080304_ES_teskty_2007_Kuraszko_Rok.pdf

EKONOMIA SPOŁECZNA TEKSTY 2007

Iwona Kuraszko

Bolesław Rok

Społeczna

odpowiedzialność

biznesu i ekonomia

społeczna

Spis treści

1. Społeczny wymiar gospodarki

2. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw

3. Sektor komercyjny a cele społeczne

4. Współpraca, czyli równoważenie celów ekonomicznych i społecznych

5. Edukacja obywatelska na rzecz przedsiębiorczości

6. Nowe motywacje i nowe rozwiązania

7. Konkurencyjne podmioty społeczne

8. Wnioski

Społeczna odpowiedzialność bizneSu i ekonomia Społeczna

Niby strzał wiele z różnych stron puszczonych,

Lecz zmierzających ku jednemu miejscu;

W literaturze ekonomicznej podkreśla się 1 , że koncepcja

społecznej gospodarki rynkowej opiera się na założeniu, że

możliwa jest synteza wolności działania prywatnych pod-

miotów gospodarczych na rynku i realizacji celów sprawie-

dliwości społecznej. Duchowy ojciec koncepcji społecznej

gospodarki rynkowej Ludwig Erhard pisał w swojej książce

„Dobrobyt dla wszystkich” 2 wprost, że„społeczny sens gospo-

darki rynkowej polega na tym, że każdy sukces gospodarczy,

niezależnie od tego, gdzie został uzyskany, każda poprawa

efektywności, każde podwyższenie produktywności pracy

służy dobru społeczeństwa jako całości.”

William Shakespeare, Król Henryk V, akt 1, scena 22

Koncepcje „społecznej odpowiedzialności biznesu” (CSR)

i „ekonomii społecznej” mają ze sobą dużo wspólnego.

Przede wszystkim obie są dopiero od niedawna obecne

w dyskursie publicznym w Polsce, dotykając nie tylko jed-

nego z najważniejszych zagadnień współczesnej ekonomii,

ale także chyba najistotniejszych wyzwań stojących obecnie

przed polityką gospodarczą i społeczną. To powoduje jed-

nocześnie, że w dyskusjach pojawia się wiele kontrowersji

zarówno na poziomie deinicyjnym, jak i praktycznym. Obie

koncepcje mają zarówno swoich żarliwych zwolenników,

jak i przeciwników. Ale, co ważne, dyskusje wokół znacze-

nia społecznej odpowiedzialności biznesu oraz ekonomii

społecznej toczą się jednocześnie w wielu krajach i w wielu

środowiskach, coraz mocniej angażując przedstawicieli biz-

nesu, organizacji pozarządowych, administracji publicznej,

środowiska naukowe i polityczne. W Polsce dyskusje wokół

tych koncepcji rozpoczęły się w zasadzie dopiero w ostat-

nich latach. Można jednak dostrzec, że zazwyczaj odbywają

się one rozłącznie, tzn. osobno dyskutuje się na temat eko-

nomii społecznej, jej zakresu, szans rozwoju i konkretnych

przykładów w Polsce, osobno zaś na temat społecznej od-

powiedzialności biznesu. Czy można i należy to zmienić?

Rzeczywistość jest jednak inna, i to niezależnie od pojawia-

jących się – szczególnie ostatnio –deklaracji polityków doty-

czących współistnienia liberalnej gospodarki i solidarnej po-

lityki społecznej. Podczas gdy w wielu krajach od lat szeroko

dyskutuje się kwestię społecznego wymiaru gospodarki,

w Polsce niezbyt chętnie podejmowane są podobne dysku-

sje w przestrzeni publicznej. Dopiero od niedawna zaczęto

zwracać u nas uwagę na potrzebę określenia na nowo spo-

łecznych uwarunkowań rozwoju sektora biznesu. Czy zada-

niem irm prywatnych jest tylko dostarczanie produktów

i usług konsumentom w taki sposób, by maksymalizować

zyski właścicieli? Czy sektor biznesu powinien zajmować się

takimi zagadnieniami, jak np. pomoc w znalezieniu pracy

zwalnianym przez siebie pracownikom? Czy przedsiębior-

cy poprzez swoją podstawową działalność mogą i powinni

stwarzać lepsze warunki rozwoju społecznego, np. w zakre-

sie zmniejszania poziomu marginalizacji społecznej czy upo-

wszechniania zasad równouprawnienia w zatrudnianiu? Czy

świadczenie usług społecznych, tradycyjnie przypisywanych

administracji publicznej, może być efektywniej realizowane

przez wyspecjalizowane organizacje pozarządowe? Czy

wolny rynek może być przyjazny ludziom, całemu społe-

czeństwu, czy też tylko wybranej grupie? Tego typu pytania

wpisują się również w szerszy kontekst polityczny.

Społeczny wymiar gospodarki

W dyskusjach dotyczących społecznej odpowiedzialności,

jak i w tych podejmujących temat ekonomii społecznej

podkreśla się potrzebę innego spojrzenia na rolę gospo-

darki, czy szerzej – przedsiębiorczości, w rozwoju społecz-

nym. Od razu trzeba powiedzieć, że nie jest to spojrzenie

nowe, bowiem odwołuje się do kontrowersji w zakresie

tego, co w ekonomii i naukach politycznych pojawia się

już od dawna w środowisku naukowym, także w Polsce.

Warto przypomnieć, że oicjalnie, od samych początków

transformacji w Polsce, określa się nasz ustrój gospodarczy

jako „społeczną gospodarkę rynkową” i takie określenie zna-

lazło się też w Konstytucji RP: „społeczna gospodarka oparta

na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej

oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecz-

nych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypo-

spolitej Polskiej” (art. 20). Z jednej strony więc powinniśmy

mieć wolność gospodarczą i własność prywatną, a z drugiej

– solidarność, dialog i współpracę. Dopiero te dwa wymiary

łącznie miałyby stanowić podstawę rozwoju gospodarcze-

go i społecznego.

Gospodarka rynkowa w Polsce jest ciągle nieoswojonym

elementem naszego życia. W pierwszych latach po „po-

kojowej rewolucji” nie zastanawiano się nad społecznymi

powinnościami sektora biznesu, ponieważ wydawało się

oczywiste, że wzrost gospodarczy z natury rzeczy służy lu-

dziom, poprawie jakości ich życia. Żywiołowo rozwijająca się

gospodarka przynosiła korzyści wszystkim, pracodawcom

i pracownikom, konsumentom i społecznościom lokalnym.

Dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych, gdy okazało się

że coraz więcej jest tych, którzy znaleźli się na marginesie

1 E. Mączyńska, P. Pysz, Przedmowa , w: Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości prak-

tycznego wykorzystania w Polsce , red. E. Mączyńska, P. Pysz, Polskie Towarzystwo Ekono-

miczne, Warszawa 2003. W materiałach na Kongres Ekonomistów Polskich E. Mączyńska

pisze tak: „Dysproporcje w gospodarce światowej i napięcia społeczne wyraźnie wskazują,

że model ustroju gospodarczego bazujący tylko na jednej –ekonomicznej – „nodze” prze-

staje wystarczać. Coraz wyraźniej uwidacznia się konieczność należytego uwzględniania

obok kwestii ekonomicznych także kwestii społecznych i ekologicznych.” VIII Kongres Eko-

nomistów Polskich „Polska w gospodarce światowej – szanse i zagrożenia rozwoju”, sesja

plenarna „Polska transformacja i jej przyszłość”, 29 listopada 2007 r.

2 Cyt. za E. Mączyńska, P. Pysz, dz. cyt.

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw

procesu zmian, ujawniły się wątpliwości dotyczące mode-

lu rozwoju sektora biznesu, polityki gospodarczej państwa,

społecznych kosztów transformacji. Wtedy przypomniano

sobie o teoretycznych założeniach społecznej gospodar-

ki rynkowej czy – jak to formułowano – o ludzkiej twarzy

kapitalizmu.

między zantagonizowanymi grupami interesów: między

konkurentami, sprzedającymi i klientami, kapitałem i pracą,

itp. Grupy te zawsze tworzą przeciwstawne pary: wyzysku-

jących i wyzyskiwanych, oszukujących i oszukiwanych. Za-

wsze więc, gdy jest ktoś wygrywający, to musi być także ktoś

przegrany.

W dyskusjach tych oprócz wytykania „ojcom transformacji”

grzechu zaniechania, pokazywania negatywnych zjawisk

powodowanych przez niską świadomość obywatelską

wśród menedżerów i przedsiębiorców, niewykształconą

jeszcze świadomość ekonomiczną wśród zwykłych oby-

wateli, przez braki w prawodawstwie, szczególnie w zakre-

sie instrumentów inansowych ułatwiających świadczenie

usług przez organizacje pozarządowe, zaczęto też – chociaż

trzeba przyznać, że te głosy były niestety najmniej słyszalne

– zwracać uwagę na konieczność upowszechniania dobrych

wzorców w zakresie kultury korporacyjnej i dialogu spo-

łecznego, godzenia efektywności inansowej z odpowie-

dzialnym uprawianiem działalności, niezależnie od statusu

prawnego.

