Egipt.pdf

1.CywilizacjaEgiptuiMezopotamii(Sumerowie,Akadyjczycy,Amoryci—Babilończycy,Asyryjczycy)

a)Egipt:Warunkigeograficzne,chronologiadziejówEgiptuzkrótkimomówieniemkaŜdegookresu,państwoi

władza,stosunkispołecznogospodarcze,okresTellel–AmarnaireformyEchnatona,dynastiaRamzesydów,pismo

ikalendarzegipski,sztukaiarchitektura.

[1] Andrzejewski T., StaroŜytny Egipt, Warszawa 1952;

[2]BainesJ., Egipt,Warszawa1995;[3]BoultonH.J.,

Wieczność piramid i tragedia Pompei,Warszawa1959; [4]

DaumasF.,OdNarmeradoKleopatry.CywilizacjastaroŜytne

goEgiptu,Warszawa1973;[5]DriotonE.,Egiptfaraonów,

Warszawa 1992; [6] Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu,

Warszawa1995;[7]GrimalN., DziejestaroŜytnegoEgiptu,

Warszawa2004;[8] MichałowskiK.,Nietylkopiramidy...

Sztuka dawnego Egiptu, Warszawa 1969; [9] StaroŜytny

Egipt,podred.A.Szczudłowskiej,Warszawa1976;[10]

WhiteM.J.,StaroŜytnyEgipt,Warszawa1995.

Warunkigeograficzne:Państwotorozwinęłosiędziękicorocznym,regularnym(acozatym

idziedającymsięprzewidzieć)wylewomNilu,któryprzynosiłŜyznemułyzapewniająceprzyod

powiednimnakładziesiłiśrodkóworazodpowiedniejorganizacji,dwukrotne,wysokieplonyw

ciąguroku.Dziękitaksprzyjającymwarunkomrolnictwo,którestanowiłopodstawowezajęcie

ludności,zapewniałonadwyŜkiŜywności,copozwalałonajejmagazynowanienaokresynieuro

dzajuoraznaeksport.

Okres

wczesnodynastyczny

(tynicki,archaiczny)

IIII 31002613r.p.n.e. Zjednoczenie Dolnego i Górnego Egiptu

przezMenesa.Egipskiwładca,któryrezydował

wMemfis,uwaŜanybyłzawcieleniebogaHoru

sa,któryrządziłzajegopośrednictwem.Pierwsi

królowie Egiptu próbowali podporządkować

sobiesąsiedniekrainyNubię,LibięiLiban, by

zapewnićdostawybrakującychtowarów–drew

nacedrowego,szlachetnychkamieniimateriałów

budowlanych.

StarePaństwo

IVVIII 26132160r.p.n.e. TwórcąpotęgiStaregoPaństwabyłDŜeser.Swo

im terytorium sięgało poza pierwszą kataraktę

Przeprowadziłreformyadministracyjne.Dokonał

penetracjiDolnejNubiiwposzukiwaniubogactw

naturalnych.Okreswzględnegopokoju.Pierwsza

piramidaschodkowatowłaśniepiramidaDŜese

ra.Kolejne,budowaneprzezwładcówIVdyna

stii w Gizie, to piramidy Cheopsa, Chefrena i

Mykerinosa.WEgipciepanowałwtedydobrobyt,

czegoprzykłademmoŜebyćdynamicznyrozwój

rzemiosłaihandlu.Religiaipolitykaprzenikały

się,alerolakapłanówniebyłajeszczetakwielka,

jakwpóźniejszychokresach.WzasadziemoŜna

mówić o podporządkowaniu kapłanów władzy

królewskiej.

