Margle fukoidowe w Huwnikach.pdf

Margle fukoidowe w Huwnikach

Lokalizacja:

województwo podkarpackie

powiat przemyski

gmina Fredropol

miejscowoœæ Huwniki

5504

Region geograiczny:

Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie

Pogórze Œrodkowobeskidzkie

Pogórze Przemyskie

Jednostka geologiczna:

Zewnêtrzne Karpaty liszowe

p³aszczowina skolska

5502

4622

4624

W miejscowoœci Huwniki, w skarpie prawego brzegu

doliny Wiaru, znajduje siê ods³oniêcie jednego z wa¿niejszych

ogniw liszowej formacji ropianieckiej. Le¿y ono w obszarze o

wyj¹tkowym nasyceniu osobliwoœciami przyrody o¿ywionej

i nieo¿ywionej oraz zabytkami historycznymi. Po obszarze

Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego prowadzi tu

z doliny Sanu, od Kruhela Wielkiego pod Przemyœlem, nie-

bieski, pieszy szlak turystyczny przecinaj¹cy Wiar oko³o 0,5

km na zachód od odkrywki. Jad¹c z Przemyœla mo¿na przez

Huwniki przejechaæ na po³udnie, do po³o¿onego na wzgórzu

po drugiej stronie doliny znanego oœrodka kultu religijnego,

jakim jest kompleks Kalwarii Pac³awskiej. Z wielu punktów

widokowych w jej otoczeniu, a tak¿e wczeœniej z serpentyn

szosy pokonuj¹cej zbocza góry Chyb, podziwiaæ mo¿na

wyj¹tkowe piêkno i swoisty urok tego regionu. W kierunku

zachodnim wzd³u¿ prze³omowej doliny Wiaru prowadz¹

drogi w rejon ar³amowski i do Birczy, sk¹d przejechaæ mo¿na

dalej w kierunku Sanoka, Ustrzyk i Rzeszowa. W kierunku

wschodnim Wiar przecina, ci¹gn¹ce siê z pó³nocy na po³udnie

pasmo zalesionych wzniesieñ tworz¹cych geologiczny i mor-

fologiczny brzeg Karpat liszowych, wykazuj¹cy tu gwa³towne

wygiêcie ku pó³nocy. Jest to strefa tzw. sigmoidy przemyskiej

stanowi¹cej unikatowe w skali ca³ych Karpat zjawisko tekto-

niczne. Rzeka na wysokoœci s¹siednich wsi Dubnik i Nowe

Sady, obcinaj¹c po³udniowy kraniec grzbietu góry Chyb,

wyp³ywa z w¹skiej, morfologicznej bramy na rozleg³y, p³aski

obszar zapadliska przedkarpackiego.

Ods³oniêcie powsta³o w wyniku erozyjnego podciêcia

pó³nocnego zakoñczenia grzbietu góry Ubocz. Na d³ugoœci

150 m, w wysokiej do 15 m skarpie oraz w dnie rzeki, ods³ania

siê pakiet warstw zapadaj¹cych pod niewielkim k¹tem ku

zachodowi, znanych jako margle fukoidowe z Kropiwnika. S¹

to powsta³e u schy³ku kredy (od ok. 80 do 70 mln lat temu)

ska³y nale¿¹ce do litostratygraficznego ogniwa z Wiaru,

wchodz¹cego w sk³ad formacji z Ropianki, znanej tak¿e jako

warstwy inoceramowe, a stanowi¹cej najwa¿niejsz¹ czêœæ

proilu karpackiej p³aszczowiny skolskiej. W ods³aniaj¹cym siê

proilu uwagê zwracaj¹ bia³awe lub kremowe warstwy twar-

dych, p³ytowych ska³ wapiennych, zawieraj¹cych obok kalcytu i

minera³ów ilastych znaczn¹ domieszkê biogenicznej krzemion-

ki. Wewn¹trz jasnoszarej lub be¿owej masy skalnej licznie

wystêpuj¹ fukoidy. Nadaj¹ce warstwom nazwê ciemne, prawie

czarne œlady w formie cêtek, plam, smug lub wyd³u¿onych,

bardziej regularnych klinów reprezentuj¹ tzw. bioturbacje

osadu. Formy te s¹ œladami dzia³alnoœci organizmów ¿ywych

¿eruj¹cych w bogatym w materiê organiczn¹ œwie¿o z³o¿onym

osadzie. Iloœæ fukoidów wzrasta zwykle ku stropom warstw, a

wraz z innymi typami œladów tworz¹ one zespo³y tzw. ichno-

fauny. Ich analiza dostarcza geologom cennych informacji na

temat warunków paleoœrodowiskowych panuj¹cych podczas

akumulowania osadu, takich jak np. g³êbokoœæ morza, jego na-

tlenienie i temperatura. Obok margli twardych wystêpuj¹ tak¿e

margle miêkkie. Jasnoszare, szarozielone lub be¿owe: s¹ mniej

wapniste i zwykle maj¹ wyraŸn¹ i zró¿nicowan¹ oddzielnoœæ

³upkow¹. Wraz z marglami w proilu dominuj¹ ³upki. S¹ to

zielone i szarozielone i³owce wapniste o wyraŸnym i zmiennym

z³upkowaceniu. Sekwencjê osadów uzupe³niaj¹ ska³y okrucho-

we: drobnoziarniste piaskowce i mu³owce. W poprzecznych

przekrojach ich ³awic zwracaj¹ uwagê ró¿norodne struktury

sedymentacyjne. Obok p³askiej laminacji równoleg³ej czêste s¹

warstwowania przek¹tne i konwolutne, doskonale widoczne

w ³awicach ods³aniaj¹cych siê w dnie Wiaru.

