Historia myśli psychologicznej

Od duszy do metafory komputerowej

Przedmiot naszych zajęć

n Wprowadzenie do psychologii współczesnej poprzez historię psychologii oraz dzieje myśli psychologicznej.

n Możliwa jest prezentacja różnych wersji historii myśli psychologicznej.

n Z tej mnogości musimy wybrać i zrealizować tylko jedną.

Teza główna

n  Ujęcie mentalistyczne, pierwszoosobowe (the first person data psychology)

n  oraz fizykalistyczne, trzecioosobowe (the third person data psychology) jako dwie podstawowe perspektywy psychologii.

n  Ewolucja psychologii, jako przejście od:

n  ujęcia (zasadniczo) pierwszoosobowego do:

n  ujęcia (zasadniczo) trzecioosobowego.

Co i jak?

n  Aktualny stan psychologii, jako wynik rozwoju oraz wzajemnego wpływania na siebie:

n  Trzech wielkich tradycji badających i poznających człowieka, które zaistniały w dziejach myśli psychologicznej:

n  Tradycji świadomościowej (mentalistycznej, pierwszoosobowej).

n  Tradycji nieświadomościowej (pośredniej, mentalistyczno-fizykalistycznej).

n  Tradycji obiektywnej (fizykalistycznej, trzecioosobowej).

Historia psychologii
a dzieje myśli psychologicznej

n  Wilhelm Wundt w 1879 roku w Lipsku, zakłada pierwsze laboratorium psychologiczne:

n  instytucjonalny początek psychologii jako odrębnej nauki.

n  Wcześniej psychologia była częścią innych dyscyplin i tradycji badawczych:

n  filozofii, medycyny, teologii, biologii, pedagogiki, polityki, literatury.

n  Musimy uwzględnić tą cezurę.

n  Hermann Ebbinghaus: „psychologia ma długie dzieje, ale krótką historię”.

Psychologia jako nauka o duszy

Platoński nurt

myśli psychologicznej

Źródła myśli psychologicznej

n Nieoczywistość naszego bycia w świecie – u źródeł myśli psychologicznej.

n Początki refleksji człowieka na samym sobą:

Narodziny duszy

n Ludzkość nie posiadała samoświadomości (zarówno w sensie samowiedzy, jak sumienia) aż do czasów, kiedy została napisana Odyseja (około 750 p.n.e.; Jaynes, 1993).

n Towarzysze Odysa zamienieni w wieprze już wiedzą, że nie są nimi (Popper).

n Jaynes, 1993, p. 75: Iliadic man did not have subjectivity as do we; he had no awareness of his awareness of the world, no internal mind-space to introspect upon.

n In distinction to our own subjective conscious minds, we can call the mentality of the Myceneans a bicameral mind.

n Volition, planning, initiative is organized with no consciousness whatever and then 'told' to the individual in his familiar language, sometimes with the visual aura of a familiar friend or authority figure or 'god', sometimes as a voice alone.

n The individual obeyed these hallucinated voices because he could not 'see' what to do by himself.

n A od kiedy ludzkość „posiadała” duszę?

n Jakie doświadczenia skłoniły człowieka do przypuszczenia, że istnieje (w nim) niematerialny czynnik odpowiedzialny za tożsamość?

Źródła hipotezy niematerialnej duszy

n Życie i śmierć (hipoteza czynnika ożywiającego, który opuszacza ciało).

n Sen i marzenia senne (gdzie znikam kiedy śpię?

n Dlaczego towarzysze widzą moje ciało kiedy we śnie walczę, poluję, wędruję?). Hipoteza śniącego ciała, które możę prowadzić niezależne życie.

Inne możliwości

n Out of the body experiences.

n Doświadczenia postintoksykacyjne (np. grzyby halucynogenne).

n Szamańskie podróże.

n Życie intelektualne.

Czym jest dusza?

n W najwcześniejszych koncepcjach ludzka dusza uznawana była za rodzaj rzeczywistości fizycznej (chociaż subtelnej), jak np.:

n mgła, oddech,  ciepło, ogień, powietrze, cień, „sobowtór”.

n Około 3000 lat temu dusza zaczęła być wiązana z różnego rodzaju właściwościami o psychicznym charakterze:

n Najpierw tymi, które podzielamy ze zwierzętami (bycie żywym, emocje, pragnienia).

n Później dodano ściśle ludzkie zdolności myślenia i autorefleksji.

n W miarę rozwoju samowiedzy pojęcie duszy obrastało coraz bardziej wyrafinowanymi rysami, cechami i jakościami.

n Pojawiły się więc wolna wola oraz wyższe poziomy intelektu i świadomości (logika i rozum, kontemplacja, intuicja i doświadczenie mistyczne).

n W rezultacie niektóre szkoły zaczęły uznawać duszę za byt mający boską naturę (związek duszy z sacrum).