IOkresPrzejściowy

IXXI 21602040r.p.n.e. Stopniowopozycjareligijnaipolitycznafaraona

w państwie ulegała osłabieniu, a coraz większą

rolęzaczęliodgrywaćlokalniurzędnicy–nomar

chowie.Postępującadecentralizacjadoprowadziła

do powaŜnego kryzysu władzy centralnej i w

końcu do całkowitego załamania się władzy

królewskiejirozpadupaństwanadzielnice,przy

czymwyraźniezaznaczyłsiępodziałsprzedzjed

noczenia,naEgiptGórnyiDolny.Trwającemu

kilkadziesiątlatpierwszemuokresowiprzejścio

wemu, obok politycznego kryzysu (zaburzenia

społeczneiinwazjezAzji),towarzyszyłyzjawiska

kryzysukulturowego

ŚredniePaństwo

XIXIII 20401652r.p.n.e. Kolejnyokresświetnościpaństwaegipskiego,po

jegozjednoczeniuprzezMentuhotepaII,rozpo

czął się od panowania faraona Amenemhata I,

któryponownieuczyniłMemfisstolicąpaństwa.

Dzieje Egiptu wkroczyły w epokę uwaŜaną za

klasyczną.WładcyXIIdynastiipodbiliNubiędo

drugiej katarakty, a w celu eksploatacji kopalń

miedzi i turkusów na Synaju utrzymywali tam

liczneposterunkiwojskowe.FaraonSenuseretIII

(Sesostris ) znacznie przyczynił się do wzrostu

potęgiEgiptunaareniemiędzynarodowejm.in.

poprzez liczne kampanie nubijskie (nawet na

południe od drugiej katarakty) i wyprawę do

Palestyny, która zapoczątkowała silne wpływy

Egiptuwtymregionie.Przeprowadziłonrów

nieŜreformyadministracyjneiwzmocniłcentral

nąwładzę,ograniczającwpływygubernatoróww

prowincjach.Charakterystycznącechąpodbojów

zokresuŚredniegoPaństwa(wodróŜnieniuod

okresuNowegoPaństwa)jestto,Ŝemiałyone

bardziej charakter ekonomiczny – utrzymanie

szlakówhandlowych,zdobyciesurowców.Rów

nieŜ w polityce wewnętrznej władcy starali się

maksymalnieskonsolidowaćiwzmocnićstruktu

rępaństwa.

IIOkresPrzejściowy

XIIIXVII 16521567r.p.n.e. NiektórzybadaczejuŜXIIIdynastięzaliczajądo

tego okresu, który charakteryzował się ogólną

destabilizacją polityczną państwa i rozbiciem

dzielnicowym. Nastąpił zmierzch kulturalny.

EgiptutraciłNubię,SynajiPalestynę.Wokresie

tympanowalitzw.Hyksosi.WGórnymEgipcie

znacznąniezaleŜnościącieszylisiętebańscywład

cyzXVIIdynastiiitooniwłaśnietoczyliliczne

wojny z Hyksosami. Zmagania ich zwieńczył

Ahmose (tradycyjnie uwaŜany za załoŜyciela

XVIIIdynastii)zdobywająctwierdzęHyksosów–

Awaris.Topierwszepanowanieobcychwładców

wEgipciepozostałonadługowpamięciprzy

szłych pokoleń. Ahmose ponownie zjednoczył

kraj,którywkroczyłwtzw.okresNowegoPań

stwa.

NowePaństwo

XVIIIXX 15671069r.p.n.e. WokresietymEgiptosiągnąłapogeumznaczenia

i potęgi, czego wyrazem było narastanie jego

ekspansjonistycznychdąŜeńirozpoczęciemwielu

działańwojennych.Egipcjaniewymusilirespek

towanieswoichinteresównaludachAzji:Hury

tach,Hetytach,BabilończykachiAsyryjczykach.

