piramida_zdrowia.pdf

Aktywność fizyczna

– jako elementy zachowań zdrowotnych uczennic

Istnieje wiele interpretacji pojęcia „zdrowie”. Możemy wyróżnić zdrowie

fizyczne (funkcjonowanie organów wewnętrznych) i psychiczne

(emocjonalne – radzenie sobie ze stresem; – zdolność logicznego

myślenia), społeczne (odpowiednie pełnienie ról) oraz indywidualne czy

duchowe (związane z religią). Zdrowie może być również wartością,

która umożliwia nam realizacje osobistych aspiracji. Dodatkowo

możemy wyróżnić kryteria oceny zdrowia subiektywne, obiektywne

(faktyczny stan organizmu) i społeczne (związane z rolami społecznymi).

n JOLANTA E. KOWALSKA , MAGDALENA USZAŁOWICZ

Czynniki , które warunkują zdrowie to przede wszyst

kim styl Ŝycia (50%), środowisko fizyczne, społeczne (20%),

genetyka (20%) i słuŜba zdrowia (10%). WaŜną rolę odgry

wa czynnik społecznoekonomiczny tj. poziom wykształce

nia, warunki materialne czy wsparcie społeczne. Czynniki

środowiskowe moŜemy podzielić na makrośrodowiskowe

(czynniki materialne, środowisko społeczne) oraz indywi

dualne (pozycja społecznośrodowiskowa, zachowania

prozdrowotne oraz czynniki na nie wpływające) 1 .

Styl Ŝycia jest najwaŜniejszym czynnikiem kształtu

jącym zdrowie człowieka, a co za nim idzie zachowa

nia anty i prozdrowotne. Styl Ŝycia jest pojęciem sze

rokim, jest czymś indywidualnym dla osoby lub grupy

osób, określa zachowania. Prozdrowotny styl Ŝycia na

tomiast jest świadomy, ma pomnaŜać, poprawiać,

chronić nasze zdrowie. Niweluje zachowania antyz

drowotne, a wdraŜa prozdrowotne 2 .

Zadaniem społeczeństwa, rodziny, oświaty jest zatem

kształtowanie postaw prozdrowotnych, co nie jest łatwe,

gdyŜ naleŜy pamiętać, Ŝe postawa jest czymś względnie

stałym (utrzymuje się przez jakiś czas), posiada kompo

nent poznawczy, emocjonalny oraz behawioralny.

„Zachowania zdrowotne to postępowanie, działania

(lub ich zaniechanie), które bezpośrednio lub pośred

nio wpływają na zdrowie i samopoczucie człowieka” 3 .

„Zachowanie zdrowotne to zachowanie jednostki,

będące elementem codziennego Ŝycia, a ponadto

wpływające na stan jej zdrowia. Są to działania pole

gające na praktycznym stosowaniu posiadanej wie

dzy na temat zdrowia i choroby. Stanowią one przed

miot względnie wolnych, indywidualnych wyborów

i decyzji. Jest to ta część czynników wpływających

na zdrowie, nad którą kaŜdy człowiek ma największą

kontrolę” 4 .

W niniejszym artykule zajęto się znajomością pira

midy Ŝywieniowej oraz subiektywną i obiektywną oce

ną aktywności badanych jako tych najwaŜniejszych

elementów postawy prozdrowotnej.

1 B. Woynarowska, M. Sokołowska, Szkoła promująca zdrowie. Doświadczenia dziesięciu lat. Poradnik dla koordynatorów i zespołów pro

mocji zdrowia szkolnych, lokalnych i wojewódzkich , Warszawa 2000.

2 D. śołnierczykKieliszek, Zachowania zdrowotne i ich związek ze zdrowiem , w: T. B. Kulik, M. Latalski, Zdrowie publiczne , Lublin 2002,

s. 75–114.

