11
Dr hab. Jerzy Supernat
Instytut Nauk Administracyjnych
Uniwersytet Wrocławski
(konspekt wykładu z tezami)
Biada pasterzom, którzy sami siebie pasą.
Czy pasterze nie powinni raczej paść trzody?
Księga Ezechiela, 34, 2
Four people named Everybody, Somebody, Anybody and Nobody met to accomplish an important task. Everybody was sure Somebody would do it. Anybody could have done it, but Nobody did it. Somebody got angry about that because after all, wasn’t it Everybody’s job. Everybody thought that Anybody could do it, but Nobody realized that Everybody wouldn’t do it. It ended up that Everybody blamed Somebody when Nobody did what Anybody could have done.
Anonymous
Przywództwo jest od dawna przedmiotem dużego zainteresowania, a nawet fascynacji. Z osobą nowego przywódcy wiąże się na ogół oczekiwanie na zasadnicze zmiany w organizacji, a w szczególności na rozwiązanie gnębiących ją problemów. Jednocześnie możliwości przywództwa poważnie ogranicza jego organizacyjny kontekst: struktura, układ władzy, uwarunkowania środowiskowe itd. Przywództwo należy zatem badać w kontekście, w którym ma ono miejsce.
G. Yukl:
Leadership is a subject that has long excited interest among people. The term connotes images of powerful, dynamic individuals who command victorious armies, direct corporate empires from atop gleaming skyscrapers, or shape the course of nations. The exploits of brave and clever leaders are the essence of many legends and myths. Much of our description of history is the story of military, political, religious, and social leaders who are credited or blamed for important historical events, even though we do not understand very well how the events were caused or how much influence the leader really had. The widespread fascination with leadership may be because it is such a mysterious process, as well as one that touches everyone’s life.
Przywództwo jest szczególną postacią władzy. Zdaniem A. Etzioniego przywództwo oznacza taką władzę, która obejmuje „opartą na osobistych właściwościach przywódcy zdolność wywołania u zwolenników dobrowolnego podporządkowania się w szerokim zakresie spraw. Przywództwo różni się od władzy tym, że obejmuje wpływ, tzn. prowadzi do zmiany preferencji, podczas gdy władza wywołuje u podwładnych tylko zawieszenie ich preferencji” (it entails influence, that is, change of preferences, while power implies only that subjects’ preferences are held in abeyance). Zwrócenie uwagi na to, że zwolennicy zmieniają swoje preferencje, aby stały się zbieżne z preferencjami przywódcy, jest niewątpliwie bardzo cenne. Przywództwo obejmuje motywowanie zwolenników do osiągania tych celów, do których dąży przywódca, co wymaga od nich posiadania preferencji dla tych celów. Notabene podobnie ujmują istotę organizacyjnego przywództwa D. Katz i R.L. Kahn, kiedy piszą: Za istotę organizacyjnego przywództwa uważamy przyrost wpływu ponad i poza mechaniczne podporządkowanie się rutynowym poleceniom organizacji (We consider the essence of organizational leadership to be the influential increment over and above mechanical compliance with the routine directions of the organization). Przywództwo jest zatem czymś więcej niż tylko zwykłym korzystaniem z władzy prawomocnej, opartej w konkretnym przypadku na miejscu stanowiska pracy w hierarchicznej strukturze organizacji. Często wiąże się z przypisywaniem określonym osobom przez ich zwolenników szczególnych cech czy właściwości.
III Funkcje przywództwa
W jednym z najbardziej kompleksowych ujęć (zob. G.A. Yukl, S. Wall, R. Lepsinger) przywódca realizuje czternaście następujących funkcji:
2. Rozwiązywanie problemów (Problem solving)
3. Wyjaśnianie (Clarifying)
4. Informowanie (Informing)
5. Monitorowanie (Monitoring)
6. Motywowanie (Motivating)
7. Konsultowanie (Consulting)
8. Akceptowanie (Recognizing)
9. Wspieranie (Supporting)
11. Utrzymywanie kontaktów (Networking)
12. Delegowanie (Delegating)
13. Rozwój pracowników (Developing and mentoring)
14. Nagradzanie (Rewording)
Niewątpliwie wszyscy przywódcy (lepiej lub gorzej) realizują powyższe funkcje. Należy jednak pamiętać o ich relatywnym znaczeniu dla roli przywódcy związanym z miejscem (stanowiska) przywódcy w organizacji.
Zob. Motywowanie, (w:) J. Supernat, Zarządzanie..., s. 385-389
Zob. Delegowanie, (w:) J. Supernat, Zarządzanie..., s. 144-147.
Zob. Mentor, (w:) J. Supernat, Zarządzanie..., s. 367-368.
Przywództwo nie jest ograniczone ani do jakiejś grupy, ani do jakiegoś szczebla w organizacji, a ponadto nie musi koniecznie – przynajmniej w teorii – obejmować autorytetu formalnego (autorytetu związanego ze stanowiskiem). Większość badań dotyczących przywództwa dotyczy jednak osób, którym zostało przyznane „stanowisko przywódcze” (a leadership position), tzn. osób dysponujących władzą prawomocną dzięki zajmowanemu stanowisku. W jednym z takich badań P. Selznick wyróżnił cztery podstawowe funkcje formalnych przywódców (formal leaders):
Zauważmy, że powyższe funkcje są niewątpliwie bardzo ważne dla przywódców na najwyższym szczeblu organizacji, ale już mniej istotne dla (przywódców) kierowników pierwszej linii. Dla nich najważniejszymi funkcjami są przede wszystkim przekazywanie informacji, wyjaśnianie zadań czy monitorowanie indywidualnych zachowań i zapewnienie ich zgodności z formalnymi regułami. Innymi słowy, działania istotne dla zapewnienia skutecznego przywództwa na jednym szczeblu organizacji mogą być mniej odpowiednie czy użyteczne na innym szczeblu. Przywództwo na szczycie organizacji wywiera największy wpływ na organizację, ale składają się na nie działania całkowicie różne od tych, które są podejmowane przez przywódców na najniższym szczeblu organizacji.
Zob. Misja, (w:) J. Supernat, Zarządzanie..., s. 369-372.
Zob. Deklaracja misji, (w:) J. Supernat, Zarządzanie..., s. 372-376.
IV Elementy składowe przywództwa
Wskazanie czynników, które przesadzają o tym, kto zostanie uznany za przywódcę, nie jest łatwym zadaniem. Na ogół jednak w definicjach przywództwa pojawiają się w różnych interakcjach trzy rodzaje czynników: 1) bardziej lub mniej stałe cechy jednostki, 2) zmienne zachowania jednostki oraz 3) cechy zwolenników i/lub sytuacji.
chomixus