PLATON,
- Filozofia państwa Platona to pochodna filozofii idealizmu obiektywnego.
- opierał się on na rozróżnieniu dwóch światów: świata idei jako realnego i godnego poznania oraz świata rzeczy, postrzegalnego przez człowieka i stanowiącego jedynie odbicie świata idealnego. parabola „jaskini platońskiej” ludzie podobni są do jeńców, siedzących w jaskini, skutych łańcuchami i zwróconych twarzami do jej wnętrza; jeńcy ci, z tego , co dzieje się na zewnątrz jaskini, mogą widzieć tylko cienie, nie mogąc poznać prawdy.
- Podst. dążeniem Platona było „filozofów uczynić królami” w idealnym państwie.
Typologia ustroju wg. Platona:
- timokracja: rządy wojowników wśród których narasta żądza bogacenia się ,warstwy rządzące ulegają nieuchronnie degeneracji, skutkiem jej jest powstanie => oligarchii– rządy nielicznej grupy bogaczy. Wskutek bogacenia się wojowników zrodził się podział na grupę bogatych oligarchów i masę biedoty.
- demokracja – rządzą w niej ludzie niekompetentni, wytwarza się ogólny nieład i w rezultacie anarchia, co mogą wykorzystać co sprytniejsze jednostki w celu stworzenia =>tyranii
- tyrania - stanowi końcowy produkt degeneracji ustrojowej, w którym następuje całkowity zanik wartości, lud żyje w zastraszeniu, zaś rządzący nie podlega żadnej kontroli.
- Platon odróżniał państwa opierające się na prawie pisanym i na pozostałe państwa, w których panował brak prawa. hierarchiczność, - Społ. dzieli się na rządzących i rządzonych. Ci pierwsi zwani strażą państwa to rządcy i wojownicy. Drudzy to pracujący i wytwarzający dobra. Kryteria wybierania wojskowej i cywilnej władzy: ludzie ci mieli nie zajmować się sprawami doczesnymi jak zdobywanie pokarmu ale skupiać się na sprawach państwa. Od 17 do 22 lat uczeni byli W-Fiz. Potem następowała selekcja i najlepsi kierowani byli na 10 lat studiów. Od 30 lat mieli być uczeni filozofii, od 35-50 lat mieli pełnić f- cje publiczne, od 50 lat mogli pełnić najwyższe urzędy.
- Klasy najwyższe żyły w komunie, wspólnocie majątkowej, preferowano luźne związki bez instytucji rodziny, wspólnie wychowywano dzieci bez możliwości ustalenia rodziców, wszystko było regulowane odgórnie.
Państwo 2 rzędu: państwo prawne, odbicie ideału
– występują własność indywidualna która jest w miarę równo rozłożona,
- małżeństwa –wychowanie jest regulowane przez państwo
– cudzoziemcy mogą się w nim osiedlać ale nie mają praw politycznych (państwo zamknięte)
– uznawano niewolnictwo
– muzyka, sztuka miała być regulowana państwowo
– liczyć powinno 5040 obywateli, nie mogli oni jeździć za granicę
– wadzę powinny sprawować właściwe organy lub ogół obywateli na zgromadzeniach
–4 klasy majątkowe z których losowano po 90 osób, członków rady państwa
ARYSTOTELES
- państwo jest tworem natury ludzkiej.
- Człowiek jest istotą społeczną.
- Geneza państwa tkwi w normalnym związku kobiety i mężczyzny, łączenie się w rodziny, na bazie rodziny powstaje osada, a nad osadami powstaje państwo. Zatem państwo jest tworem człowieka.
- Państwo jest zbiorem indywidualności, połączeniem jednostek, liczy się jednostka i jej szczęście (odrzuca teorię Platona). w przeciwieństwie do Platona nie tworzy uniwersalnego modelu państwa.
- Podzielił ustroje na 2 rodzaje: dobre i złe. Jeżeli władza jest wykonywana w imieniu dobra ogólnego to wtedy mamy do czynienia z ustrojem dobrym, a jeśli władza wykonywana jest w imieniu rządzących, dla własnej korzyści to wtedy jest to ustrój zły. Za dobre ustroje Arystoteles uznał: monarchię, arystokrację, politea, złymi zaś odpowiednio tyrania, oligarchia i demokracja.
- Prawo natury: istnieje prawo naturalne i prawo stanowione. Oba te prawa mają wskazać w jaki sposób człowiek ma dojść do szczęścia.
- Prawo bierze się z natury.
- Natura to bóg nieśmiertelny – twórca porządku i harmonii. To sama natura ustanowiła pewne zasady, dzięki którym żyjemy i funkcjonujemy.
- Natura dała prawa w postaci prawa naturalnego.
- Uzasadniał potrzebę istnienia niewolnictwa
AURELIAN AUGUSTYN
-przedstawiał 2 porządki: państwo Boże i ziemskie. Państwo ziemskie jest koniecznością wyrosłą ze złej z gruntu natury człowieka. Uosabiać ono musi panowanie zła i grzechu. Państwo Boże – to wszyscy wybrani, żyjący i zmarli, obdarzeni bożą łaską. To twór idealny.
- przeciwstawieniem „państwa bożego” było państwo szatana” – zbiór wszystkich potępionych, żyjących i umarłych grzeszników. W każdym państwie ziemskim żyją zarówno grzesznicy stanowiący ogromną większość mieszkańców jak i wybrani, członkowie „państwa Bożego”. Złych cechuje chciwość i żądza władzy.
- Państwo powstało tylko ze względu na skutki grzechu pierworodnego i istnieje ono z powodu tego grzechu. Musi być ono z tego powodu „biczem Bożym”, by odstraszyć, może nawet stosować represję na oślep.
- Państwu wolno się przeciwstawić tylko gdy działa ono w wyraźnej sprzeczności z prawem Bożym.
J.SALISBURY
- genezy państwa należy poszukiwać w naturze ludzkiej.
- państw, władza i człowiek winny się kierować zasadami natury.
- wszystko co istnieje w życiu doczesnym jest albo tworem Boga albo natury, która też jest tworem bożym, która jest wyposażona w zdolność tworzenia człowieka, który tworząc imituje naturę.
- Państwo, które jest tworem natury stanowi organizm którego członkowie są harmonijnie skoordynowani. W tym ciele politycznym duszę stanowi kler, głowę – monarcha, serce – senat otaczając władzę, oczy, uszy i język – sędziowie oraz szefowie prowincji, ręce – armia i urzędnicy, żołądek – administracja finansowa, nogi – chłopi.
- ludzie żyjący w państwie powinni dobrze wykorzystywać zarówno rozum jak i mowę.
- Państwo i prawo są zatem sankcjonowane przez naturę dzięki ich zgodności z rozumem naturalnym.
- wszystko w sferze politycznej musi być zgodne z planem bożym, gdyż Bóg jest twórcą natury i ludzkiego rozumu.
- W państwie najważniejszy jest król i kler, czyli głowa i dusza.
- monarcha powinien przede wszystkim poskramiać złoczyńców, ale z drugiej strony był przeciwny zbyt silnej władzy królewskiej,. - - Król winien być ziemskim obrazem Boga.
- Jest zatem stróżem porządku w państwie, jest też sługą swojego ludu i za jego losy odpowiada przed Bogiem..
- Stan duchowny bowiem dba o to, aby w państwie było mniej prawa i finansów więcej natomiast moralności i chrześcijaństwa.
- Król powinien jednocześnie przestrzegać prawa bożego, ale też ludzkiego, które powinno być w zgodzie z boskim,
- Jeśli nie przestrzega tych praw to jest tyranem.
- Usprawiedliwiał stawianie oporu wobec niemu tylko wówczas, gdy tyran działał przeciw prawu boskiemu.
- Wyjątkowo dopuszczał tyranobójstwo. Zabójca tyrana jest narzędziem sądu bożego i jego czyn jest dozwolony i sprawiedliwy, ale nie obowiązkowy.
- Dobry władca to ten, który jest sługą ludu, ale dąży do realizacji dobra publicznego, którego charakter ma następujące cechy:
okazuje szacunek i cześć Bogu, jest dobrze wykształcony i prawy.
IBN ROSZD
- istnieje wieczność czasu, świata i rodzaju ludzkiego, odrzucano dogmat zmartwychwstania, nieśmiertelności duszy ® uważano, że po śmierci dusza łączy się w duszę ludzkości i tylko całemu rodzajowi ludzkiemu przysługuje przywilej nieśmiertelności.
- Ludzie są jedynie narzędziami działającymi wg. reguł determinizmu.
- Ludzie mogą tylko znaleźć szczęście w życiu doczesnym i powinno się postępować zgodnie z nakazami natury.
- W związku z tymi poglądami weryści zostali potępieni i dlatego zaczęli głosić teorię podwójnej prawdy, czyli założenia że wiara i filozofia są rozbieżne można ustalać prawdy rozumowe nawet jeśli są sprzeczne z pismem świętym.
- Równocześnie nie zawsze są one kompletne, co może tłumaczyć ich rozbieżność z biblią. Ta teoria miała za zadanie zabezpieczyć autonomię rozumu bez kwestionowania wprost dogmatów religijnych.
- weryści nie poruszali problematyki politycznej, ale głoszone przez nich tezy miały na nią wpływ.
- Obrona autonomii rozumu wobec religii miała sprzyjać autonomii państwa i jego ideologii.
TOMASZ Z AKWINU”
- Prawo było zabudowane hierarchicznie.
- niższe szczeble hierarchii podlegały wyższym – i musiały z być nimi zgodne. Na szczycie stało „prawo wieczne”.
- Boży plan urządzenia świata wedle którego Bóg rządzi światem.
- Prawo to jest niedostępne dla ludzkiego rozumu, zbliżyć się do jego treści można tylko przez objawienie.
Odbiciem prawa wiecznego jest prawo naturalne. 1 przykazaniem prawa jest: „Dobro należy czynić i dążyć doń, a zła należy unikać...”.
- Prawo naturalne jest w dużej mierze odzwierciedleniem dobrej, co do istoty, natury ludzkiej – jako podstawowe zasady wspólne wszystkim ludziom.
-Prawo naturalne nie jest w stanie dać ludziom wszystkich niezbędnych reguł postępowania.
- prawo ludzkie, ma za zadanie powstrzymywać ludzi od złego siłą i strachem w interesie dobra wspólnego. W jego skład wchodziły konkretne wnioski z prawa naturalnego, wspólne wszystkim ludziom. To dzieliło się z punktu widzenia źródła na prawo zwyczajowe i prawo stanowione.
DANTE ALIGHIERI:
- Uważał że filozofię należy oddzielić od Teologii, władza cesarska powinna być niezależna w stosunku do kościoła.
- Krytykował wielkich monarchów, ówczesną sytuację państwa (porównywał ją do statku), papiestwo, duchownych i dostojników.
- Był zwolennikiem monarchii światowej. Pod władzą takiego monarchy miała utrzymywać się jedność ludzkości która wspólnie zmierza do celu doczesnego czyli szczęśliwego życia.
- uważał że dbanie o dobra materialne też dostarcza człowiekowi szczęścia.
- Władza monarchy powinna być silna nie związana prawem.
- Rządy miały być sprawowane zgodnie z prawem powszechnym (władca był ponad nim)
- Uważał Włochy za spadkobierców Imperium Romanum.
- uważał że cele życia wiecznego i doczesnego są sobie równe i jednakowo ważne.
- Nie istnieje podporządkowanie środków prowadzących do szczęścia wiecznego lub doczesnego.
- instytucje państwa i kościoła mają źródło w Bogu i są traktowane na równych prawach, stąd też odrzucił pogląd że papież jest pośrednikiem między państwem a Bogiem.
- Rozdzielił sferę rozumu i wiary,
- wykluczał interwencję kościoła w sprawy filozofii jak i polityki.
MARSYLIUSZ Z PADWY:
- uważał że dążenie do zaspokajania naturalnych potrzeb jednostek nie może być sprzeczne z dążeniami zbiorowości.
- Liczyła się dla niego idea zbiorowości co później stało się podstawą dla jego teorii suwerenności narodu.
- Nie atakował dogmatów wiary,
- był zwolennikiem rozgraniczenia filozofii od religii.
- wykluczał interwencję kościoła w politykę jak i w filozofię.
- uważał że prawd wiary nie można objąć rozumem tylko w nie uwierzyć.
- uważał że prawo Boże w życiu doczesnym nie jest prawem tylko doktryną.
Koncepcja państwa:
- jest ono wytworem ludzkich dążeń.
- jego doskonałość nie polega na cnotach ustroju bądź moralnych walorach władcy ale na kompletności środków którymi dysponuje państwo w celu zaspokojenia wszystkich potrzeb ludzkich.
- człowiek ze wzgl. na swoją słabość potrzeby musi zaspokajać w zbiorowości. Jednak w takich zbiorowościach dochodzi do
- najważniejszym zadaniem państwa jest tępienie przestępstw i roztrzyganie sporów. Służy to zachowaniu pokoju między ludźmi i harmonijnego działania wszystkich części państwa.
- jest 6 częsci: duchowni, żołnierze, władcy, rolnicy, rzemieślnicy i ludzie zajmujący się finansami.
- najważniejsza jest władza państwowa bo tylko ona ma prawo rozkazywania, stosowania przymusu i administrowania.
- nie może on być tyrański bo jest strażnikiem i wykonawcą prawa, które powinno być stanowione przez całe społeczeństwo.
- ustawodawstwo ludowe zapewnia skuteczność ustaw oraz zabezpiecza ich wewn. wartość bo ogół ludności lepiej rozpoznaje dobro wspólne i pożąda go podczas gdy jednostki lub małe grupy są bardziej skłonne zwracać uwagę na interes prywatny.
- suwerenny lud posiada także prawa wybierania rządu, który to pełni zadania o charakterze wykonawczym.
- zakładał on że do stanowienia prawa nie potrzeba jednomyślności, wystarczy że prawa uchwalać będzie znaczna część ogółu.
- ci którzy przygotowują ustawy nie mogą mieć przewagi nad ludem. Ich projekt to tylko wniosek któremu moc prawną nadaje aprobata ludu.
- lud swoje suwerenne prawa deleguje na rzecz rządu, czyli przekazuje mu prawa do pełnienia roli ustawodawczej.
- wg Niego jedynym obowiązującym prawem jest prawo pozytywne stworzone przez suwerena.
TOMASZ MORUS
- Wg. Morusa sprawujący władzę tyrani, którzy gnębią lud i nie troszczą się o bezpieczeństwo poddanych, wywołują i prowadzą krwawe wojny, jednak pod wpływem mądrych filozofów rozsądni władcy mogą przeprowadzić porządne reformy. Nie można jedna zmienić radykalnie panujących w państwach warunków, bo na przeszkodzie stoi istnienie własności prywatnej.
- Odwołując się do Platona twierdził, że jedynym warunkiem pomyślności państwa jest równy podział własności.
- Nie wierzył, że można stworzyć sprawiedliwy ustrój dopóki będzie istniała własność prywatna.
- Wg. Morusa szczęśliwa społeczność może istnieć na odległej wyspie Utopii na której nie była znana prywatna własność.
- Wg. niego przez 5lat na tej wyspie miał przebywać portugalski żeglarz Rafał Chypladeusz, towarzysz wypraw A. Vespucciego
- Jego ustrój jest zaprzeczeniem stosunków panujących w Europie.
- krytykuje monarchów, możnowładców, właścicieli ziemskich, którzy ze względu na zysk zmieniają pola uprawne na pastwiska dla owiec, chłopów zmuszają do porzucenia rodzinnych zagród i wsi. Nędza i nieszczęście w społeczeństwie potęgują koszty utrzymania potężnych armii i ciągle toczone wojny. Przeciwieństwem tego jest ustrój panujący na wyspie Utopii.
- Panuje tam demokracja,
- sprawujący władzę są wyłaniani w wyborach,
- tworzą się grupy społeczne, liczące po 30 rodzin, które wybierają 1 urzędnika filarcha, a 10 osobowymi zespołami kieruje profofilarcha.
- Oni wspólnie wybierają głowę państwa – księcia, dokonując elekcji spośród 4 zgłoszonych przez lud kandydatów. –
- Książę pełni swój urząd dożywotnio, a w sytuacji gdyby próbował rozszerzyć swoje kompetencje i stać się tyranem zostanie pozbawiony tej godności.
- Władzę ustawodawczą pełnią w miastach wybierane kolegialnie ciała, zwane senatorami.
- Ważniejsze sprawy, dotyczące wszystkich mieszkańców są dyskutowane na forum i mogą uczestniczyć wszyscy dorośli mieszkańcy wyspy.
- Cała młodzież może skończyć studia. Z tej szansy mogą też korzystać dorośli, bo powszechny obowiązek pracy umożliwia ograniczenie jej do kilku godzin.
- Podstawą egzystencji mieszkańców wyspy Utopii jest uprawa ziemi czym zajmują się zarówno mieszkańcy miast jak i wsi.
- Plony z pól gromadzone są we wspólnych spichlerzach i służą zaspokojeniu potrzeb całej ludzkości.
- W podobny sposób korzysta się z wytworów rzemiosła, bo nie ma tu pieniądza.
- Na wyspie panuje powszechna równość. Wszyscy mają wszystko, nie muszą martwić się o byt, a starsi i chorzy otoczeni są opieką ze strony państwa.
- Nikt nie gromadzi ani złota, ani drogich kamieni.
- Gardzi nimi, a nie pożąda, czemu sprzyja odpowiednie wychowanie młodego pokolenia.
- Jest na wyspie instytucja niewolnictwa.
- Niewolą karani są albo jeńcy wojenni, albo mieszkańcy Utopii, którzy dopuścili się haniebnych przestępstw. Na nich ciąży obowiązek wykonywania najcięższych prac.
- Mieszkańcy Utopii dysponują wielką ilością dóbr, część nadwyżek wywożona za granicę, gdzie częściowo są one rozdawane za darmo, a część jest sprzedawana za umiarkowaną cenę. Za uzyskane środki sprowadza się na wyspę potrzebne surowce i gromadzi się na wypadek konieczności obrony kraju przed zagrożeniem z zewnątrz.
- Mieszkańcy Utopii są przeciwnikami wojen i prowadzą je tylko celem obrony swego kraju bądź też kraj ich sprzymierzeńców, aby obalić tyranię w tym kraju i przywrócić mieszkańcom wolność.
- Na wyspie wszystkie wyznania religijne są dozwolone, nikt nie jest dyskryminowany.
- Kapłani nie posiadają władzy politycznej, pochodzą z wyboru, przy czym wybierani są spośród tych, którzy wyróżniają się prawością i świętobliwością.
FRANCISZEK BACON
- Ustrój Nowej Atlantydy ma charakter hierarchiczny. Na czele stoi monarcha.
- Na wyspie działa 6 urzędów służących społeczeństwu.
- Uprawnienia urzędników oraz stosunki między nimi a społeczeństwem określa jasny i zrozumiały system prawny.
- Państwo to nie utrzymuje szerokich kontaktów z zagranicą.
- twierdzi że wspólna własność i obowiązek pracy może zapewnić społeczeństwu najwyższe dobro, czyli materialny dobrobyt i pokój. - Pomocne przy tym miały być zasady demokratycznego sprawowania władzy, przejrzystość prawa, wykorzystywanie osiągnięć nauki, tolerancja religijna i wychowanie w duchu współżycia z innymi miały zapewnić harmonię społeczną oraz wyeliminować wszelkie dążenie do dominowania nad innymi w imię wyższych humanistycznych wartości, jak wzajemna życzliwość, rozwój, wyższość zasad etycznych nad uciekaniem się do przemocy czy pragnieniem dominacji nad innymi.
Chciano stworzyć nowe, idealne społeczeństwo, wolne od tych przejawów zła, które dawały o sobie znać w ówczesnej politycznej rzeczywistości.
GIOVANNI CAMPANELLA
- W państwie nie ma własności indywidualnej, która jest przykładem zepsucia, wszelkiego zła.
- Ubóstwo, prowadzi ludzi do przestępczości, zaś wielkie bogactwo powoduje, że ludzie staję się próżni, wzniośli, trwają w nieuctwie, stają się krzywdzicielami.
- Jedynie życie we wspólnocie czyni ludzi bogatymi, ponieważ mają wszystko, ale jednocześnie biednymi, ponieważ nie mają żadnej własności. Dzięki temu to nie oni służą rzeczą, ale rzeczy służą im.
- Wolni od dominacji i bogactwa mieszkańcy państwa słońca są wobec siebie życzliwi, a ich wzajemna miłość i przyjaźń do ojczyzny nakłaniają do wzajemnej pracy i pomocy.
- Powszechny obowiązek pracy, wykorzystywanie w niej zdobytej wiedzy sprawia, że nie jest ona dla nikogo ciężarem, trwa tylko 4 godziny dziennie i zapewnia wszystkim obfitość dóbr.
- Pieniądze są wykorzystywane tylko w obrocie zewnętrznym.
- Zbywające towary zamienia się na inne, brakujące.
- Idea wspólnoty występuje wszędzie, a zatem mieszkania są zajmowane wg. ogólnego planu, posiłki spożywane są wspólnie
- dzieci są wychowywane przez wyspecjalizowanych pedagogów co z pożytkiem służy całej wspólnocie.
- Ustrój polityczny ma charakter republiki kapłańskiej, na czele z wielkim metafizykiem zwanym Słońcem
- Sprawuje on władzę przy pomocy 3 współrządców: mocy, mądrości i miłości. Ich tytuły odzwierciedlają pełnione przez nich funkcje.
- Zgromadzenie ludowe, w których uczestniczą Solaryjczycy po ukończeniu 20 roku życia daje społeczeństwu możliwości wypowiedzenia się we wszystkich sprawach i dokonywania wyboru kandydatów na urzędników.
- Prawa na wyspie są nieliczne, ale jasne, ich naruszenia zdarzają się niezwykle rzadko, ale w przypadku najcięższych zbrodni może być orzeczona kara śmierci.
- Solaryjczycy są religijni, wierzą w jednego Boga i jemu wystawiają liczne świątynie.
- Obok religii i miłości ojczyzny istotną rolę odgrywa nauka.
- Prawo do nauki leży u podstaw procesu wychowawczego młodzieży.
- Zdobycie zaś tej wiedzy umożliwia obejmowanie stanowisk państwowych i wpływanie na sprawy publiczne
MACHIAVELLI
- podstaw władzy politycznej poszukiwał w sile, a nie wiedzy,
- uważał...
chomixus