3 B. Woynarowska, M. Sokołowska, Szkoła promująca… , dz. cyt. s. 15

4 D. śołnierczykKieliszek, Zachowania… , dz. cyt., s. 75–76

Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne

i piramida zdrowia

Piramida Ŝywieniowa jest podstawą zdrowego Ŝy

wienia, jej stosowanie pozwala zachować odpowied

nią masę ciała i zdrowie. Termin prawidłowe odŜy

wianie dotyczy ilości, jakości oraz struktury spoŜy

wanego pokarmu. W Polsce największymi błędami

Ŝywieniowymi są nieregularność posiłków oraz ich ja

kośc 5 . Optymalna ilość posiłków dziennie to od 3

do 5. Pokarmy powinny zaspokajać ilościowe i jako

ściowe zapotrzebowanie naszego organizmu. Jeść co

najmniej 3 posiłki dziennie (nie zapominając o śnia

daniu), spoŜywać produkty zboŜowe, warzywa i owo

ce (do kaŜdego posiłku i w przerwach między nimi),

pić 2 szklanki mleka dziennie lub zamiennie jogurtu.

Dziennie wybrać jedną z porcji – ryby, drobiu, gro

chu, fasoli czy mięsa, pić ok. 1 litra wody mineralnej

i soki naturalne 6 .

W 2005 roku naukowcy z USA opracowali nową pi

ramidę. Nowa piramida główny nacisk kładzie na in

dywidualny dobór produktów i aktywność fizyczną.

W piramidzie pojawia się poziom – aktywność fizycz

na. Nowa piramida składa się teraz z 6 pionowych pi

ramid, na dole kaŜdej z nich znajdują się produkty

o najwyŜszej wartości odŜywczej u szczytu są produk

ty najbardziej przetworzone. śadne produkty nie są

zabronione, naleŜy jedynie kontrolować ich spoŜycie.

Sześć kolorów w piramidzie reprezentuje odmienne

grupy produktów spoŜywczych: produkty zboŜowe,

warzywa, owoce, tłuszcze i oleje, mleko i produkty

mleczne oraz łącznie mięso, drób, ryby, jaja, orzechy

i nasiona roślin strączkowych 7

Rolę aktywności fizycznej podkreśla zarówno pira

mida Ŝywieniowa, jak i cała dietetyka. Aktywność fi

zyczna jest zakodowana w naszym organizmie. Pol

skie społeczeństwo preferuje bierny, tylko 10%

dorosłych uprawia róŜne formy ruchu. A przecieŜ ni

ska aktywność fizyczna sprzyja chorobie wieńcowej,

cukrzycy typu II czy nadciśnieniu. Uprawianie regular

nej aktywności fizycznej zapobiega otyłości i zmniej

sza ryzyko wielu schorzeń.

Niewielki odsetek ludzi w Polsce (3–10%) wykazu

je optymalny stan aktywności fizycznej, ponad 90%

ogółu badanych prowadzi siedzący tryb Ŝycia, a ćwi

czenia fizyczne wykonuje „od czasu, do czasu”. Obec

nie, obserwuje się u młodzieŜy i dorosłych przeraŜają

ca tendencję do ograniczania ruchu, jedynie 10%

dziewcząt i 20% chłopców uprawia jakąś dyscyplinę

sportową. Wyniki badań HSC z 2006 roku pokazują,

Ŝe 2/3 młodzieŜy nie osiąga zalecanego poziomu ak

tywności fizycznej, co jest zagroŜeniem dla zdrowia,

(otyłość, wady postawy). Dzieci nie ćwiczą, a dorośli

zasłaniają się brakiem czasu, uŜywając tej wymówki

najczęściej 8 .

Ryc. 1. Nowa piramida żywieniowa „MyPiramid” USDA z 2005 r.

(za http://www.mypiramid.gov)

Przeciętny człowiek stara się robić rzeczy miłe,

od tych mniej przyjemnych ucieka. Zmiana stylu Ŝycia

nie jest łatwą drogą, rozpoczęcie treningu wiąŜe się z bó

lem, zmiana nawyków Ŝywieniowych z jedzeniem zdro

wych, ale teŜ często mało smacznych potraw, jest cię

Ŝkie pod względem emocjonalnym. Musimy pamiętać

jednak, Ŝe to dopiero pierwszy i najgorszy etap w zmia

nie. Kolejny przynosi nam satysfakcje, a ostatni nagrody 9 .

Cel badań i pytania badawcze

Celem prowadzonych badań było zdiagnozowanie

wybranych zachowań zdrowotnych, tj. aktywność fi

zyczna oraz znajomość piramidy zdrowia uczennic klas

drugich Szkoły Policealnej nr 2 Samorządu Wojewódz

twa Łódzkiego im. Marii SkłodowskiejCurie w Łodzi.

Hipoteza: profil klasy i wiek badanych nie mają

wpływu na znajomość tzw. piramidy Ŝywieniowej.

l Jak przedstawia się samoocena podejmowanej ak

tywności fizycznej przez badane uczennice? Jak

często i jakie formy aktywności fizycznej preferują

badane uczennice?

l Czy istnieje zaleŜność pomiędzy profilem klasy

a uzupełnieniem „piramidy Ŝywieniowej”? Jeśli tak,

to jaka?

l Czy istnieje zaleŜność pomiędzy uzupełnieniem

„piramidy Ŝywieniowej” a wiekiem badanych

osób? Jeśli tak, to jaka?

Badania przeprowadzono w Szkole Policealnej

nr 2 Samorządu Województwa Łódzkiego im. Marii

SkłodowskiejCurie w Łodzi. Jest to szkołą z długo

letnią tradycją (początki funkcjonowania placówki

sięgają połowy XX wieku). Szkoła promuje aktyw

ność fizyczną oraz działa pręŜnie w środowisku lo

kalnym i bierze udział w imprezach dla osób niepeł

nosprawnych. Badane kształciły się na kierunku

TamŜe.

C. Korczak, Higiena – ochrona zdrowia. Podręcznik dla szkół medycznych , Warszawa 1998.

K. Kowalczyk, Piramida Ŝywieniowa , http://aktywni.pl/aktualnosci/piramidazywieniowa.

B. Nowak, Sprawni teraz – sprawniejsi później – pogodni na starość , Lider, 2009, 4, s. 16–17

Z. Cendrowski, Dlaczego nie chcą chcieć , Lider, 2008, 4, s. 13–18.

nr 2 luty 2010 23

Wykres 1. Wiek badanych ogółem (n = 81)

technik farmaceuta, technik usług kosmetycznych,

technik elektroradiolog i technik masaŜysta. W su

mie badaniem objęto 81 uczennic w wieku od 20

do 33 lat (dobór próby celowy). Badania zostały prze

prowadzone w grudniu 2008 i styczniu 2009 r. Prze

prowadzone badania miały charakter ilościowy i ja

kościowy. Badanie było poprzedzone badaniem

pilotaŜowym, w celu weryfikacji i ewentualnej popra

wy narzędzia badawczego.

ZróŜnicowanie badanej grupy ukazują wykresy 1–3.

Jak widać na wykresie 1, w badaniu wzięło udział

81 kobiet. W tym: 38 osób w wieku 20 lat, co stano

wi 47% badanych, 22% badanych to kobiety w wieku

21 lat (18 osób), natomiast najmniejszą grupę bada

nych stanowiły osoby w wieku 31 (1 %), 32 (1%) i 33 lat

(1%). Na wykresie 1 uwidoczniono rozkład wieku ba

danej grupy, widać na nim dominującą przewagę

osób w wieku 20 lat (47%).

Jak widać na wykresie 2, ponad połowa badanych

(77%) mieszka w mieście, tylko 23% badanych za

mieszkuje środowisko wiejskie.

Jak ilustruje wykres 3, wśród badanych ponad poło

wa – 42 osóby (52%) uczy się na kierunku technik far

maceuta, najmniej wśród badanych kobiet stanowi

grupa ucząca się na kierunku technik elektroradiolog

– 9 osób (11%). 21% (17) wśród badanych uczennic

kształci się na kierunku technik masaŜysta, a 13 (16%)

uczęszcza na kierunek technik usług kosmetycznych.

Wykres 2. Miejsce zamieszkania badanych osób ogółem (n = 81)

Wykres 3. Kierunki kształcenia wśród badanych (n = 81)

Metody, techniki i narzędzia

zastosowane w badaniu

W badaniach posłuŜono się metodą sondaŜu dia

gnostycznego. Dodatkowo badania rozszerzono

o analizę dokumentów – programów nauczania

(dzienniki szkolne 2007/2008 i 2008/2009), w celu zna

lezienie treści prozdrowotnych realizowanych w trak

cie nauki oraz kroniki szkolnej (lata 20072009) w celu

ukazania „imprez” o charakterze prozdrowotnym.

W badaniach zastosowano wskaźniki BMI (stosu

nek masy ciała w kilogramach do kwadratu wysoko

ści wyraŜonej w metrach) i WHR ( waisthip ratio ) – to

współczynnik, który powstaje przez podzielenie ob

wodu talii przez obwód bioder. WHR stanowi wskaź

nik dystrybucji tkanki tłuszczowej w ciele człowieka

i jest wyznacznikiem określającym rodzaj sylwetki cia

ła (sylwetka w kształcie gruszki bądź jabłka) oraz typ

otyłości (otyłość brzuszna bądź pośladkowoudowa.

Zastosowano technikę badań ankietowych oraz

uŜyto testy statystyczne (Duncana, Multiple Range

Test oraz Test Korelacji Rang Spirmana). Narzędziem

badawczym był autorski kwestionariusz pt. „Twoje

zdrowie”.

W badaniach poproszono o podanie wzrostu i ma

sy ciała badanych w celu wyliczenia wskaźnika BMI.

PoniŜszy wykres 4. ukazuje, jak ten wskaźnik wygląda

w grupie badanych osób.

Wykres 4. Wskaźnik BMI wśród grupy badanej ogółem (n = 81)

Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne

Wykres 5. WHR wśród badanych (n = 81)

Wykres 6. Samoocena aktywności fizycznej badanych ogółem (n = 81)

Jak obrazują badania, większość (76%) z badanych

ma wskaźnik BMI w normie, jednak 10% z badanych

cierpi na nadwagę, a 9% na niedowagę. Znamiennym

wydaję się fakt, iŜ jest grupa 3 osób (4%), która cierpi

na wychudzenie i jedna osoba, która ma oty

łość I stopnia.

Badanych proszono równieŜ, by podali swój obwód

pasa i obwód bioder, w celu wyliczenia wskaźnika

WHR. Wyniki obrazuje wykres 5.

Wśród badanych kobiet wskaźnik WHR wskazujący

na otyłość (rodzaj sylwetki) androidalną jest wyŜszy

(57%) od wskaźnika kynoidalnego (43%).

Prawie połowa badanych kobiet (48%) uwaŜa się

za aktywne fizycznie, 16% uwaŜa się za nieaktywne,

a 36% miało trudności z udzieleniem odpowiedzi

na powyŜsze pytanie.

Badane poproszono o wskazanie najchętniej upra

wianych form aktywności fizycznej (w związku z moŜli

wością podania więcej niŜ jednej odpowiedzi, suma

procentów moŜe przewyŜszać liczbę 100). Odpowie

dzi zostały zamieszczone na wykresie 7.

Najchętniej uprawiana przez badanych forma ak

tywności fizycznej, to piłka siatkowa (51%), zaraz

po niej pływanie (38%) oraz jazda na rowerze (33%).

Dość popularną formą aktywności fizycznej jest aero

bik (28%). Jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi na to

pytanie. Badanych poproszono równieŜ, aby określili

częstotliwość uprawiania aktywności fizycznej w tygo

dniu. Odpowiedzi zamieszczone są na wykresie 8.

Badane kobiety deklarują, iŜ uprawiają aktywności

fizyczną najczęściej raz w tygodniu (43%). Dwa razy

Wyniki badań

Jedną z interesujących właściwości badanej grupy

była subiektywna i obiektywna ocena poziomu aktyw

ności fizycznej badanych kobiet. PoniŜsze tabele i wy

kresy obrazują te właściwości.

Wykres 7. Najpopularniejsza forma aktywności fizycznej uprawiana przez badanych ogółem (n = 81)

nr 2 luty 2010 25

Wykres 8. Częstotliwość uprawiania aktywności fizycznej przez

badanych ogółem (n = 81)

Wykres 9. Czas poświęcony na aktywność fizyczną przez badanych

ogółem (n = 81)

w tygodniu deklaruje ćwiczenie 27% badanych, a 15%

trzy razy w tygodniu. Rzadziej niŜ raz w tygodniu de

klaruje, Ŝe ćwiczy 6% badanych, a 1% w ogóle. Jedna

osoba nie udzieliła odpowiedzi na zadane pytanie.

Badani zostali zapytani równieŜ o czas, który w su

mie w tygodniu poświęcają na aktywność fizyczną. Ich

odpowiedzi ilustruje wykres 9.

Badani deklarują, Ŝe poświęcają dwie godziny

na aktywność fizyczną (łącznie 31%), 27% badanych

deklaruje, Ŝe poświęca trzy godziny, a 20% badanych

jedną godzinę. Mniej niŜ jedną godzinę poświęca 5%

badanych osób, a 2% badanych miało trudności z od

powiedzeniem na to pytanie.

Kolejnym aspektem było sprawdzenie, czy badani

znają pojęcie „piramidy Ŝywieniowej” – wykres 10.

AŜ 93% badanych przyznaje, Ŝe zna piramidę Ŝywie

niową, do jej nieznajomości przyznaje się 6% bada

nych, a tylko 1% nie udzieliło odpowiedzi na to pyta

nie. 32% badanych zna tylko jedno piętro piramidy

Ŝywieniowej, 17% podało poprawnie dwa piętra pira

midy. AŜ 16% badanych całkowicie niepoprawnie uzu

pełniła piramidę Ŝywieniową, a tylko 10% badanych

uzupełniło ją poprawnie. 11% badanych nie udzieliła

na to pytanie odpowiedzi. Odpowiedzi badanych

umieszczone zostały na wykresie 11.

Badanie zaleŜności, była zaleŜność pomiędzy uzu

pełnieniem „piramidy Ŝywieniowej”, a zmiennymi:

profil klasy i wiek. PoniŜsze tabele i wykresy wizualizu

ją te zaleŜności.

Jak widać w tabeli 6 w klasie o profilu technik elek

troradiolog tylko 11% badanych potrafiło uzupełnić

„piramidę”, podobnie 11% badanych zrobiła to niepo

prawnie. Najczęściej badani (56%) dobrze uzupełnili

jedno piętro.

Podobnie wśród farmaceutek najczęściej tylko jed

no piętro z „piramidy” było poprawnie uzupełnione

(29%), źle uzupełniło 26% badanych, ani jedna osoba

nie uzupełniła w tej klasie poprawnie „piramidy”.

Kosmetyczki takŜe najczęściej potrafiły uzupełnić tyl

ko jedno piętro „piramidy Ŝywieniowej” (54%). 8% bada

nych z tej klasy niepoprawnie uzupełniło poszczególne

piętra, równieŜ 8% bezbłędnie uzupełniło „piramidę”.

Najlepiej uzupełniły „piramidę Ŝywieniową” masa

Ŝystki, aŜ 35% zrobiła to bezbłędnie. Nie było Ŝadnej oso

by w tej klasie, która niepoprawnie uzupełniła piętra. Za

leŜność ta została sprawdzona testem Duncana p < 0,01

Wykres 10. Deklaracja znajomości piramidy żywieniowej w opiniach

badanych (n = 81)

Wykres 11. Uzupełnienie „piramidy żywieniowej” przez badanych

ogółem (n = 81)

Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: