Promocja zdrowia zaistniała początkowo jako społeczny ruch prozdrowotny.docx

Promocja zdrowia zaistniała początkowo jako społeczny ruch prozdrowotny, a obecnie funkcjonuje także jako dziedzina nauki rozwinięta na gruncie dawnych zasad higieny oraz jako rezultat wzrastających potrzeb finansowych medycznej opieki zdrowotnej, które wiążą się głównie z rozwojem technik i technologii mających zastosowanie w diagnostyce, terapii i rehabilitacji.

O promocji zdrowia mówi się w ostatnich latach coraz więcej, lecz dla wielu pojęcie to nie stanowi nic więcej aniżeli nowe hasło, które ma zastąpić dotychczasową profilaktykę. Tymczasem, zapobieganie chorobom, czyli profilaktyka, to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub grupie chorób. Promocja zdrowia, to proces podejmowania decyzji w sprawach ludzkiego zdrowia i opiera się przede wszystkim na aktywności środowisk lokalnych i współpracy międzysektorowej. Tak więc zdrowie i jego promocja stanowią zagadnienie bardzo złożone i znacznie wykraczające poza problematykę i działalność ściśle medyczną.

W celu lepszego zrozumienia tego faktu, niezbędne wydaje się postawienie pytania: Gdzie tworzy się zdrowie? - Najprostszą odpowiedzią - jest stwierdzenie, że zdrowie tworzy się tam, gdzie człowiek żyje, pracuje i odpoczywa. Oczywiście równie ważne jest jak żyje, a więc uogólniając, można powiedzieć, że zdrowie tworzy się w zależności od warunków i sposobu życia.

Kamieniem milowym w rozwoju promocji zdrowia była Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 roku. Powstała tam tzw. Karta Ottawska stała się "Konstytucją" promocji zdrowia i jest dla niej trwałym dokumentem o podstawowym znaczeniu mimo, że po konferencji w Ottawie, odbyły się jeszcze trzy konferencje promocji zdrowia również o zasięgu ogólnoświatowym, w Adelajdzie [Australia-1989] w Sundsvall [Szwecja-1991 i w Dżakarcie [Indonezja-1997].

W końcu lat 1970-tych Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła listę czynników warunkujących zdrowie. Należą do nich:

·         pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich,

·         możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach,

·         dobre warunki mieszkaniowe,

·         utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci,

·         uzyskanie odpowiedniego wykształcenia,

·         odpowiednie zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywienia,

·         poczucie bezpieczeństwa,

·         możliwość gromadzenia oszczędności,

·         komunikacja i łączność z innymi ludźmi,

·         możliwość wypoczynku,

·         regeneracji sił i rozrywki

·         dostępność odpowiedniej odzieży.

W tym samym czasie, podjęto próbę uszeregowania czynników wpływających na zdrowie człowieka. Dla utrzymania zdrowia jednostki, określono cztery grupy czynników wpływających na zdrowie:

·         styl życia (około 50% wszystkich wpływów),

·         środowisko (ok.20%),

·         cechy genetyczne (ok.20%)

·         opieka zdrowotna (ok.10%).

Natomiast na poziom zdrowia społeczeństwa mają wpływ:

·         sytuacja demograficzna,

·         styl życia obywateli,

·         poziom warunków zdrowotnych (sanitarnych)

·         sprawność systemu ochrony zdrowia.

Poprzez kształtowanie prozdrowotnego stylu życia należy dążyć do promowania takich zachowań jak:

·         przestrzeganie rygorów zrównoważonej diety,

·         regularną aktywność fizyczną

·         zdobywanie i wykorzystywanie umiejętności opanowywania sytuacji stresowych.

Jako przykładowe zachowania możliwe do eliminacji, uważa się palenie papierosów, nadużywanie alkoholu i leków, niebezpieczne prowadzenie pojazdu oraz agresję i przemoc. W dziedzinie problematyki środowiskowej wyróżnia się dwie grupy zasadniczych problemów, na których należy się skoncentrować w działaniu:

1.       Czynniki, które mogą być poddawane kontroli (przykładowo szkodliwe substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące, czynniki biologiczne, szkodliwe artykuły powszechnego użytku, hałas, niebezpieczne odpady itp.)

2.       Środowiska, które mogą być poddawane kontroli (przykładowo woda, powietrze, żywność, mieszkanie i środowisko zamieszkania, środowisko pracy itp.)

W odniesieniu do opieki zdrowotnej istotne są takie działania jak jej organizacja, struktura i funkcjonowanie oraz jakość, dostępność i akceptacja udzielanych świadczeń. Ogólnie przyjmuje się, że w celu uzyskania odpowiednich warunków zdrowotnych należy brać pod uwagę istnienie lub brak środowisk wspierających zdrowie. Istnieje pięć zasadniczych grup środowisk warunkujących zdrowie. Należą do nich; środowisko fizyczne, społeczne, polityk sektorowych, zasobów oraz ogólne środowisko polityczne.

W Karcie Ottawskiej wymienia się pięć współzależnych działań, które winny być podejmowane równocześnie aby stworzyć strategię promocji zdrowia. Są to, określenie zdrowotnej polityki społecznej, tworzenie środowisk wspierających zdrowie, wzmacnianie działań społecznych, rozwijanie umiejętności osobniczych i reorientacja świadczeń zdrowotnych.

Z praktycznego punktu widzenia, na szczególną uwagę zasługują trzy zagadnienia:

1.       tworzenie i wzmacnianie środowisk wspierających zdrowie,

2.       reorientacja świadczeń zdrowotnych,

3.       polityka zdrowia publicznego.

Wśród działań na rzecz wzmacniania środowisk wpierających zdrowie należy zwrócić szczególną uwagę na stwarzanie społeczeństwu lokalnemu warunków do działań na rzecz zdrowia, a w szczególności na popieranie prozdrowotnych postaw oraz rozwijanie wiedzy i umiejętności w promowaniu własnego i wspólnego zdrowia, a także na wzrost jakości życia obywateli. Aby promować zdrowie, należy odejść od traktowania ludzi, jako biernych odbiorców programów zdrowotnych, a wręcz angażować i uznać ich za aktywnych współudziałowców w całym procesie kształtowania zdrowia społeczeństwa lokalnego. Angażowanie społeczeństwa do działań prozdrowotnych stanowi jeden z podstawowych elementów promocji zdrowia. Włączanie społeczeństwa lokalnego i stałe zwiększanie jego uczestnictwa w sprawach dotyczących zdrowia, stanowi o sile tych działań.

Promocja zdrowia jako praktyczna strategia działa bardziej efektywnie, gdy jest umieszczona w kontekście miejsca ludzkiego życia, pracy, nauki, rozrywki i uzyskiwania opieki zdrowotnej. Ze strategicznego punktu widzenia bardzo celowe jest koncentrowanie się na "siedliskach", co stwarza możliwości działań, obserwacji i pomiaru ich skutków w kreślonych granicach. Łatwo dostrzec, że promocja zdrowia nie jest ukierunkowana wprost na jednostkę, lecz zmierza przede wszystkim ku zmianie warunków jej życia na zdrowsze.

Poprawa stanu zdrowia ludności jest zawsze obserwowana tam gdzie ma miejsce kombinacja czterech czynników: wzrostu gospodarczego, wyrównanej dystrybucji dochodów, znacznego inwestowania w edukację i spójności społecznej.

Aktualnie istnieje siedem zjawisk , na które promocja zdrowia powinna reagować i pilnie podjąć odpowiednie działania:

·         w miejscu zamieszkania - wobec istnienia niepohamowanego wzrostu urbanizacji i zmniejszania się terenów uprawnych;

·         w rodzinie - w związku ze zmianami w strukturze rodziny, odpowiedzialności i w zakresie ról członków rodziny;

·         w pracy - w obliczu pojawiania się nowych wzorców, nowych zagrożeń, konkurencji;

·         w zakresie starzenia się - ze względu na wydłużanie się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi;

·         w zakresie przemocy - z uwagi na rosnącą agresję, konflikty oraz w trosce o ich ofiary, uciekinierów;

·         w obszarze rynku - biorąc pod uwagę ostry zwrot ku postawom konsumpcyjnym, prywatyzacji świadczeń;

·         w zakresie porozumiewania się - w warunkach rewolucyjnych zmian w przekazywaniu informacji i powstawaniu nowych technik uczenia się.