NajwaŜniejsifaraonowiezXVIIIdynastii,którzy

przyczynilisiędoekspansjiegipskiej,toTotmesI

i Totmes III. Jako znaczącą postać wymienić

takŜenaleŜykrólowąHatszepsut,któracopraw

da nie wsławiła się militarnymi wyczynami, ale

poświęciła się głównie sprawom wewnętrznym

państwawznoszącwielebudowli(m.in.światynię

MilionówLatwDeirelBahari),atakŜeinicjując

słynnąwyprawędokrainyPunt.WokresieNo

wego Państwa najwyŜszym bogiem stał się

Amon, z ośrodkiem kultu w Tebach. Jednak

faraonAmenhotepIV(któryprzyjąłpóźniejimię

Echnatona), dokonał bezprecedensowej próby

obalenia powszechnego w państwie kultu boga

Amona na rzecz Atona, którego podniósł do

ranginajwyŜszegobóstwapaństwowego.ZałoŜył

onrównieŜnowąstolicępaństwa–Achetaton.

Faraonsamstałsiękapłanemswojejreligii,dąŜą

cej–jaksądziwieluuczonych–domonoteizmu,

cospotkało sięzbardzosilnąopozycjątebań

skich kapłanów Amona, których wpływy poli

tyczneimajątkibyłybardzoduŜe.Jegonastępca,

Tutanchamon powrócił do doktryny religijnej

Teb.

Poprzeprowadzeniureformyreligijnejireorgani

zacji państwa przez faraona Horemheba, Egipt

stałsięzaXIXdynastiiczołowąpotęgąówcze

snegoświata.KolejnywielkiwładcaRamzesII

pozakończonychpokojemzmaganiachzHety

tami,podjąłwczasieswoichrządówwielkipro

gram budowlany na niespotykaną dotąd skalę.

Pomimo zewnętrznej świetności panowania

Ramzesa II, pozostawił on państwo w stanie

osłabienia, co było szczególnie niekorzystne

wobec zagroŜenia, jakie niebawem zawisło nad

Egiptem pod postacią tzw. Ludów Morza.

Wprawdzie ostatniemu wielkiemu faraonowi

NowegoPaństwaRamzesowiIIIudałosięode

przećichatak,alepojegośmiercirozpocząłsię

stopniowyupadekkrólestwa.

IIIOkresPrzejściowy

XXIXXV 1069656r.p.n.e. Takjakwpoprzednichokresachprzejściowych

Egiptbyłrozbitypolitycznie.Przyczymjeśliw

DrugimOkresiePrzejściowymgłównąrolęod

grywali Hyksosi, tak w tym okresie inicjatywę

polityczną przejęły dynastie libijskie (XXII i

XXIII)ikuszycka(XXV).Napołudniuwokół

ośrodka religijnego w Tebach powstało silne,

niezaleŜnepaństwopodwładząkapłanówAmo

na.W671p.n.e.MemfisopanowaliAsyryjczycy,

którzy8latpóźniejzajęlirównieŜTeby.

Epokapóźna

XXV

XXXI

656332r.p.n.e. Początek tzw. Epoki Późnej wyznacza objęcie

władzyprzezPsametychaI,któregopanowanie

zapoczątkowało zjednoczenie Egiptu, aŜ do

podboju perskiego. Faraonowie próbowali opa

nowaćBliskiWschód,wczymprzeszkodziliim

Babilończycy.Powodzeniemzatozakończyłasię

wyprawanaCypr.WVIw.p.n.e.Egiptsprzymie

rzył się z Babilonią, Lidią i Spartą przeciwko

potędzePersji.JednakAchemenidzidysponując

silnąarmiązajęliiLidię,iBabilonię,isamEgipt.

Lokalnymwładcomudałosięwypędzićperskiego

najeźdźcę,alenienadługoPersowieponownie

podbiliEgipt.Jedenaścielatpóźniejmacedoński

wódzAleksanderWielkibezwalkiwkroczyłdo

kraju nad Nilem otwierając jego nowy okres –

tzw.Epokęgrecką.

Epokahellenistyczna

332r.p.n.e.–

30r.n.e.

Trzy wieki pod panowaniem greckiej dynastii

zapoczątkował jeden z dowódców Aleksandra

Wielkiego–PtolemeuszsynLagosa.Panowanie

greckie, pomimo, iŜ wywoływało powstania i

bunty,generalniekoncentrowałosięwokółEgip

tu i władcy dbali o jego interesy polityczne w

takim samym stopniu, jak faraonowie w po

przednichwiekach,awięcwtradycyjnysposób

dąŜylidopowiększeniaposiadłościegipskichna

Bliskim Wschodzie (m.in. w Palestynie) oraz

reprezentowali tendencje ekspansjonistyczne w

Nubii.Szczególniepierwsitrzejwładcylagidzcy

przyczynilisiędorozwojuEgiptu,którynieod

biegałwniczymodinnychpaństwhellenistycz

nych,anawetuczynilizeswojejstolicy–Alek

sandrii–jednozczołowychmiastwantycznym

świecie.

WIIw.p.n.e.nastąpiłokrespolitycznejiekono

micznejdestabilizacjipaństwa,apołudniemkraju

wstrząsałyrewolty.Wnastępnymwiekusłabość

władzy centralnej trwała nadal, a nad Egiptem

zawisłjuŜwtedycieńpotęgiRzymu.W30p.n.e.

krajnadNilemstałsięczęściąrzymskiegoimpe

rium.

Epokarzymska

30r.n.e.–końca

imperiumbizantyj

skiego

Oktawian August przyłączył defactoEgiptdo

imperiumrzymskiego.Wzasadzieodbyłosięto

bezwiększychoporów.Wpoczątkowymokresie

rządów rzymskich zaznaczył się pewien wzrost

prosperity,wynikającyzusprawnieniaadministra

cjipodokiemrzymskichurzędników.

Państwo,władzaispołeczeństwo:[1]Król–zwanybłędniefaraonem–naczele

państwa;władcaabsolutny,najwyŜszykapłaninaczelnywódz.[2]Wezyr–wokresieNowego

Państwadwóchwyręczałwładcęwzarządzaniukrajemiadministracją.[3]Nomarchowie–

stalinaczelejednostekadministracyjnychzwanych nomami(okręgami).Wokresachsłabnięcia

władzycentralnejmielitendencjedouniezaleŜnianiasięodwładców.[4]Kapłani–stanowili

specyficznąwarstwępanującą.Wniektórychokresachprzejmowaliwładzęodmarionetkowych

władcówtworzącczystąteokrację(np.arcykapłanAmonazTeb).[5]Arystokracjarodowa–

obsadzalinajwaŜniejszeurzędyifunkcjekapłańskie,azewzględunawpływyipochodzeniepo

siadalibardzoznaczącewpływy.[6]Wolnaludność–chłoporolnicy,rzemieślnicy,handlarze,

urzędnicyniŜszegoszczebla,nadzorcy,Ŝołnierze.

Stosunki społecznogospodarcze:Większośćchłopówposiadaławłasnedziałki,z

którejczęściowosięutrzymywali,aczęściowozzapłatyzapracęnarzeczkrólalubświątyni.

WyŜsząpozycjezajmowalipracującynazleceniepaństwowerzemieślnicy.OdIItys.p.n.e.rozwi

nęłasięmoŜliwośćawansuspołecznegozwiązanegozkarierąwojskową.Dysproporcjemajątko

wewspołeczeństwiepogłębiłysięwokresieNowegoPaństwa–podbojeiłupywzbogacały

głównieotoczeniekróla,arystokrację,ikapłanów.

OkresTellel–AmarnaireformyEchnatona:WokresieNowegoPaństwa,zapa

nowaniaXVIIIdynastii,AmenhotepIIIdąŜącdoumocnieniaswojejpozycjistanąłwobliczu

politycznychambicjikapłanówtybetańskiegoAmona.PrzychylnabyłaimduŜaczęśćarystokracji

rodowejiwojskowejniezadowolonejzbrakułupówzwiązanegozzaprzestaniempodbojów.

AmenhotepIIIzacząłsystematycznieodsuwaćichodwładzyprzygotowując,abyćmoŜeinicju

jącrewolucjeamareńskąprzeprowadzonąprzezjegosynaAmenhotepaIV.Tendoprowadziłdo

otwartegostarciazkapłanamiprzeprowadzającreformępaństwowejdoktrynyreligijnej.Ogłosił

ongłównymbogiemAtona,asamzmieniłimięnaEchnaton.WkrótcestolicęprzeniósłdoTell

ElAmarna.PozbawieniformalnychwpływówkapłaniAmonautrzymalijednakpotęŜnypoten

cjałekonomicznyorazprzychylnośćarystokracjiiludu.Echnatonznielicznymizwolennikami

zostalipraktyczniewizolacji.SkutkiemreformybyłparaliŜadministracyjnypaństwa,wewnętrzne

rozdarcieipostępującyupadekwładzymonarszej.Faraonzaniedbałpolitykęzagraniczną.Być

moŜetakŜenaskutekbiernościEchnatonawSyriipojawiłasięwładzaHetytów,którzyzaczęli

występowaćprzeciwkoEgiptowi.Procesupadkuimperiumegipskiegopogłębiałsiępośmierci

faraonazapanowaniakrólowejNefreteteiTutenchatona.Tenostatniugiąłsięprzedkapłanami

AmonaiprzywróciłichdawnąpozycjęwypierającsięAtona.SamzmieniłimięnaTutenchamon.

Sampozostałwładcąmarionetkowym.OstatnizXVIIIdynastii–Horemhebzlikwidowałwszel

kieprzejawykultuAtonaiudałomussięwprowadzićładwadministracji.Jednakniezdołałpo

wstrzymaćpochoduHetytów.

DynastiaRamzesydów:XIX–XXdynastia.PośmierciHoremhebaródXIXdynastii

zTanisszybkoodbudowałpotęgęEgiptu.SetiIprzywróciłegipskiepanowanienadpołudniową

Syrią.NajpotęŜniejszyzdynastii–RamzesII–chcącostateczniezdecydowaćodominacjinad

Syrią,ok.1300r.p.n.e.przegrałwbitwiezhetytamipodKadesz.Pokolejnychstarciach–wobec

brakuzdecydowanejprzewagiktórejśzestron–doszłodozawarciatraktatupokojowego,który

zostałprzypieczętowanymałŜeństwemfaraonazcórkahetyckiegokróla.RamzesIIumocnił

fortyfikacjamizachodniegraniceDolnegoEgiptu.Korzystajączpokojufaraonoddałsięmonu

mentalnemubudownictwu,któremiałozapewnićmunieśmiertelność.Ogromneinwestycjei

zaniedbaniawbieŜącychsprawachpaństwadoprowadziłydokryzysugospodarczegoistruktural

negowEgipcie.PośmierciRamzesaIInastąpiłpowolnyupadekEgiptupowstrzymanynakrót

koprzezRamzesaIIIzXXdynastii.Doupadkuprzyczyniłysięzmianynamapiepolitycznej

związaneznajazdemLudówMorza,migracjąsemickichAramejczykówiHebrajczyków,zniknię

ciemsojuszniczegopaństwahetyckiego.WszystkieposiadłościazjatyckieEgiptuprzepadłyna

całe stulecia. Postępował wewnętrzny rozpad: separatystyczne dąŜenia nomów i świątyń po

śmiercifaraonadoprowadziłydowewnętrznegochaosu,walk,anarchii.

Pismoegipskie:Systempismahieroglificznegokształtowałsięzapanowaniatrzechpierwszych

dynastii,naprzełomieIViIIItysiącleciap.n.e.Swąwpełnirozwiniętą,klasycznąformę,osiągnął

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: