SOMATOTROPINA (hGH) – stanowi łańcuch polipeptydowy składający się ze 191 aminokwasów. W okresie pierwszych czterech lat życia wydzielanie hormonu zwiększa się i przed osiągnięciem dojrzałości płciowej wynosi na dobę około 90 mg hGH. Zawartość w krwi podlega znacznemu wahaniu wciągu doby, największa zawartość występuje w pierwszych godzinach snu. U ludzi powyżej 50 roku życia wydzielanie hGH zmniejsza się w ciągu doby. Dotyczy to również pulsacyjnego wydzielania z przedniego płata przysadki do krwi w czasie snu nocnego. Hormon wzrostu pobudza wątrobę inne narządy i tkanki do wydzielania czynników wzrostowych. Zasadniczym czynnikiem wzrostowym wydzielanym pod wpływem hGH u ludzi jest czynnik wzrostowy insulinopodobny I i znacznie mniejszym stopniu czynnik wzrostowy insulinopodobny II. Hormon wzrostu bierze udział w:
syntezie białek organizmu
przemianie węglowodanów
przemianie tłuszczów
przemianie mineralnej
pod wpływem hGH i czynnika wzrostowego insulinopodobnego I dochodzi do przemiany procesów anabolicznych nad katabolicznymi czego dowodem jest dodatni bilans azotowy organizmu. Hormon ten zwiększa stężenie glukozy we krwi na wskutek zahamowania w mięśniach szkieletowych zmniejszonego zużycia glukozy. W wątrobie dochodzi do zmożonej glikoneogenezy i do zwiększenia zawartości glikogenu wątrobowego. Zwiększając stężenie glukozy w krwi powoduje wtórne zmorzone wydzielanie insuliny. Hormon ten ma działanie lipolityczne, zatrzymuje większość kationów, zwłaszcza jony wapniowe w postaci soli kwasu fosforowego. Czynniki takie jak ból, zimno, wysiłek fizyczny, głód, zmniejszanie tężenia glukozy we krwi, zwiększenie aminokwasów, szczególnie argininy wywołują zwiększone wydzielanie hGH. Duże stężenie glukozy we krwi i gikokorteidy hamują wydzielanie hGH.
PROLAKTYNA to hormon zbudowany ze 198 aminokwasów, o masie atomowej 23 kD. Inna nazwa to laktotropina lub hormonem laktotropowym, określana skrótem PRL. Ma zbliżone efekty metaboliczne, budowę chemiczną i centrum aktywne do somatotropiny.Pobudza on wzrost gruczołów piersiowych w ciąży i wywołuje laktację. Działa także na gonady, komórki limfoidalne i wątrobę (narządy te mają swoiste receptory). U kobiet karmiących piersią prolaktyna hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), blokując owulację i menstruację, szczególnie w pierwszych miesiącach po porodzie, lecz karmienie piersią nie daje pewności, że kobieta nie zajdzie w ciążę. Prolaktyna wytwarzana jest przez laktotrofy (drugi rodzaj komórek kwasochłonnych przysadki, oznaczany też określeniem e [epsilon], a u kobiet ciężarnych i karmiących y [eta]), które stanowią około 20% komórek przedniego płata przysadki mózgowej. Ich kształt jest graniasty i zawierają liczne, nieregularne ziarna o wymiarach od 400 do 700 nm. Właśnie z tych ziaren uwalniany jest hormon. Wydzielanie protaktyny regulują hormony produkowane przez podwzgórze – prolaktostatyna (dopamina), która hamuje wydzielanie PRL, działanie pobudzające wykazuje prolaktoliberyna. Nadmiar protaktyny może być odpowiedzialny za bezpłodność oraz zespół amenorrhea-galactorhea.
REGULACJA Ca/P kalcytonina – zwiększa zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza te komórki do wydzielania kalcytoniny zwrotnie zmniejszającej zawartość jonów Ca2+ we krwi. Jest łańcuchem peptydowym o 32 aminokwasach i masie cząsteczkowej około 3,5 kDa działa bezpośrednio na kości zmniejsza w nich zawartość cyklicznego AMP, hamując resorpcję wapnia i odwapnienie kości. Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu gruczołów przytarczycznych – PTH, zwiększającego zawartość cyklicznego AMP w kościach i przyspieszającego uwalnianie jonów wapniowych z kości do krwi.
parathormon (PTH) – zwiększa w osoczu krwi stężenie jonów wapniowych ponieważ pobudza: uwalnianie jonów Ca2+ z tkanki kostnej do krwi, tworzenie się w nerkach witaminy D3 która przyspiesza wchłanianie jonów Ca2+ do krwi w jelitach, resorpcję zwrotną jonów Ca2+ w kanalikach nerkowatych. Zmniejszenie stężenia zjonizowanego wapnia w osoczu krwi pobudza komórki gruczołów przytarczycznych do wydzielania parathormonu który działając na tkankę kostną uwalnia fosforan wapnia z tzw. Magazynu wapnia wymiennego. Jednocześnie zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, działa synergicznie z witaminą D. Działanie PTH na nerki sprowadza się do zwiększonego wydzielania z moczem fosforanów i do resorpcji zwrotnej jonów wapniowych.
witamina d3: 1,25 aktywniejsza D3. DZIAŁANIE: na nerki wzrost wchłaniania Ca i fosforanów, z parathormonem powoduje uwalnianie Ca z kości.
Niedobór wit. D
U dzieci wywołuje krzywicę
U dorosłych osteomalację (rozmiękanie kości) i osteoporozę
Bezpośrednim efektem niedoboru wit. D jest hipokalcemia, która jest kompensowana przez wzrost uwalniania parathormonu z przytarczyc, a ten szybko przywraca normalny poziom Ca2+ w osoczu
Prowadzi do ubytku zasobów kostnych wapnia i fosforanu, powoduje demineralizację tkanki kostnej
* Hiperwitaminoza D prowadzi do hiperkalcemii i hiperkalciurii i powstawania ognisk zwapnienia w tkankach miękkich
MINERALOKORTYKOIDY (produkowane w warstwie kłębkowatej, głównie aldosteron) - Czynniki zwiększające wydzielanie: zawartość we krwi angiotensyny II, zwiększenie we krwi koncentracji jonów potasowych i zmniejszenie się koncentracji jonów sodowych, zwiększenie wydzielania ACTH przez część gruczołową przysadki. Zwiększają w częściach dalszych kanalików nerwowych resorpcję zwrotną jonów sodowych z moczu pierwotnego i jednocześnie zwiększają wydzielanie jonów potasowych.
ANDROGENY (produkowane w warstwie siatkowatej)- przyspieszają syntezę białek i wzrost organizmu; odpowiadają za rozwój drugorzędowych męskich cech płciowych
GLIKOKORTYKOIDY (produkowane w warstwie pasmowatej), zwiększają poziom glukozy we krwi, hamują syntezę białek, ograniczając odporność (NIEDOCZ: obniżenie odporności) Zawartość wolnych glikokortykoidów we krwi jest regulowana dzięki: wydzielaniu ACTH przez część gruczołową przysadki, wytwarzaniu transkortyny przez wątrobę, wazopresynie uwalnianej do sieci pierwotnej przysadkowej naczyń wrotnych i działającej za pośrednictwem receptoru V1B na komórki kortykotropowe części gruczołowej przysadki. Oddziaływają na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczy w tkankach całego organizmu.
JAJNIKI- Jest parzystym narządem, w którym zachodzi wytwarzanie komórek jajowych, czyli owogeneza, oraz synteza i uwalnianie steroidowych żeńskich hormonów płciowych. Te dwie czynności pozostają ze sobą w ścisłym związku- aktywność hormonalna jajnika jest zależna od jego zdolności wytwarzania komórek jajowych.
Jajnik jest pokryty słabo wykształconą torebka łącznotkankową, nazywaną błoną białawą. Na przekroju wyróżnia się w jajniku zewnętrzną korę jajnika i leżący wewnętrznie rdzeń jajnika.
Hormony jajnika dzielą się na dwie grupy: estrogeny i progesteron.. Estrogeny powstają w pęcherzykach jajnikowych drugorzędowych dojrzewających (Graffa), są syntetyzowane w komórkach warstwy ziarnistej i w komórkach osłonki wewnętrznej pęcherzyka jajnikowego. Pęcherzyki jajnikowe występują w korze jajnika. Zasadniczymi hormonami należącymi do grupy estrogenów są: estradiol, estron i estriol. W zależności od fazy cyklu miesiączkowego wydzielanie estrogenów zwiększa się lub zmniejsza. Najwięcej estrogenów wydziela się w fazie folikularnej (od 4 do 12 dnia cyklu) oraz w drugiej połowie fazy lutealnej (od 19 do 25 dnia cyklu). Działanie estrogenów:
na błonę śluzową macicy- wywołują jej wzrost w fazie folikularnej, w fazie lutealnej zaś pobudzają gruczoły śluzowe macicy do wydzielania śluzu.
na błonę mięśniową macicy i jajowodu- powodują przerost gładkich mięśni, zwiększając ich pobudliwość i ukrwienie.
na drugorzędowe cechy płciowe- wpływają na ich rozwój, powiększa się pochwa, wzrastają gruczoły sutkowe, dochodzi do odkładania się barwnika na naskórku wokół brodawek sutkowych i narządów płciowych wewnętrznych, gruczoły łojowe zwiększają wydzielanie rzadkiego łoju.
na ośrodkowy układ nerwowy- wyzwalają popęd płciowy w kierunku płci męskiej, działając na ośrodki motywacyjne w mózgowiu.
JĄDRA - Testosteron wydzielany jest do krwi osób obu płci, z tym, że u mężczyzn wydzielany jest w ilości kilkakrotnie większej niż u kobiet. Działanie testosteronu na organizm kobiet jest również maskowane występowaniem estrogenów, które mają w pewnym stopniu działanie antagonistyczne w stosunku do testosteronu.
Testosteron wywołuje:
u mężczyzn: rozwój cech płciowych męskich obejmujący wykształcenie zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego (prostata), pęcherzyków nasiennych (vesiculae seminales), wykształcenie się budowy ciała i owłosienia typu męskiego.
u płodu płci męskiej: różnicowanie się ośrodka rozrodczego w podwzgórzu w kierunku ośrodka typu męskiego. Ośrodek rozrodczy typu męskiego jest niecykliczny, co wyraża się stałym poziomem wydzielania gonadotropin (FSH i LH).
u obu płci: przyspieszenie syntezy białek, zatrzymanie wody i elektrolitów w organiźmie, działając wraz z pozostałymi androgenami pochodzącymi z kory nadnerczy.
glukagon (komórki A) - podwyższenie poziomu cukru we krwi
insulina (komórki B) obniża stężenie glukozy(cukru) we krwi, ułatwiając transport glukozy do komórek, zwiększa syntezę białek i tłuszczów (NIEDOCZ: cukrzyca typu I; NIEDOCZ: niedobór cukru we krwi)
somatostatyna (komórki D) - hamuje wydzielanie hormonów jelitowo-żołądkowych oraz hamuje działanie gastryny, cholecystokininy i insuliny na gruczoły trawienne,
polipeptyd trzustkowy (komórki PP) - hamuje wydzielanie enzymów i wodorowęglanów przez trzustkę.
glikokortykoidy (produkowane w warstwie pasmowatej), zwiększają poziom glukozy we krwi, hamują syntezę białek, ograniczając odporność (NIEDOCZ: obniżenie odporności)
androgeny (produkowane w warstwie siatkowatej)- przyspieszają syntezę białek i wzrost organizmu; odpowiadają za rozwój drugorzędowych męskich cech płciowych
rdzeń:
adrenalina: rozszerza naczynia krwionośne, zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo oddechu, podwyższa poziom glukozy we krwi, przyspiesza rozkład tłuszczów, rozszerza źrenice, poprawia przytomność umysłu
noradrenalina: utrzymuje wysokie ciśnienie krwi
TARCZYCA
tyroksyna(T4) i trójjodotrytonina(T3):
DZIAŁANIE: wzmaga podstawową przemianę materii, pobudza syntezę białek, zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, zwiększenie zapotrzebowania na tlen, przyspieszenie spalania wewnątrz komórkowego, zwiększenie wydzielania hormonu wzrostu, wzmożona synteza białek, zmorzona resorpcja węglowodanów w jelitach, przyspieszenie glikolizy, wzmożona synteza i rozpad cholesterolu w komórkach wątrobowych, zwiększona przemiana wodno mineralna
REGULACJA: Zwiększanie wydzielania powodują: hormon tyreotropowy ( TSH ), podwzgórzowy hormon uwalniający hormon tyreotropowy, zimno, wazopresyna, adrenalina i inne hormony oddziałujące na naczynia krwionośne
Zmniejszenie wydzielania powodują: długotrwały wzrost temperatury otocznia i nieznaczny wzrost temperatury krwi dopływającej do podwzgórza, zwiększenie zawartości we krwi wolnych T3 i T4, jod nieorganiczny prowadzony do organizmu w ilości ponad 10 razy większej, niedobór jodu nieorganicznego, inne aniony jednowartościowe tj. chlorany i azotany, związki egzogenne.
niedocz: u dorosłych-wole i obrzęki;
nadczyn: uczucie gorąca i nadmierne pocenie się; choroba Basedowa
brawurka208