Bardzo interesuj¹cym elementem opisywanej odkrywki

s¹ dochodz¹ce do 20 cm gruboœci wk³adki ciemnych okru-

chowców ³upkowych, znanych w literaturze geologicznej

jako „makuszki” lub „makuchy”. Ich g³ównym sk³adnikiem s¹

drobne, najczêœciej kilkumilimetrowe, fragmenty czarnych

³upków bezwapnistych i w mniejszej iloœci zielonkawych

³upków s³abo wapnistych. Kilkucentymetrowe okruchy

³upków s¹ w nich rzadkie, natomiast doœæ czêste s¹ kilku-

nasto-, a nawet kilkudziesiêciocentymetrowe egzotyki ska³

wapiennych, kwarcytów, rogowców, piaskowców, margli i

py³owców a tak¿e ska³ magmowych. Geneza tych okruchow-

ców, do dziœ dyskusyjna, zwi¹zana jest najprawdopodobniej

z podmorskimi grawitacyjnymi ruchami masowymi. Efektem

takich procesów s¹ na pewno deformacje warstw, widoczne

134

Huwniki

w najni¿szej czêœci ods³oniêtego proilu. Porozrywane i silnie

zafa³dowane p³aty ³awic margli i okruchowców dokumentuj¹

plastyczny zeœlizg grawitacyjny pakietu warstw w obrêbie

osuwiska podmorskiego. Struktury sedymentacyjne obser-

wowane wewn¹trz ³awic bardzo drobnoziarnistych margli,

ich wyraŸna, typowo liszowa rytmika oraz nastêpstwo

zmian litologicznych w profilu wskazuj¹ce na wyraŸn¹

cyklicznoœæ procesów sedymentacji, pozwalaj¹ zaliczyæ seriê

ska³ ods³aniaj¹cych siê nad Wiarem do osadów typu liszu

wapiennego, nale¿¹cego w Karpatach do rzadkich zjawisk

sedymentologicznych. Bardzo wysoka ranga naukowa i

dydaktyczna tego ods³oniêcia potwierdzona zosta³a przez

ustanowione tu geologiczne stanowisko dokumentacyjne,

które tym samym objê³o ochron¹ prawn¹ ten wyj¹tkowo

atrakcyjnie po³o¿ony obiekt geoturystyczny.

creamy, platy layers of marls, remarkably hard due to high

content of biogenic silica, in which dark, almost black spots,

streaks or wedges can be observed. These are bioturbation

structures (ichnofossils) produced by organisms feeding in a

fresh sediment rich in organic matter. Together with other

trace fossils the “fukoids” form an ichnofauna assemblage,

which enables paleoenvironmental reconstruction of Creta-

ceous sea during the deposition of this particular succession.

Other lithologies encountered in the exposure are soft marls,

ine-grained sandstones and mudstones. Deformations oc-

curring in the lowermost part of the sequence resulted from

a submarine landslide. During gravitational sliding the fresh,

plastic layers were disrupted, strongly folded and wrapped.

Submarine gravitational movements are probably responsible

also for the characteristic, dark shale fragmentites, which

form layers up to 20 centimeters thick within the studied

succession. Apart from clasts of black and greenish shales,

these fragmentites host rounded exotics of various rocks,

up to some tens of centimeters in diameter.

The exposure in Huwniki is under protection as a docu-

mentation site of the Landscape Park of Przemyœl Foreland.

Its scientiic and educational values are enhanced by location

in the area where animated and inanimated nature objects,

and historical monumets are particularly common. Close to

the exposure the blue touristic trail crosses the scenic Wiar

River gorge and leads to Kruhel Wielki village near Przemysl,

and to the famous religious center in Kalwaria Pac³awska.

The bioturbated marls in Huwniki

One of the most important exposures of the Ropianka

Formation, which makes the principal part of the Skole Unit

in the Polish Flysch Carpathians, is located in Huwniki village.

Large outcrop, well-visible from the local road was eroded by

the Wiar River in its right bank. One of exposed lithological

units is the Late Cretcaeous sequence of bioturbated marls

which bear the local name “fukoid marls”. These marls form

15-meters-thick, ine-rhythmic, thin-bedded, calcareous

lysch succession, which is a sedimentological pecularity in

the Flysch Carpathians. The succession includes whitish and

Autorzy karty stanowiska dokumentacyjnego: P. Kamiñski i E. Michalec

Autor fotograii: A. Joniec

Stanowisko dokumentacyjne zatwierdzone w 1995 r.

Wybrana literatura: 215, 216, 217, 220, 260

135

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: