Dr Piech
NUMIZMATYKA ŚREDNIOWIECZNA
Numizmatyka pośród nauk pomocniczych historii / nauki pomocnicze historii
Nauki pomocnicze historii zajmują się różnymi gatunkami źródeł historycznych i dostarczają historykowi instrumentariów pozwalających odczytać i interpretować to źródło historyczne.
Władysław Semkowicz (kierownik zakładu NPH w IH UJ, zm. ‘45) w swojej encyklopedii wymienia 7 NPH: paleografia, dyplomatyka, chronologia, sfragistyka, heraldyka, genealogia, geografia historyczna. Wg niego numizmatykę trzeba łączyć bardziej z archeologią niż z NPH (teraz się to zmieniło)
Podział NPH wg J. Szymańskiego:
I. CZŁOWIEK, CZAS, MIEJSCE
§ Genealogia – stosunki pokrewieństwa i powinowactwa, a także badanie kariery., wykształcenia, statusu majątkowego, fundacji
§ Chronologia – sposoby mierzenia czasu, datowanie (datacja rzymska lub wg świąt i świętych => praktyczne rozwiązywanie dat), aspekt czasu w przeszłości
§ Geografia historyczna – bada krajobraz naturalny, kulturowy (stworzony w wyniku działalności człowieka) oraz historyczno-polityczny (określa granice: państw, podziały administracyjne, archidiecezjalne, diecezjalne, parafialne etc.). łączy się z nią także kartografia (stare mapy)
§ Metrologia – miary i wagi (nadzorował je panujący)
II. JĘZYK I PISMO
§ Dyplomatyka – dokument
=> dokument jest urzędowym stwierdzeniem akcji prawnej. Musi mieć wystawcę, skierowanie do odbiorcy, być opieczętowany, podpisany lub posiadać listę świadków (uwierzytelnienie dla danego czasu odpowiednimi środkami). Pisany w kancelarii. Historycy dają mu pierwszeństwo nad dokumentami narracyjnymi (posiada większą wiarygodność).
§ Paleografia – rozwój pisma i jego datowanie (także pisma książkowego oraz badanie środowiska ludzi piszących)
§ Neografia – dział paleografii, zajmuje się pismem nowożytnym
=> bibliologia historyczna – książka jako źródło:
- kodykologia – rękopiśmiennicza /skryptoria/
- starodruki/stare druki /drukarnia/ - jak drukowana, przez kogo, do kogo należała. Badanie ex librisów, glosów marginalnych, pieczątek etc
§ Epigrafika – pismo wykonane w materiale twardym ale też innym narzędziem niż pióro w jego historycznym rozwoju (czyli także haftowane, malowane, mozaikowe, w kamieniu).
ð skoro chciało im się np. kuć twardym kamieniu – treść musiała być istotna
III. PRZEDMIOTY I WIZERUNKI
§ Numizmatyka - pieniądz
ð do 1507 brak dat na monetach
§ Sfragistyka – pieczęcie
ð Jednym z warunków oryginalności dokumentu jest pieczęć. Zainteresowanie się pieczęcią zaczęło się od krytyki autentyczności dokumentu – później zaczęto badać wyobrażenia na pieczęciach
ð Tłoki pieczętne wykonywane były przez złotników
ð Rzadka jest jednorazowość pieczęci. Czasem np. dziedziczona po ojcu
§ Heraldyka – herb i jego geneza. budowa, analiza źródeł, na których występowały (zworniki, nagrobki, iluminacje książek, medale etc.). Silnie związana z genealogią
ð W Europie od XII w, w PL od XIII.
ð Od razu przejęty na monety głównie królewskie, książęce (państwowe) a także kościelne, miejskie, rycerskie, ziemskie (ale zakres był ograniczony – ograniczone prawo emitowania monety)
ð W czasach Jagiellońskich (1383 – 1526) herby i korona tylko na monetach
§ Archeologia prawna – znaki władzy i prawa. Miejsca, obiekty, przedmioty, znaki związane ze stanowieniem i realizacją prawa (np. atrybuty dostojników, insygnia koronacyjne)
U Szymańskiego nie występuje ikonografia historyczna
XIX/XX w: prasoznawstwo, fotografia, nagrania dźwiękowe, film, banknoty, monety, medalierstwo (charakter okolicznościowy – upamiętnia określone wydarzenie, środek propagandy), falerystyka (ordery, oznaki, odznaczenia)
1
tomek3tam