Na początku był Platon

n Platoński nurt. Fundamentalne znaczenie Platona i jego filozofii.

n Właściwie cała myśl psychologiczna pozostaje pod niepodważalnym wpływem koncepcji platońskich (arystotelizm zajmie w tej analizie znacznie mniej miejsca)

n Psychologia świadomości pojawiła się jako wynik ewolucji w obrębie Platońskiego nurtu myśli psychologicznej: Platon, Augustyn, Kartezjusz, Empiryzm brytyjski.

Platońska koncepcja duszy
i kosmosu

n Preegzystencja duszy.

n Orfizm i Pitagoreizm.

n Świat idealny i jego kopia.

n Wcielenie duszy oraz reinkarnacja.

n Człowiek to dusza, która posiada ciało, z tym, że może posiadać różne ciała („Timajos”, s. 27):

Metempsychoza

n „W ten sposób, zarówno w dawnych czasach jak i teraz, wszystkie jestestwa żywe przemieniają się jedne w drugie przechodząc z jednego gatunku do drugiego w miarę, jak tracą lub nabywają inteligencji względnie głupoty”.

n Od ptaków i zwierząt lądowych, poprzez gady, płazy i owady („z czterema nogami lub większą ich ilością”, „bez nóg”) aż do „tłumu rybiego i szczepu ostryg” („rasa wodna pochodzi od najgłupszych ignorantów spośród wszystkich”).

Winna materia

n Każdy kto podlega metempsychozie:

n Nie przestanie cierpieć w swych wcieleniach, dopóki nie powróci do pierwszego i lepszego usposobienia […] i nie odrzuci rozumem wszelkiej masy, która się kolejno czepiała jego jestestwa – masy złożonej z ognia, wody, powietrza i ziemi, masy hałaśliwej i nierozumnej, którą można opanować tylko rozumem – i nie powróci do pierwszego i najlepszego stanu”.

Koncepcja duszy i kosmosu

n Platon mówiąc o naturze duszy, podkreśla jej ożywiającą funkcję: dusza ujęta jest przez niego jako wnosząca życie, ożywiająca.

n Pisał tak:

n "w cokolwiek dusza wstąpi zawsze z sobą życie wnosi".

n Następuje powiązanie ze sobą ruchu i życia.

n Fedon:

n Wiecznie się poruszająca, sama z siebie poruszająca, źródło i początek ruchu.

n Każde ciało bez duszy jest martwe.

n Mówi się o ciele tak:

n ciało ma długość, szerokość, głębokość, a dusza nie ma tych właściwości, jest myślą.

Dusza i ciało

n Pojawia się rozciągłość ciała i nierozciągłość duszy

n (przywołuje to res extensa & res cogitans Kartezjusza, do którego wszystko to zmierza i w którego koncepcji kulminuje).

Dusza substancjalna

n Ciało: widzialne, wielopostaciowe, ludzkie, śmiertelne, rozpadalne.

n Dusza jest przeciwstawiona ciału jako rzeczywistość sama w sobie istniejąca, sama, bez postaci, wieczna, boska, nierozkładalna, rozumna

n Reistyczny, substancjalny, (res) a więc rzeczowy status/charakter duszy.

n Kwestia podstawowa to problem relacji duszy do ciała.

n Hierarchia.

n W stosunku do ciała posiada ona we wszystkich aspektach dominującą pozycję (oraz aksjologiczną wyższość):

n Istniała przed ciałem w świecie idealnym.

n Pobyt w ciele jest dla niej karą.

n Śmierć jest uwolnieniem duszy z ciała, wyzwoleniem z niewoli ciała.

n Dusza jest aktywna, a ciało bierne; dusza kieruje, a ciało jest kierowane, dusza rządzi, ciało jest rządzone.

n Dusza jest ważna – ciało nieważne: psychologia przeciw fizyce (Augustyn: „tylko Bóg i dusza”).

n Człowiek jest duszą, która ma ciało.

n Dygresja: Mit o Androgyne.

Oryginał lepszy od kopii

n Ciało przeszkodą w dochodzeniu do prawdy.

n „Pomny błędu poznania przez oczy i pomny błędu poznania przez uszy. Dusza ogląda coś za pomocą ciała a ono ją w błąd wprowadza”.

n Przed wejściem w ciało dusza była w świecie idei i miała okazję go poznać a potem co najwyżej sobie przypomina wiedzę tam zdobytą (anamneza).

Augustyn

n Augustyn - dusza jako substancja rozumna.

n Pojawia się kategoria substancji, usunięta przez empirystów brytyjskich w XVII w.

n Dusza to substancja rozumna stworzona do rządzenia ciałem.

n Daje ciału życie: Augustyn w dalszym ciągu przypisuje duszy podstawową funkcję życiową.

n Myśl pojmuje siebie samą jako czynność życiową wyższego rzęd...