R.K. Merton, Struktura społeczna i teoria socjologiczna, s. 195-233 i 413-429.doc

R.K. Merton: „Teoria socjologiczna i struktura społeczna”, Warszawa 1982

(uprzedzam, iż pan Merton posługuje się wyjątkowo zawiłym sposobem konstruowania zdań(albo tłumacz się poplątał), co może niekorzystnie wpływać na zrozumienie jego jakże zawiłych wywodów, z góry przepraszam, ale jest to niejako kosmiczny chaosJ mam nadzieje, że coś zrozumiecie)

rozdział VI „Struktura społeczna i anemia”, str. 195-233

Dawniej wadliwe działanie struktury społecznej przypisywano niedostatecznej kontroli nad potężnymi popędami biologicznymi człowieka. Społeczeństwo tworzy ograniczenia dla naszej natury biologicznej, dążącej do pełnej ekspresji. Porządek społeczny kieruje naszymi popędami. Wynika z tego, że nonkonformizm wobec wymogów struktury społecznej mamy wpisany w naszą naturę (pierwotną). Biologicznie zakorzenione popędy, co jakiś czas przełamują kontrolę społeczną. Konformizm jest rezultatem utylitarnej kalkulacji lub bez refleksyjnego uwarunkowania.

Teraz uważa się, iż nie jest takie oczywiste ze człowiek przeciwstawia się społeczeństwu w nieustającej wojnie między społecznym ograniczeniem a popędem biologicznym.

Pytanie:, dlaczego w różnych strukturach społecznych jest nasilenie zachowań dewiacyjnych, mają różne formy i inne schematy przebiegu? Dlaczego niektóre struktury społeczne wywierają wyraźna presję na jednostki we społ., skłaniając je do zachowań nonkonformistycznych niż zgodnych z przyjętymi wzorcami postępowania? Innymi słowy:, Kiedy dewiacja staję się normą??

v      WZORY CELÓW KULTUROWYCH I NORM INSTYTUCJONALNYCH

Ważne są dwa elementy struktury społ. i kult.

1.     Kulturowo zdefiniowane zamierzenia i zainteresowania wytyczone jako usankcjonowane cele dla wszystkich lub dla różnie umiejscowionych członków społ. Cele są i mniej lub bardziej zintegrowane, uporządkowane najczęściej w hierarchii wartości. Cele dominujące= układ odniesienia aspiracji, coś, do czego warto dążyć i o to zabiegać. Część celów kulturowych wiąże się z popędami, biol. Ale nie są przez niezdeterminowane.

2.     Sposób osiągania tych celów,(przepisy zasady reguły, kontrola sposobów zmierzania do celów). I nie chodzi tu o skuteczność, bo np. można coś zdobyć łatwiej oszukując, kradnąc itp., ale te sposoby są wyłączone z przyjętych społecznie zachowań). We wszystkich przypadkach dobór środków wiodących do celów kult. Jest ograniczony przez zinstytucjonalizowane normy. Często mamy to w obyczajach, lub instytucjach społ. Te drogi(czy warianty) osiągania celów mogą być:

·         Przepisanie-nakazane

·         Uprzywilejowanie- preferowane

·         Przyzwolenie-pozostawione własnemu wyborowi

·         Zakaz- zakazane

Cele i normy działają łącznie, ale różny jest kulturowy nacisk na każdy element np. cele mogą być ważne (skończenie studiów), ale środki do osiągnięcia mogą być mniej ważne (można się uczyć namiętnie albo kombinować

Są dwie skrajności:

·         Pierwszy typ społeczeństwa: środki określane są proceduralnie, a nie instytucjonalnie, czyli każdy sposób jest dobry, byle by był skuteczny w osiągnięciu celu,(czyli cel uświęca środki) Nie ważne jak gramy byleby wygrać, liczy się skuteczność. Durkeim nazwał to anomią-, czyli brakiem norm. Wyniesienie celu ponad wszystko prowadzi do demoralizacji-, czyli deinstytucjonalizację środków. Na stronach 200-202 mamy opis społeczeństwa amerykańskiego jako przykładu. Można to streścić w trzech zasadach panujących w tej kulturze:

1.     Wszyscy powinni zdążać do tych samych istotnych celów,, gdyż są one dostępne dla wszystkich

2.     Niepowodzenie to tylko przystanek do celu= sukcesu

3.     Autentyczną porażką jest ograniczenie lub wyzbycie się ambicji.

Tylko, że wiadomo ze nie wszyscy mają realnie taki sam dostęp do celów, ale obwiniamy siebie za niepowodzenia, bo kultura twierdzi, że wszyscy mają równe szanse.

·         Drugi typ społeczeństwa, gdy działanie początkowo instrumentalne, (czyli służące osiągnięciu celu) staje się samowystarczalne, pozbawione dalszej celowości. Trzeba starannie przestrzegać instytucjonalnych norm-tworzą się rytuały. Konformizm jako taki staje się podstawową wartością. Tak powstają społeczeństwa „święte”, spętane tradycją, neofobiczne, stabilne, ale nie elastyczne.

Po środku tych biegunów mamy społeczeństwa, które są stabilne, ale zmieniają się, wszystko jest OK. dopóki wszyscy są zadowolenie tzn. społeczeństwo osiąga cele, i podobają mu się środki do ich osiągnięcia, czyli zarówno rezultat jak i proces dochodzenia do niego są satysfakcjonujące. I wszyscy są zadowoleniJ

Postawy ABERRACYJNE- uznajemy za symptom rozziewu( paskudne słowo), pomiędzy przepisanymi kulturowo celami(aspiracjami), a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji.

v      TYPY INDYWIDUALNEGO PRZYSTOSOWANIA

(Społeczeństwo= nosiciel kultury)

Legenda:

+ oznacza akceptację

- odrzucenie

+/- odrzucenie wartości panujących i zastąpienie ich nowymi wartościami.