W wielu publikacjach i w procesie edukacji przyszłych me-

nedżerów zbyt dużą wagę przywiązuje się do konkurencji

jako podstawy gospodarki rynkowej, zapominając o co naj-

mniej równorzędnym znaczeniu współpracy i innowacyj-

ności w biznesie. Na kluczową rolę współdziałania i współ-

pracy w gospodarce rynkowej zwracał uwagę już wiele lat

temu Ludwig von Mises: „Gracz w karty wygrywa pieniądze

przechytrzając swego przeciwnika. Biznesmen zdobywa

pieniądze dostarczając klientom dóbr, które chcą zdobyć.

[...] Ten, kto interpretuje prowadzenie przedsiębiorstwa jako

oszukaństwo, jest na złej drodze. Charakterystyczną cechą

gier jest antagonizm dwóch lub więcej graczy lub grup gra-

czy. Charakterystyczną cechą biznesu w społeczeństwie, tzn.

wewnątrz porządku opartego na podziale pracy, jest zgod-

ność wysiłków jego członków. Gdy tylko zaczynają sprzeci-

wiać się sobie, pojawia się tendencja do społecznej dezin-

tegracji.” 4 Wydaje się, że właśnie dyskusje dotyczące nowej

roli gospodarki, zarówno w postaci ekonomii społecznej,

jak i społecznie odpowiedzialnego biznesu, mogą w istotny

sposób powstrzymać tę falę społecznej dezintegracji, two-

rząc podstawy nowego ładu gospodarczego.

Wzrastająca rola gospodarki w kształtowaniu warunków

życia obywateli sprawia, że w istotny sposób zmieniają się

oczekiwania społeczne wobec przedsiębiorstw. Na świecie

niezaspokojone oczekiwania często znajdują wyraz w mniej

lub bardziej radykalnych protestach społecznych, czy to

organizacji pozarządowych, czy to związków zawodowych.

W Polsce też coraz częściej w ostatnich latach mamy do

czynienia z protestami społecznymi skierowanymi przeciw

poszczególnym przedsiębiorstwom i ich właścicielom (np.

Fabryka Kabli w Ożarowie, Odra w Szczecinie, Hetman w El-

blągu, Wagon w Ostrowie), a nie tylko działalności rządu lub

Sejmu – jak to zwykle bywało wcześniej. Innym efektem

niezaspokojenia oczekiwań jest także rosnąca popularność

poglądów populistycznych, skrajnie lewicowych, czy wręcz

anarchistycznych.

Społeczna odpowiedzialność

przedsiębiorstw

Koncepcja społecznie odpowiedzialnego biznesu jest w Pol-

sce żywo dyskutowana, chociaż często pojawia się wokół

niej dużo nieporozumień i – mówiąc wprost – nieprawdzi-

wych stwierdzeń, a także wiele stereotypów. Przyjmujemy

tutaj, że odpowiedzialne prowadzenie biznesu to proces

poznawania i włączania zmieniających się oczekiwań spo-

łecznych w strategię zarządzania, a także monitorowania

wpływu takiej strategii na konkurencyjność irmy na rynku.

Jest to więc sztuka spełniania oczekiwań istotnych interesa-

riuszy, poszukiwanie dynamicznej równowagi pomiędzy in-

teresami wszystkich zainteresowanych, zgodnie z prawem

i społecznie przyjętymi normami etycznymi. W deinicji

takiej zwraca się uwagę przede wszystkim na to, iż społecz-

na odpowiedzialność biznesu ma charakter strategiczny

oraz dynamiczny i opiera się na ciągłym doskonaleniu oraz

współpracy ze wszystkimi interesariuszami. Dlatego istotny

Niezaspokojone oczekiwania wobec rozwoju gospodarki

prowadzą do frustracji społecznej, do umacniania się nega-

tywnego stereotypu biznesu. Ubocznym produktem tej fru-

stracji jest też upowszechnianie się postawy „kombinowa-

nia”, opartej na wszelkich formach oszustwa i cwaniactwa.

Bieda i frustracja, utrudniające jakiekolwiek formy pozytyw-

nej współpracy na rzecz wspólnego dobra, przyczyniają się

do wzrostu społecznej niechęci wobec gospodarki rynko-

wej w ogóle, do osłabiania i tak niskiego w Polsce poziomu

kapitału społecznego. Jak pisze A. Dylus 3 , częstym źródłem

nieufności wobec świata biznesu jest postrzeganie gospo-

darki jako gry o sumie zerowej. Często uważa się zatem, że

korzyść ekonomiczną uzyskuje się wyłącznie kosztem in-

nych, a życie gospodarcze to teren nieustannych konliktów

3 Aniela Dylus, Globalny rynek i jego granice, UKSW, Warszawa 2001, s. 110.

4 Ludwig von Mises, Human Action: A Treatise on Economics, Contemporary Books Inc, Chi-

cago 1966 (cyt. za: Wojciech Gasparski, Wykłady z etyki biznesu , WSPiZ, Warszawa 2000).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: