KONSTYTUCJA -termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa constituere, co oznacza ustanawiać, urządzać.
KONSTYTUCJA FAKTYCZNA -oznacza określenie faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym państwie, decydującego o treści prawa, (w tym znaczeniu konstytucję posiada każde państwo, niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim konstytucji pisanej),
KONSTYTUCJA MATERIALNA -to całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte (ustawy, uchwały, zwyczajowe (prawo konstytucyjne)
KONSTYTUCJA FORMALNA -to ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, reguluje podstawy ustroju politycznego i społecznego,
RODZAJE KONSTYTUCJI
pisana (ujęta w formie aktu lub aktów normatywnych),
niepisana (oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych),
sztywna (posiada wyższą moc prawną od ustaw, w konsekwencji te ustawy nie mogą zmieniać konstytucji),
elastyczna (posiada taką sama moc prawną jak ustawy, zmienia się w takim samym trybie ja ustawy),
jednolita (ujmuje całą materię konstytucyjną w jednym akcie),
złożona (składa się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej),
GWARANCJE KONSTYTUCYJNE to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących realizacji norm konstytucyjnych.
gwarancje bezpośrednie -stworzone celowo dla zabezpieczenia przestrzegania konstytucji np. sądownictwo konstytucyjne,
gwarancje pośrednie -funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji jest tylko jedną z wielu przez nie wypełnianych np. kontrola parlamentu nad rządem, zasada podziału władzy, zasada jawności działania organów państwowych i poddanie ich kontroli ze strony opinii publicznej,
gwarancje materialne -to zasady ustroju społeczno -politycznego oraz podstawowe mechanizmy systemu politycznego,
gwarancje formalne -to instytucje prawne umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego lub procesu podejmowania decyzji, a szczególnie systemu prawnej kont
TRYB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI
związany on jest z określeniem podmiotu, do którego należy władza najwyższa w państwie oraz z ustaleniem form, w jakich władzę tę powinien on sprawować
1. -podmiotem władzy jest monarcha i on nadaje konstytucję (tzw. konstytucja oktrojowana -obecnie nie występuje),
2. -podmiotem władzy jest naród i bezpośrednio w referendum uchwala on konstytucję -coraz częściej popularna,
3. podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję przez specjalnie do tego celu powołanych przedstawicieli zgromadzonych w szczególnym organie (konstytuanta),
4. podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję przez swoich przedstawicieli w parlamencie, działających w szczególnym trybie,
4. podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję w referendum, ale projekt konstytucji opracowuje specjalnie w tym celu powołany konwent, który wybierany jest w demokratyczny sposób,
5. podmiotem władzy jest naród i zatwierdza on w plebiscycie zmiany konstytucji dokonywane przez władzę wykonawczą,
ZMIANA KONSTYTUCJI
1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (a więc 92 posłów) -są to wymagania większe niż stawiane "normalnej" inicjatywie ustawodawczej,
2. ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat -bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (konieczna więc jest zgoda obu izb),
3. nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego; jeżeli jednak poprawka konstytucyjne dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziało się za nią większość głosujących (nie ma więc wymogu frekwencji wyborczej),
4. Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucję, nie przysługuje mu w tym zakresie prawo weta,
5. Konstytucja nie może być zmieniana w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami należy zawiesić.
SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI USTAW
-kryterium: organ, któremu powierzono kompetencje kontrolne, czy jest to organ stanowiący czy stosujący prawo
system parlamentarny
parlament -zawsze bada legalność stanowionych przez siebie aktów z konstytucją),
specjalnie do celów kontroli powołany organ wewnętrzny np. komisja
system pozaparlamentarny
organ sądowy (jurysdykcyjny),
głowa państwa -zatwierdzenie, podpisywanie ustaw, weto prezydenckie, wniosek do TK,
KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI W SYSTEMIE EUROPEJSKIM
oznacza powołania specjalnego, samodzielnego organu państwowego (trybunału konstytucyjnego) wyłącznie lub przede wszystkim do rozstrzygania kwestii konstytucyjności,
utworzony został specjalny organ do rozstrzygania kwestii naruszenia konstytucji,
stwierdzenie niezgodności ma charakter generalny -powoduje nieważność normy konstytucyjnej (eliminacja takiej normy z systemu prawa),
kontrola uruchamiana jest nie tylko na tle konkretnych sporów, ale także na podstawie abstrakcyjnych inicjatyw uprawnionych podmiotów,
kontrola ma charakter zarówno następczy jak i prewencyjny,
kontrola prewencyjna obejmuje:
kontrolę projektu aktu normatywnego,
kontrolę aktu już uchwalonego, lecz wymagającego promulgacji lub zatwierdzenia przez odpowiedni organ,
kontrolę aktu już uchwalonego, lecz przed jego wejściem w życie -vacatio legis,
oznacza uprawnienie sądu do orzekania w trybie spornego postępowania o niestosowaniu -z powodu naruszenia konstytucji -aktów władzy ustawodawczej i wykonawczej,
kompetencja do orzekania o zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją przez każdy sąd,
stwierdzenie niezgodności nie ma charakteru generalnego, nie powoduje nieważności normy konstytucyjnej (jest ona nieważna tylko w konkretnej sprawie),
kontrola nie ma charakteru samoistnego, procedura kontrolna jest uruchamiana tylko przy rozpatrywaniu przez sąd sprawy przed nim zawisłej,
kontrola ma charakter następczy (represyjny) -dokonywana jest po wejściu w życie kontrolowanego aktu,
model amerykański
powierzenie kontroli niezawisłym sądom,
uniwersalność kontroli,
konkretność kontroli,
względność orzeczenia sądu o niekonstytucyjności,
następczy charakter kontroli,
model europejski
powierzenie funkcji kontroli jednemu organowi państwowemu,
przedmiotowość kontroli,
abstrakcyjność kontroli,
bezwzględny charakter orzeczeń,
prewencyjny charakter kontroli,
CECHY KONSTYTUCJI
1.najwyższa moc prawna -oznacza, że żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucyjnymi (odnosi się to nie tylko do treści ale, także do przestrzegania trybu ich uchwalania),
-konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych regulacji,
-wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją; nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności,
-wszystkie inne akty normatywne muszą być z konstytucja spójne, a więc muszą przyjmować treści w sposób najpełniejszy -pozwalający na urzeczywistniania postanowień konstytucji,
moc prawna -cecha aktów prawnych, która określa wzajemny stosunek między normami (różna),
moc obowiązująca -cecha norm prawnych, która wyraża stosunek normy do jej adresata (równa),
2. szczególna nazwa-szczególna, indywidualna nazwa, której nie ma żaden inny akt prawny w całym systemie prawa (konstytucja, ustawa zasadnicza, ustawa rządowa, karta konstytucyjna)
3. szczególna treść-dotyczy zakresu regulowanej przez nią materii
określenie ogólnych zasad ustroju państwowego,
określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji,
określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki,
4. szczególny tryb uchwalania i zmiany
SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI
Jej treść jest w określony sposób ujednolicony i podzielony na części (rozdziały i działy) oraz przepisy (artykuły, paragrafy, ustępy, punkty).
FUNKCJE KONSTYTUCJI
To rola jaką konstytucja ma spełniać w systemie społeczno-politycznym państwa.
funkcja prawna -konstytucja zajmuje wśród aktów prawnych szczególne miejsce, stanowi zarówno pod względem materialnym jak i formalnym podstawę całego systemu prawa w państwie,
funkcja integracyjna -konstytucja służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego.
Konstytucja wypełniając tę rolę określa formy udziału obywateli w kształtowaniu roli państwa i służy w ten sposób zespoleniu jednostki z prawem.
funkcja organizatorska -konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną.
funkcja programowa -konstytucja określa kierunki rozwoju państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących ustrój polityczny.
funkcja wychowawcza -konstytucja odzwierciedla pewien system wartości i przekonań społecznych. Upowszechnia pewne wartości, idee, zasady i równocześnie stymuluje powstawanie innych.
ela199117