Wiek XVIII przyniósł w Europie szereg zasadniczych zmian w sferze życia politycznego, społecznego, ekonomicznego, naukowego i oświatowego. Właśnie w drugiej połowie tegoż stulecia niezwykle aktywny ruch umysłowy skierował główny wysiłek walki przeciwko Kościołowi jako instytucji i jako światopoglądowi oraz przeciwko Szkole. Wszelkie zmiany, jakie zachodziły w życiu społecznym miały także wpływ na programy oświatowe, które z jednej strony silnie krytykowano, a szczególnie systemy szkolne, a z drugiej próbowano stworzyć pozytywny program oświatowy. Oświata stawała się orężem walki o równość społeczną, o prawa polityczne, o gruntowną reformę państwa. Nowy porządek społeczny miał być oparty na rozumie, który by zapewnił ludziom szczęście i radość z istnienia. Mogą go zbudować ludzie, którzy kierują się wiedzą popartą doświadczeniem i rozumem, który jest miernikiem wszelkiej prawdy. Rozum ludzki trzeba jednak rozwijać, a jedyną drogą wiodącą do tego celu była oświata. Nowa ideologia zwana już oświeceniem gdzie jej głównymi wyznacznikami to rozum i natura staje się podstawą nowej teorii pedagogicznej, zwanej pedagogiką naturalistyczną. Wychowanie powinno być zgodne z rozumem, czyli naturą dziecka. Rozwijać naturę dziecka może tylko sama natura, ale nie skażona przez niszczycielską działalność człowieka. Kiedy z wychowania wyeliminujemy złe wpływy ludzi to dobra z zasady natura dziecka rozwinie się we właściwym kierunku.
Jednym z głównych przedstawicieli pedagogii naturalistycznej i jej twórcą był Jan Jakub Rousseau (żył w latach 1712 –1778). Swoje poglądy pedagogiczne wywodzi konsekwentnie z negatywnej oceny współczesnych sobie społeczeństw oraz z przekonania, że głównym celem wychowania winno być przekształcenie każdego dziecka w pełnowartościowego człowieka, gotowego do spełnienia społecznych i obywatelskich obowiązków. Człowiek – twierdzi Rousseau – rodzi się jako istota dobra i wolna, rozwijająca się w sposób spontaniczny, zwłaszcza w pierwszym okresie życia. To zły, zepsuty i niesprawiedliwy świat hamuje spontaniczny rozwój naturalnych skłonności, jak ciekawość świata, szacunek do prawdy, dobra, sprawiedliwości, a przede wszystkim życzliwości dla ludzi i człowieczeństwa. Tylko natura może zapewnić prawidłowy rozwój osobowości, zaś wychowawca ma ten rozwój wspierać, pobudzać stwarzając potrzebne warunki zewnętrzne.
Jan Jakub Rousseau jak obrońca swobodnego rozwoju człowieka swoje poglądy pedagogiczne przedstawił w dziele pt. „Emil czyli o wychowaniu”, które jest jednocześnie powieścią z traktatem pedagogicznym. Owe poglądy można powiedzieć, że mają charakter ogólny i nie dają konkretnych rozwiązań wychowawczych czy dydaktycznych. Jak już wiemy był on zwolennikiem wychowania naturalnego – a najważniejsze w tym, to że w procesie wychowania dziecka należy je chronić przed niszczącym działaniem społeczeństw. Rolą tą miał się zająć wychowawca, który powinien kierować się dwiema zasadami pedagogicznymi, które według Rousseau brzmią:
Pierwsza stwierdza, że wychowanie musi być negatywne, tzn. negować dotychczasowe cele i metody wychowania, pozwolić na swobodne rozwijanie natury ludzkiej w dziecku bez jakiejkolwiek interwencji z zewnątrz. Należy nie dopuścić by wychowaniu przyświecał inny cel oprócz umiejętności życia, które oznaczać ma działania, używania wszystkich swoich organów, zmysłów, zdolności.
Druga zasada stwierdza, że wychowanie winno być progresywne tzn. uwzględniać właściwości rozwojowe dziecka, a szczególnie jego rozwój psychologiczny w miarę wzrastania i rozwoju dziecka. Rousseau nie widział możliwości zorganizowania takiego wychowania we współczesnym do siebie świecie, stąd też był zwolennikiem wychowania domowego prowadzonego przez rodziców bądź starannie dobranych wychowawców.
