Katalog ogólnych zasad postępowania administracyjnego nie został ustanowiony przez ustawodawcę w postaci nazwanej . Uczyniła to doktryna . I stąd można w różnych publikacjach znaleźć różne ilości tych zasad i mogą być nadawane im różne nazwy .
Najczęściej jako pierwszą zasadę wymienia się zasadę praworządności . Niektórzy nazywają ją zasada legalności , bądź wyróżniają jedną i drugą , a zapis w kodeksie jest bardzo krótki. Stwierdza w art. 6 , że organy administracji publiczne działają na podstawie przepisów prawa a w art. 7 , że stoją na straży praworządności . Zasada ta jest zasadą konstytucyjną , bowiem przyjęto w Konstytucji , że RP jest państwem prawa .
Kolejną zasadą jest zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli , bowiem art. 7 nakazuje organom administracji , aby w toku postępowania miały na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli . Zakazano tu stawiania prymatu celowości działania nad interesami zarówno społecznymi jak i indywidualnie oznaczonymi podmiotami . Interes społeczny nie może być samoistną podstawą działania , nie może być przeciwstawny interesom jednostki
Zasada prawdy obiektywnej występuje we wszystkich przepisach procesowych , wynika również z art. 7 , który zobowiązuje organy administracji do podejmowania wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy . Organ administracji w swoim postępowaniu nie jest niczym ograniczony byleby nie naruszył obowiązującego prawa .
Zasada udzielania informacji prawnej stronom – zawarta w art. 9 KPA . Zobowiązuje ona organy administracji do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych , które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego . Organy te są zobowiązane czuwać , aby nie tylko strony ale i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosła szkody z powody nieznajomości prawa i w tym celu mają obowiązek udzielania niezbędnych wyjaśnień i wskazówek . Jest to zasada przeciwstawiana sądowej zasadzie „ ignorantia iuris nocet ” – nieznajomość prawa szkodzi .
Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym – wyrażona w art. 10 § 1 KPA głosi , że organy administracji państwowej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszenie żądań . W KPA nie ma takiej instytucji jak w kodeksie sądowym – zamknięcia postępowania przygotowawczego . Stąd tylko przy załatwianiu sprawy w formie rozprawy przewiduje się udzielanie głosu stronom po rozpatrzeniu wszystkich dowodów. Rozprawa bowiem prowadzona jest podobnie jak w postępowaniu sądowym . W szczególny sposób potraktowano tę zasadę w art. 200 Ordynacji podatkowej , nakładając na organy podatkowe obowiązek uzyskiwania stanowiska podatnika co do zebranego materiału dowodowego w sprawie na trzy dni przed podjęciem decyzji . Strona ma prawo wglądu w materiały sprawy , chyba że wystąpią warunki określone w KPA umożliwiające ograniczenie dostępu nawet stronie . Uniemożliwienie stronie wzięcia udziału w postępowaniu pociąga za sobą kwalifikowaną wadliwość tego postępowania i stąd też w postaci odwołania zawsze decyzja będzie uchylona jeżeli strona dowiedzie , że nie brała udziału w postępowaniu i nie zawiniła zaistnienia tego faktu . Nawet jeżeli decyzja stanie się ostateczną to zawsze wznowione postępowanie na podstawie art. 145 pkt. 1 - 4 , gdzie wyraźnie określona jest sankcja dla zasady udziału strony w postępowaniu administracyjnym . Organy mogą odstępować od tej zasady tylko w sytuacjach szczególnych , w których zwłoka w załatwieniu sprawy pociąga niebezpieczeństwo dla życia , zdrowia czy też grozi niepowetowaną szkodą materialną . Tylko takimi przesłankami można uzasadniać wydanie decyzji bez udział stron. W takich sytuacjach organ może ustalać lub występować do sądu o wyznaczenie przedstawiciela .
Zasada przekonywania – nakład obowiązek wyjaśniania stronom zasadności przesłanek , którymi organ kierował się przy rozpatrywaniu sprawy i wydaniu decyzji . W zasadzie tej chodzi o to , by eliminować stosowanie przymusu w wykonywaniu decyzji .
Zasada szybkości i prostoty – w procedurach sądowych jest to zasada ekonomiczności – wyrażona jest w art. 12 KPA . Nakazuje organom by działały wnikliwie i szybko , posługując się najprostszymi środkami zbliżającymi do załatwienia , a sprawy , które nie wymagają wyjaśnienia , zasięgania informacji , zbierania dowodów powinny być załatwiane niezwłocznie . W instrukcji kancelaryjnej – odręcznie . Zasadę tę konkretyzują przepisy art. 35 – 38 KPA , które w postępowaniu jurysdykcyjnym przyjmują podstawowy termin załatwienia sprawy nie dłuższy od jednego miesiąca .
Zasada ugodowego załatwiania spraw – została wprowadzona do KPA z sądowego postępowania cywilnego , wykształcona jako instytucja prawa cywilnego , dopiero w 1980 r. Nakłada ona obowiązek na organ administracji prowadzącego postępowanie , aby nakłaniał do zawarcia ugody strony o sprzecznych interesach . Wyrażona w art. 13 . Wprowadzony jest tu szczególny sposób załatwiania sprawy nie będącej decyzją ( jak głosi art. 104 KPA ) , lecz postanowieniem o zatwierdzeniu ugody . Wydawanie postanowienia rodzi takie same skutki jak wydanie decyzji .
Zasada pisemności – wyrażona w art. 14 nakłada obowiązek załatwiania spraw w formie pisemnej , gdyż pismo jest dowodem odstępstwa przewidzianym w § 2 tego artykuły . Dopuszcza jednak załatwienie sprawy w formie ustnej w sprawach nie cierpiących zwłoki , jednakże organ zobowiązany jest utrwalić , w formie protokołu , treść załatwienia opatrzonego podpisami organu i strony , albo przynajmniej adnotacji o załatwieniu wraz z podpisami organu i strony .
Zasada dwuinstancyjności postępowania – zapis w art. 15 KPA brzmi bardzo lakonicznie „ postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne ”. Zasada ta w państwie demokratycznym nie może być naruszana . Dotyczy ona wszystkich organów publicznych w tym oczywiście i sądów ; ponieważ jest to zasada konstytucyjna nowa Konstytucja przewidziała jej zastosowanie również w postępowaniu sądowo – administracyjnym . Wyjątki od tej zasady mogą wystąpić tylko w szczególnej sytuacji jednoznacznie określonej ustawą . W 1973 r. przy jednej ze zmian ustawy o radach narodowych wprowadzono niefortunne postanowienie , że decyzje wojewody są ostateczne , nawet wtedy , gdy wydaje się je w I instancji . Uchybienie to wyeliminowano w 1980 r. w przypadku , gdy decyzje I instancji wydają organy nadrzędne lub samorządowe kolegia odwoławcze(SKO) , które nie mają organów wyższego stopnia w rozumieniu przepisów KPA . Wprowadzono w tym przypadku substytut dwuinstancyjności w postaci złożenia wniosku przez stronę o powtórne rozpatrzenie sprawy rozstrzygniętej decyzją organu naczelnego i SKO . Warunkiem zaskarżenia takiej decyzji do NSA ( Naczelny Sąd Administracyjny ) jest wyczerpanie toku instancyjnego a więc nie można takich decyzji zaskarżać do NSA , jeżeli nie zostały powtórnie rozpatrzone przez te organy .
Zasada trwałości decyzji ostatecznych – po ostatniej zmianie KPA w art. 16 § 1 postanowiono , że decyzje od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji są ostateczne . Mogą one być zaskarżone do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem na zasadach i trybie określonym w odrębnych zasadach . Celem tej zasady jest ochrona praw nabytych przez strony. Decyzja staje się ostateczna , gdy :
- upłynie termin do złożenia odwołania ( 14 dni ) ,
- nie zostanie zaskarżona do II instancji .
Każda decyzja II instancji jest ostateczna z chwilą jej wydania .
Od tej zasady przewidziane są wyjątki ściśle określone , czyli kiedy nabyte prawo może być wzruszone , czy nałożony obowiązek uchylony . Stąd ustanowiono przepisy dające możliwość :
- uchylenia decyzji ostatecznej w postępowaniu nadzwyczajnym ;
- wznowienia postępowania zakończonego decyzją ostateczną ;
- stwierdzenia nieważności decyzji
Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnych – wyrażona w art. 16 nadaje możliwość zaskarżenia ostatecznych decyzji do sądu administracyjnego . Sąd administracyjny od 1995 r. jest właściwy w sprawach skarg na decyzje ostateczne z wyłączeniem pewnych spraw określonych w art. 19 ustawy o NSA . Również zaskarżyć można postanowienie , na które służy zażalenie kończące postępowanie zamiast decyzji .
Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa ( organów publicznych ) – jest wyrażona w art. 18 , który nakłada obowiązek na organy administracji publicznej pogłębiania zaufania obywateli do organów publicznych , a także świadomości i kultury prawnej obywateli. Sprowadza się to do zwrócenia uwagi na stosunki między urzędem a interesantem . Szeroko pojęta kultura obejmuje wszelkie zachowanie urzędnika , od którego oczekuje się stanu dojrzałości społecznej , wyrażającej się umiejętnością wnikania w położenie strony , Niemożliwa jest w administracji arogancja , często objawiana przez sędziów . Urzędnik winien być przyjazny interesantowi .
chomixus