia społeczno-ekonomiczna ustala zasady gospodarowania w środowisku przyrodniczym oraz zasady przestrzennej organizacji gospodarki i społeczeństwa spełniające
postulat racjonalności ekonomicznej.
Geografia partycypuje w badaniu systemów społeczno-gospodarczych, w którym
główną rolę odgrywają nauki ekonomiczne i inne nauki społeczne, a także nauki techniczne.
Zdarza się, że obszary nieopłacalne dla działalności pojedynczych podmiotów gospodarczych mogą być opłacalne dla działalności wielkich organizacji gospodarczych.
Ponadto korzyści obszarów zmieniają się pod wpływem zmian technologicznych i społeczno-
gospodarczych. Historia dostarcza wielu przykładów na to , że obszary wcześniej korzystne
stały się niekorzystne dla działalności gospodarczej i odwrotnie.
Fizyka udowodniła, że procesy produkcyjne nie tworzą ani nie niszczą materii i energii,
lecz przetwarzają je w przestrzeni i czasie. Wynikiem tego przetwarzania są zarówno produkty użyteczne, jak i niechciane produkty uboczne, odpady. Odpady są nieuniknionym
rezultatem produkcji, będącym źródłem zanieczyszczenia środowiska. Mają one postać ciał
stałych, płynnych i gazowych. Zanieczyszczeniem środowiska jest także niechciana emisja
energii, taka jak ciepło, hałas i promieniowanie. Problem globalnego zanieczyszczenia środowiska pogłębia się, gdyż kraje wysoko uprzemysłowione rozwijają procesy produkcyjne wytwarzające najprzeróżniejsze odpady.
W szczególności wyniki badań geograficzno-ekonomicznych mogą być wykorzystane
w następujących działaniach praktycznych: a) analiza istniejącego stanu środowiska,
gospodarki przestrzennej, ludności, b) prognozowanie i planowanie przestrzenne,
c) opracowywanie koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, regionów i miast.
WSCiL