Kategorie te odnoszą się nie do osobowości, ale do ról społecznie pełnionych w określonych rodzajach sytuacji, są to typy reakcji, a nie osobowości.

Merton: typologia reakcji na anomię:

[Anomia(lub chaos kulturowy): pojawia się, gdy cele przestają być zgodne z charakterystycznymi dla danej kultury przepisami wyznaczającymi sposoby zdobywania tych celów]

              konformizm – reakcja najbardziej typowa w społeczeństwach ustabilizowanych; jedyny aprobowany sposób społecznego funkcjonowania

dewiacyjne

              innowacja – stosowanie metod zakazanych, niezgodnych z uznanym kanonem; pojawia się, gdy nacisk na przyswojenie sobie celów kulturowych jest silniejszy niż na przyswojenie zinstytucjonalizowanych norm określających sposoby osiągania owych celów, (jest nacisk, żeby mieć cele, a nie wszyscy mają środki żeby je osiągnąć). Tu jest krytyka społeczeństwa amerykańskiego przeprowadzona przez Dickensa, i żart, w którym rozmawia dwoje Dickens z jakimś Amerykaninem o jakimś innym Panu, który oszustwem i przestępstwami dorobił się majątku, jest potępiany przez wszystkich, ale wszyscy też przyjmują go w gości, dlaczego?? bo „to szykowny facet”. Tak tez funkcjonuje zjawisko, które nazywamy „przestępczością białych kołnierzyków”- polityków, itp. Jednak statystyki policyjne wskazują ze najwięcej przestępczości jest w warstwach niżach, gdyż podzielane kulturowo cele np. bogactwo, sukces, są tak samo silne jak w innych warstwach, ale dostęp do środków usankcjonowanych społecznie(np. zgodnych z prawem) umożliwiających osiągnięcie celów jest ograniczony klasowo-i to tworzy presję w kierunków zachowań dewiacyjnych.(np. Al. Capone)

              rytualizm – odrzucenie lub znaczne zredukowanie celu kulturowego, przy jednoczesnym przestrzeganiu norm instytucjonalnych; częsty w społeczeństwach indywidualistycznych, gdzie status zależy od osiągnięć („lęk o status” można zmniejszyć przez obniżenie poziomu aspiracji i zrutynizowanie zachowania); może przybrać postać hiperkonformizmu.

              wycofanie – najrzadszy; odrzucenie zarówno celów oferowanych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do ich realizacji; osoby wybierające tą reakcję pozostają jedynie formalnie członkami danego społeczeństwa, ale faktycznie do niego należą; sposób najsilniej potępiany przez społeczeństwo. Są to autentyczni obcy. Ludzie tacy jak: autystycy, psychotycy, włóczędzy, narkomani, alkoholicy, wagabundzi, tramp(owie)y??i nasze lumpy= społecznie wydziedziczeni. ten typ adaptacji jest wtedy, gdy jednostka zinternalizuje cele, ale nie ma dostępu ani do środków zinstytucjonalizowanych ani do innowacji-powoduje to frustrację. Tworzą się mechanizmy eskapistyczne, prowadzące do ucieczki od wymogów stawianych przez społeczeństwo.

      bunt – wychodzenie poza dotychczasową strukturę, tworzenie nowych struktur, traktowanie dotychczasowych środków i celów jako ustalonych arbitralnie; pojawia się, gdy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu uznawanych społecznie celów.

!!!należy odróżnić bunt od resentymentu (Nietsche): to uczucie składa się z 3 powiązanych ze sobą elementów.

1.     rozproszone uczucie, nienawiści, zawiści i wrogości

2.     niemożność wyrażenia tych emocji wobec ludzi lub warstwy społecznej, która te emocje wywołuje.

3.     doświadczenie na nowo tej bezsilnej wrogości.

Resentyment różni się od buntu tym, że w buncie następuje zmiana wartości, przestajemy pożądać bogactwa na rzecz czegoś innego, w resentymencie, potępiamy coś, czego w skrytości pragniemy.

Skłonność do Anomii

Czyli przyczyny zachowań dewiacyjnych

1.     Nacisk na osiąganie kulturowo uznawanych wartości,(czyli na rezultat) przy nikłej możliwości realizacji ich przez zinstytucjonalizowane środki-wielkie ambicje, przy braku dostępu do środków realizacji.

2.     sztywność systemu klasowego, czy kastowego, ograniczający ten dostęp.

Rola rodziny- jest to najważniejszy pas transmisyjny, służy przekazywaniu wzorców kulturowych następnym pokoleniom. Ale wszystko dzieje się w pewnym kontekście tzn. to, jakie wzory, cele kulturowe i normy zostaną przekazane jest zależne od statusu rodziny. Dziecko jest wystawiane na działanie tzw. Społecznych prototypów. Oraz projekcja rodzicielskich ambicji na dziecko.

ROZDZIAŁ VII TEORIE STRUKTURY SPOŁECZNEJ I ANOMII. KONTYNUACJE.

Rozszerzone pojęcie anomii

·         u Durkheima- stan względnego zaniku norm w społ. lub w grupie. dotyczy właściwości struktury społ. a nie cech jednostek

·         psychologiczne ujęcie( MacIver i Riesman)-stan świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, człowieka który zamiast norm posiada tylko chaotyczne popędy, został pozbawiony poczucia ciągłości, wspólnoty zobowiązania. Jest to czł. Sterylny duchowo. Przed nikim nie jest odpowiedzialny. Szydzi z wartości innych ludzi, jego wiarą jest filozofia zaprzeczenia. Ż...