W rozwoju psycho – fizycznym dziecka Rousseau wyróżnił cztery okresy: niemowlęcy i dzieciństwo (do 12 roku życia), chłopięctwo (do 15 roku życia) i młodzieńczość (do 20 roku życia).
Niemowlęctwo jako pierwszy okres w wychowaniu dziecka, gdzie najważniejszą rolę w tym procesie odgrywają oprócz dziecka również rodzice. Ich obowiązkiem jest dopilnować by dziecko miało jak najwięcej swobody ruchu, mający zapewnić zdrowie i rozwój swoich sił witalnych.
Dzieciństwo miało trwać do 12 roku życia, gdzie wychowanie miało w pełni respektować indywidualność dziecka, które powinno spędzać czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych. Należy mu pozwolić ujawnić swoją osobowość, niejako odnajdywanie siebie. Należy w pełni szanować indywidualność dziecka a wśród zabaw winno ono poznawać obowiązki wynikające z praw natury, a nie rozkazu ludzi dorosłych. Dziecko ma samo dochodzić do wiedzy o świecie. Rousseau, przeciwstawiający się panującym zasadom wychowania pozytywnego, dowodził, że zadaniem najbliższego otoczenia jest strzeżenie dziecka przed błędami, a nie wpajanie cnót, a czyniąc cokolwiek, nie czyni dlatego, że ma słuchać rozkazu, ale doświadczenie go nauczyło tego, aby tak postępować. Rousseau zabrania także jeszcze w tym okresie jakiejkolwiek nauki – jeśli już to ma ona wymiar praktyczny i związany z naturą.
Od 12 roku życia przewiduje dopiero dla chłopców systematyczna naukę wiedzy użytecznej. Zadaniem wychowawcy będzie rozwijanie zainteresowań wychowanka poprzez zwracanie uwagi na rzeczy i zjawiska bliskie, konkretne i ciekawe. Wiedza, jaką zdobywa dziecko powinna być zgodna z jego zainteresowaniami i możliwościami intelektualnymi. Nie może być ona ani abstrakcyjna, ani też obojętna. Rousseau uważa, że uczenie jest najskuteczniejsze wtedy, gdy dziecko występuje w roli badacza, uczy się przez działanie. Uważał on także, że każdy chłopiec powinien opanować materiał całej szkoły elementarnej i średniej oraz zapoznać się z potrzebami życia i sposobu ich zaspokajania.
Wiek młodzieńczy to przede wszystkim wychowanie moralne, które poprzez obserwację i doświadczenie miało przekształcać młodego człowieka w kochająca i czującą istotę, pełną miłości, szacunku, przyjaźni i wdzięczności dla innych.
Wychowanie zgodne z naturą powinno dotyczyć również kobiet i dlatego musi być ono inne niż chłopców. Istotą kobiety jest wdzięk, a jej główną rolą społeczną rola żony i matki. Kobiety należy uczyć jasnego myślenia i poprawnego formułowania sądów.
Całą swoją koncepcję wychowania z nowymi nurtami pedagogicznymi Jan Jakub Rousseau przedstawił w głośnym dziele „Emil czyli wychowanie”, za które wówczas został potępiony przez czynniki kościelne. Książka owa dużą role odegrała w rozwoju pedagogiki, ponieważ jej autor przedstawił w sposób całościowy i sugestywny takie postulaty pedagogiczne jak:
- gruntowne poznanie specyfiki zmieniającej się psychiki dziecka,
- wyrażania miłości, szacunku dla jego osobowości,
- zagwarantowanie dziecku swobody działania wedle zainteresowań i skłonności,
- uznanie samodzielności działania i pracy dziecka za najważniejszy środek wychowania,
- oraz ścisłego podporządkowania procesu wychowania etapom naturalnego rozwoju dziecka.
Te i inne zasługi, jakie poczynił Rousseau w rozwoju myśli pedagogicznej pozwoliły na otworzenie drogi i dały początek nowym kierunkom pedagogicznym w następnych stuleciach takich jak pedagogika psychologiczna, pedagogika filozoficzna. Jak dużo mówią nam poniższe słowa Rousseau zapisane w „Emilu” i o których należało by zawsze pamiętać „Ponieważ w porządku naturalnym wszyscy ludzie są równi, powszechnym ich powołaniem jest stan człowieczeństwa”. Dlatego też każdy z nas powinien pamiętać by być przede wszystkim człowiekiem, a droga, jaką podąża jest treścią, która się ciągle uzupełnia. Rousseau nie na próżno zwracał uwagę i pragnął nam przekazać swoje doświadczenia życiowe, myśli, poglądy, które mogły się stać bazą wyjściową do rozbudowania niektórych nauk pedagogicznych. Jak ważną rolę odgrywa w wychowaniu wychowawca, nauczyciel podkreślał już wówczas – mówiąc o nie nagannej opinii jaką powinien mieć wychowawca. Każdy pedagog, nauczyciel czy też wychowawca powinien także pamiętać, że często trzeba nauczyć ludzi młodych żyć i starć się być wiernym słowom Rousseau „Żyć - to zawód, którego chcę ich nauczyć”.
Bibliografia:
1. Stanisław Kot - Historia wychowania, Wydawnictwo Żak, Warszawa
(tom II – 10 – 25).
2. Stefan Wołoszyn - Źródła do dziejów wychowania i myśli
pedagogicznej, Kielce, 1995, (tom I –450-483).
3. Józef Krasuski - Historia wychowania, Warszawa, 1989, (83 – 85).
4. Jan Kurdybacha - Historia wychowania, PWN Warszawa, 1967.
5. Zbigniew Marciniak - Zarys historii wychowania, PWN Warszawa, 1978,
(63 – 64).
6. pod red. Jana Hellwinga - Historia wychowania, Poznań, 1994, (57 – 58).
7. Jan Jakub Rousseau - Emil czyli o wychowaniu, Wrocław, 1995.
FILOZOFIA
WSTĘP (działy filozofii)
Filozofia czyli umiłowanie mądrości jest refleksją nad rzeczywistością. Jako, że rzeczywistość jest bardzo złożona, filozofia, aby ją ogarnąć we wszystkich aspektach dzieli się na wiele dziedzin (działów).
Ontologia (metafizyka)
zgodnie z Lexicon Philosophorum (1613), nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy.
Epistemologia (gnoseologia, teoria poznania)
w granicach tej dziedziny mieszczą się pojęcia dotyczące poznania bytu. Usiłuje ona sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii. Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), i irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę itp. (np. Plotyn). Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość poznania całej rzeczywistości lub jej części.
Aksjologia
ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania
Antropologia filozoficzna
dziedzina filozofii, której głównym przedmiotem jest człowiek. Ujmuje go wieloaspektowo, w wymiarach metafizyczno-ontologicznym, moralno-etycznym, estetycznym, psychologicznym, społeczno-kulturowym itd., próbując zarazem dać całościową odpowiedź na pytanie o to, kim jest, i określić jego strukturę ontyczną oraz miejsce wśród innych bytów. Rozwija się od starożytności, w większym lub mniejszym związku z pozostałymi dyscyplinami filozofii, a także z antropologią biologiczną i kulturową, psychologią, socjologią, medycyną, zyskując niekiedy - np. w humanizmie, w filozofii życia czy w egzystencjalizmie - znaczą autonomię. U jej podstaw leży przekonanie o specyficzności związanej z człowiekiem problematyki filozoficznej, wynikające często z przyjętych wcześniej przesłanek światopoglądowych, zwł. religijnych (antropologia biblijna, bądź religijna). Może mieć, ale nie zawsze ma charakter antropocentryczny. W niektórych ujęciach przyjmuje postać metanauki, tj. metodologii nauk szczegółowych traktujących o człowieku, lub ich swoistego uogólnienia. Może rozwijać wątek praktycystyczny, stając się tzw. sztuką życia i zbliżając do prakseologii.
Etyka
nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania. Dzieli się na aksjologię (teorię wartości) i deontologię (naukę o powinnościach). Obserwując rzeczywistość, można zauważyć, że istnieją ścisłe związki między moralnością, a polityką. Wyróżnić można cztery sposoby zachowania w zależności od przyjętych zasad:
a) nadrzędność norm moralnych nad politycznymi – zakłada, iż jednostka (polityk) powinna być wierna uznawanym zasadom moralnym;
b) nadrzędność polityki nad moralnością – oznacza, że interes polityczny jest ważniejszy niż obowiązujące zasady moralne; makiawelizm;
c) polityka i moralność są niezależne (autonomiczne) – działanie polityczne tylko do pewnego stopnia poddane jest ocenie moralnej, a akceptowanie przez jednostkę autonomiczności polityki i moralności jest równoznaczne z jej odcinaniem się od spraw bieżącego życia społecznego i politycznego; klerkizm;
d) między celami polityki a zasadami moralnymi istnieje wzajemna więź – formy aktywności politycznej jednostki powinny być oceniane z punktu widzenia moralnego, ale zarazem normy moralne nie mogą hamować osiągnięcia celu politycznego.
Estetyka
jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii. Zaczątki estetyki odnajdujemy u sofistów (sensualizm, relatywizm), utworzona przez nich estetyka zajmowała się głównie teorią poezji i operowała trzema pojęciami: naśladownictwa, iluzji i oczyszczenia.
Filozofia społeczna
dział filozofii związany z życiem społecznym człowieka. Nauka o zasadach życia społecznego, a także filozoficzna analiza rzeczywistości społecznej.
Ogólna charakterystyka stanowisk ontologicznych
Monizm
w filozofii - pogląd, w myśl którego określony obiekt (świat, człowiek, rzeczywistość jako całość) ma naturę jednorodną, bez względu na stopień swojej złożoności. Specyficzną postać monizmu stanowi panteizm. Monizm jest też w zasadzie każdy materializm (choć czysto teoretycznie można wyobrazić sobie świat zbudowany z dwóch lub wielu indyferentnych względem siebie materii).
Dualizm
pogląd, w myśl którego określony obiekt tworzą dwa niesprowadzalne do siebie składniki. Mogą to być np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona) czy dusza i ciało w przypadku dualizmu antropologicznego (chrześcijaństwo). Na sposób dualistyczny można też tłumaczyć relacje wzajemne myślenia i mowy (dualizm jest tu równoznaczny stwierdzeniu, że nie całe myślenie odbywa się w języku) lub poznawanej rzeczywistości i rzeczywiście poznawanego (nietożsamość rzeczy samej w sobie i fenomenu w filozofii I. Kanta).
Pluralizm
w filozofii pogląd, wg którego istnieją odrębne rzeczywistości (pluralizm ontologiczny), a w poznaniu wiele czynników, elementów, zasad decydujących o prawdzie lub zbliżaniu się do prawdy dotyczącej rzeczy i zjawisk (pluralizm epistemologiczny).
W teorii przyrody pluralizm był reprezentowany przez koncepcje Empedoklesa, Anaksagorasa i innych jońskich filozofów. Empedokles uważał, że istnieją cztery różne składniki świata, czyli cztery rodzaje materii: woda, powietrze, ogień i ziemia. Wg Anaksagorasa rzeczywistość ma tyle składników, ile jest odrębnych jakości. Poglądy te zostały nazwane pluralizmem infinistycznym.
W teorii bytu (ontologii) pluralizm pojawił się u takich filozofów, jak: G.W. Leibniz, J.F. Herbart, S. Kierkegaard, J. Ward. W XX w. w poglądach filozoficznych W. Jamesa, M. Schelera, neorealistów, w teoriach socjologicznych N. Hartmanna.
Wyjaśnij znaczenie terminu „ARCHÉ”
(Tales, Anaksymander, Anaksymenes)
jedno z podstawowych pojęć filozofii greckiej, wprowadzone jeszcze przez presokratyków (filozofowie jońscy), odpowiednik terminu zasada.
jedno z najdawniejszych i najistotniejszych pojęć filozoficznych, oznaczające element, grupę elementów, zjawisko (np. woda u Talesa, nieskończoność u Anaksymandra, Bóg w filozofii Ch. Wolffa, ścieranie się przeciwieństw w systemach dialektycznych G.W.F. Hegla i K. Marksa), które zgodnie z etymologią słowa zasada (i greckiego arché) znajduje się zarazem u początków i u podłoża albo pewnej wybranej sfery rzeczywistości, albo - najczęściej - wszystkiego, co jest. Pytanie o arché, jakie postawili sobie filozofowie jońscy, zapoczątkowało w VII w. p.n.e. dzieje filozofii europejskiej.
Anaksymenes z Miletu (585-525 p.n.e.)
filozof grecki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody; kontynuator myśli Anaksymandera z Miletu, był podobnie jak on autorem dzieła Peri fyzeos ("O przyrodzie" - zachował się z niego 1 fragment). Uważał, że prazasadę rzeczywistości (arché) stanowi powietrze lub tchnienie (tak jak dusza-oddech jest podstawowym elementem integrującym w przypadku człowieka). Z niego poprzez rozrzedzanie i zagęszczanie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w świecie - rzadkie powietrze jest ogniem, w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w wiatr, chmury, wodę, ziemię, kamienie itd. Wszystkie te zmiany dokonują się dzięki wiecznemu ruchowi.
Anaksymander z Miletu (610-547 p.n.e.)
filozof grecki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody, uznawany za autora pierwszego w Grecji dzieła filozoficznego: Peri fyzeos ("O przyrodzie" - zaginęło). Za prazasadę całej rzeczywistości (arché - termin wprowadzony przez Anaksymandra) uznał tzw. apeiron, czynnik nieskończony i nieokreślony, zawierający w sobie wszelkie przeciwieństwa, które wyłaniając się zeń, rozdzielając i ścierając, utworzyć miały świat przyrody; przyczyną tego procesu był odwieczny wirowy ruch prazasady.
Anaksymander dokonywał wielu obliczeń astronomicznych, konstruował też zegary słoneczne; opracował ponadto pierwszą grecką mapę ziemi i morza oraz pierwszy model świata (rodzaj planetarium).
Tales z Miletu (ok. 620 - ok. 540 p.n.e.)
filozof, matematyk i astronom grecki, jeden z twórców tzw. szkoły jońskiej. Rozpoczął systematyzowanie wiedzy geometrycznej. Przypisuje mu się wiele twierdzeń (m.in. twierdzenie Talesa, dzięki któremu miał wyznaczyć wysokość piramidy). Uchodzi za ojca matematyki. Znane mu były zjawiska oddziaływania magnesu na żelazo i elektryzowania się bursztynu, umiał też przewidzieć zaćmienia Słońca. Uważany za pierwszego greckiego filozofa.
Podstawowym pytaniem Talesa, jak i innych jońskich filozofów przyrody, było pytanie o "arché", czyli początek, podstawę, osnowę i strukturę świata. Twierdził, że arché to żywioł wody, wszystko z niej pochodzi i do niej powraca - wniosek wyciągnął nie odwołując się do mitów, lecz do obserwacji. Jońscy filozofowie przyrody zwani byli hilozoistami (od greckiego hyle - "materia" i zoon - "życie"), ponieważ głosili, że materia świata jest ożywiona.
Rozwiń myśl Heraklita
Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.)
filozof grecki, ojciec dialektyki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody. Dzieło jego (z którego zachowało się 130 fragmentów) składało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego.
Za podstawę i zasadę istnienia Wszechświata uważał ogień i jego przemiany. Był przekonany o zmienności i zjawiskowości w świecie. Twierdził: "panta rhei" ("wszystko płynie"), "nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle płyną". Teorię zmienności Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub heraklityzmem.
teoria filozoficzna głosząca powszechną zmienność. Oddaje ją w skrócie formuła: panta rhei (z greckiego - "wszystko płynie"), łączona z osobą Heraklita, uważanego za ojca wariabilizmu. Zgodnie z wariabilizmem nie ma nieruchomego, niezmiennego bytu (Parmenides z Elei), jest tylko będące, które podlega nieustannemu ruchowi i wciąż się staje.
Pogląd ten przedstawiany był pod rozmaitymi postaciami, z podaniem różnych przyczyn zachodzenia zmian (ścieranie się przeciwieństw, nietrwałość elementów tworzących rzeczywistość itp.).
Znalazł też swoje miejsce w rozważaniach wielu filozofów starożytnych, np. Empedoklesa (próbował uzgodnić wariabilizm z poglądami eleatów), Platona (zmienność uważał za nieodłączną cechę świata rzeczy).
W średniowieczu powrócił w poglą...
kaasiuuniaab