CZUCIE I PERCEPCJA
Bodźce
Mechaniczne Elektromagnetyczne Chemiczne
· Dotyk •światło •cz. zapachowe
· Ucisk •ciepło •cz. smakowe
· Rozciąganie •stężenie CO2
· Wibracje •stężenie jonów
· Ciśnienie krwi
· Fala akustyczna
Swoistość bodźca:
a) Swoiste= adekwatne np. fala akustyczna dla ucha / [taki rodzaj bodźca, na który odpowiada się przy najwyższym progu pobudliwości]
b) Nieswoiste= nieadekwatne= heterologiczne np. ucisk gałki ocznej wtedy widzi się światło/ [nie jest charakterystycznym bodźcem dla danego receptora, przy dużym natężeniu może wywołać specyficzne wrażenia]
Receptor- komórka, grupa komórek lub narządów pobudliwych, wyspecjalizowanych w odbieraniu konkretnych bodźców środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego. Zasada działania receptora polega na przekształcaniu energii docierającego bodźca w impuls nerwowy oraz ich przekazywanie do OUN.
Morfologicznie receptorem może być:
v Wolne, bezosłonowe (bezmielinowe) zakończenia obwodowe neuronu czuciowego np.. termoreceptory
v Wyspecjalizowany receptor np. czopki, komórki węchowe
v Odrębna komórka receptorowa (komórka zmysłowa) np. komórka rzęsata narządu Cortiego
Potencjał receptorowy (potencjał generujący) – jest to zmiana potencjału powstająca w receptorze pod wpływem działania bodźca
Adaptacja receptorów – polega na zmniejszeniu się lub nawet zaniku potencjału generującego podczas działania bodźca o stałym natężeniu (receptor staje się powoli coraz bardziej niewrażliwy na bodziec)
Receptory fazowe (szybko adaptujące się) – długotrwały bodziec wywołuje potencjał generujący, który szybko wygasa np. receptory skórne- ciała blaszkowate, receptory koszykowe mieszków włosowych.
Receptory toniczne (wolno adaptujące się) – potencjał czynnościowy jest generowany mimo pewnego spadku częstotliwości, przez cały czas trwania bodźca np. proprioreceptory.
Rekrutacja – wzrost liczby uczynnionych receptorów ze wzrostem siły bodźca.
Pole receptorowe – pole na którym znajdują się receptory.
Ciałka dotykowe Meissnera:
Ø Umieszczone w skórze, zakończenie czuciowe otoczone torebką
Ø Występują głównie na: palcach (głównie opuszki), wargi, język, stopa, twarz, narządy rozrodcze, w tkance łącznej włóknistej
Ø Szybko adaptujące się
Wolne zakończenia nerwowe:
· Reagują na dotyk i ból
· Sieciowato lub drzewkowato rozgałęzione włókna bezrdzenne
· Bodziec bólowy (serotonina, histamina, polipeptydy i kininy) oraz np. ukłucie, oparzenia czy przecięcie
Ciałka Krausego:
v (ciała opuszkowe/ kolbka końcowa) = receptory zimna
v Bodziec progowy = ↓ temperatury skóry o 0,004 0 C/ s (10-40 0C)
v To splątane kłębki włókien czuciowych, o kształcie buławkowatym i zamknięte w torebce (wypełniona galaretowatym płynem)
v Liczne w: błonie śluzowej jamy ustnej, spojówkach oczu, skórze twarzy i palców.
Ciałka Ruffiniego:
Ø Receptory ciepła
Ø Bodziec progowy- ↑ temperatury o 0,0010C/s (20-450C)
Ø Adaptujące wolno
Ø Kłębki bezrdzennych włókien nerwowych, otoczone torebką
Ø W warstwie skóry właściwej
Ciałka Paciniego:
· Ciałka blaszkowate= receptory nacisku
· Kształt eliptyczny
· Związane z odczuwaniem wibracji, bodźcem adekwatnym jest szybkozmienny ucisk
· Nieosłonięte aksony otoczone na przemiennie (koncentrycznie) rozmieszczonymi blaszkami i płynem
· Ściśnięcie wywołuje impuls (deformacja aksonu)
· Najwięcej jest ich w głębokich warstwach skórynce palców i sromu, w ciałach jamistych prącia, w ścięgnach i torebkach stawowych
· Adaptują się błyskawiczne (ułamki sekundy)
Struktury koszyczkowe mieszków włosowych:
v W skórze owłosienie
v Związane z włosami
v Wychwytują bodziec o małej intensywności
v Wykonują ruch włosa
Podział czucia:
1. Teleceptywne- odbieranie bodźców ze środowiska przez narządy zmysłów np. widzenia, słyszenie (bodziec działa w pewnej odległości)
2. Eksteroceptywne (powierzchowne)- przez receptory skóry np. czucie temperatury, bólu, dotyku, ucisku (bodźce z otoczenia organizmu, działają nań bezpośrednio)
3. Proprioceptywne (głębokie)- odbierane przez proprioreceptory w mięśniach ścięgien, powierzchniach stawowych i w błędniku (dostarcza informacje o pozycji ciała, kończyny, głowy i tułowia względem siebie)
4. Interoceptywne-
brawurka208