III.PROZA
A. 1918- 1932
a) 1918- 1926
7. PROZA FANTASTYCZNA: FANTASTYKA METAFIZYCZNA, SPOŁECZNO- POLITYCZNA, HISTORIOZOFICZNA
FANTASTYKA METAFIZYCZNA
- charakterystyka:
o wyraz kontynuacji młodopolskiej, ale w bardziej irracjonalnej formie
o niemiecki ekspresjonizm
o społeczna fascynacja zjawiskami paranormalnymi
o nurt krótkotrwały, jego przedstawiciele szybko od niego odeszli
-
- Stanisław Grabiński;
o charakterystyka
§ nowele fantastyczne
§ dostosowanie języka do wizji
§ nawiązania okultystyczne i satanistyczne
§ elementy Bergsona i Freuda
§ mediumizm, parapsychologia
o twórczość:
nowele
· Na wzgórzu róż 1918
· Niesamowita opowieść1922
· Demon ruchu 1920- ekspresjonistyczny wyraz ruchu
powieści; słabsze; skomplikowane fabuły, naiwna psychologia
· Salamandra 1924
· Cień Bafometa 1926
· Klasztor i morze 1928
- Jerzy Hulewicz;
o charakterystyka:
§ ekspresjonizm
§ okultyzm, mistycyzm
§ cudowność dyskretna
§ postulat wyzwolenia się człowieka ze zwierzęcości
§ wzorce młodopolskie dla wyrażenia problemów moralnych (trójkąty małżeńskie, romansidła)
· Raz tylko widziałem ślad ludzkiej stopy 1919
· Samskara 1918
· Ego eimi 1921; stylizowany komentarz do Ewangelii św. Jana
· Kratery 1924- porażka
- Jarosław Iwaszkiewicz:
§ Pyriphlegethon- fantastyka „pozagrobowa”, niezgoda na śmierć najbliższych
- Edwin Jędrkiewicz
o Świątki i centaury 1921; elementy ludowości, poetycki pierwotny animizm, potanizm; wpływy Leśmiana, Iłłakowiczówny;
o Jędrek i szczęście 1929- kontynuacja ekspresjonizująca
- Jerzy Braun Hotel na plaży 1927;
- Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso 1924- XVII-wieczne procesy czarownic w Europie Zachodniej; demoniczny, satanistyczny, sensacyjny
SCIENCE- FICTION i FANTASTYKA SPOŁECZNO- POLITYCZNA
- splecenie obu rodzajów
o płynność granicy z fantastyką metafizyczną (często decyduje motywacja autorska)
- twórczość:
Marzenia o ideałach, idealnych zmianach
o Antoni Lange Miranda- marzenia o idealnym społeczeństwie; utopia, nawiązania do sytuacji Polski, nawiązanie do Miasta słońca Campanellego
o Antoni Słonimski Torpeda czasu 1924- po wellesowsku (serio) traktowanie postępu i udoskonalenia ludzkości; rok 2123; podróż w czasie jest wymuszona przez kataklizmy; wylądowanie w czasach rewolucji francuskiej; chodzi o takie pokierowanie historią by na przyszłość wyeliminować wojny; cel nie zostanie osiągnięty; gra humorem i powagą
o Bruno Winawer
o , Doktor Przybram 1924; autor głównie komediopisarzem; utwór o mniejszych ambicjach od Słonimskiego
Fantastyka naukowa; elementy katastrofizmu
o Jerzy Braun Kiedy księżyc umiera 1925
o Mieczysław Smolarski Miasto światłości 1923; antyutopia; akcja dzieje się między dwoma kataklizmami- jeden zniszczył cywilizację, drugi za wiele lat zniszczy ziemię
- gatunek nie zanika, ale słabnie; dopiero Antoni Słonimski Dwa końce świata 1937
FANTASTYKA HISTORIOZOFICZNA
o tonacja ponura
o siły nadprzyrodzone pomagają w walce
o utwory satyryczne ostrzegające przed możliwym przewrotem komunistycznym
o tematyka często polityczna
o Rittner
§ Duchy w mieście 1921; dyktatura dorobkiewicza
§ Między nocą a brzaskiem 1921; dyktatura rewolucyjna
o Reymont, Bunt 19224- forma baśni zwierzęcej (alegoreza); utwór konsekwentny artystycznie ale o płytkim pomyśle; bunt zwierząt oznacza bunt mas
o Roman Jaworski Wesele hrabiego Orgaza 1925; wysoki poziom intelektualny; groteska buffo, estetyka brzydoty, błazeńczy humor; wyszukane słownictwo (erudycja, gwara, neologizm); katastrofizm „bezkataklizmowy”, kulturowy; kpina z prób autoterapii zniszczonej kultury; powieść nie do końca udana, ale wprowadza do literatury filozoficzną groteskę
eulenspiegel