Daniel Salwa gr.3
Budownictwo tej epoki pozostawiło po sobie dość skąpe ślady. Większość wznoszonych przez ówczesne ludy nie pozostawiło po sobie śladów uchwytnych archeologicznie. Najczęstszymi znaleziskami są jamy, głównie o charakterze zasobowym, ziemianki, półziemianki, oraz ślady po słupowe czy ślady umocnień ziemnych.
Jeśli chodzi o domostwa naziemne, były to w głównej mierze konstrukcje drewniane, dlatego pozostało po nich niewiele śladów. Jednakże np. w przypadku kultury otomańskiej (K. Jażdżewski 1981,s.198)(szczególnie reprezentatywnej dla zamieszkanej przez siebie Kotliny Karpackiej ) stwierdzono dużą kulturę mieszkalną . Wznosili oni duże domostwa o 2 lub 3 wnętrzach. Domy takie stawiano nieraz w gęsto w kilku równych rzędach, szczytami zwrócone ku wąskim uliczką o szerokości ok. 2,5 m. jak stwierdzono w mieście Birka koło Koszyc we wschodniej Słowacji. We wnętrzu takiego domu znajdował się nieraz gliniany piec w postaci przenośnego klosza, służący do gotowania, oraz palenisko otoczone kolistymi wysokimi ścianami z wypalonej gliny z nałożonymi plastycznymi ornamentami (tak stwierdzono w osadzie Torzeg koło Szalnok nad Cisą).
Jeśli chodzi o ziemi polskie znaleziska w tej materii są znacznie uboższe. Istnieją jednak dość ciekawe znaleziska związane z np. kultura Chłopice-Vesele (proto mierzanowicka) (J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.32), która obejmowała południowowschodnie tereny polski. Największe skupisko obejmujące od kilkunastu do kilkudziesięciu obiektów osadowych odkryto w Złotej i Iwanowicach . Są to przeważnie jamy zasobowe. Natrafiono także na jamy płytkie o prostokątnym zarysie o wymiarach 1x2 m z wypalonym dnem, będące najprawdopodobniej pozostałością budynków gospodarczych. W Orlicach-Sokolicach odkryto ślady budowli naziemnych, prawdopodobnie chaty z zarysie prostokątnym(doszukuje się tu analogii do domostwa o konstrukcji słupowej o wymiarach 7x6 m w Majdanie Mokwińskim).Należące także do tej kultury naziemne i półziemiankowe obiekty na planie czworo katu o wymiarach 1,6x3,6 do 2,5x3,7 metra odkryte w Gródku na Wołyniu, mogły być obiektami mieszkalnymi.
Rosnąca militaryzacja w tym okresie przejawia się w lokacjach osad. Osady z tego okresu były lokowane często na wierzchołkach lub nasłonecznionych stokach wzniesień w pobliżu dolin rzecznych. Dzięki temu z racji położenia niektóre z nich już z natury były obronne. Przykładem jest osada w Iwanowicach należąca do kultury mierzanowickiej. Była ona dodatkowo zabezpieczona rowem (głębokim na 3m i szerokim na 5 do 7 metrów).W celu dodatkowego utrudnienia przez zapewne suchy rów, rozmieszczono na jego dnie pale, przeplatane być może łozina(J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.49) Ustawiono ponadto poziomo żerdzie zapewne z nie obciętymi gałęziami, stawiając rodzaj zasieku. Tego typu zabezpieczeniami otaczano osady w początkach epoki brązu na terenie całej Kotliny Karpackiej.
Kolejnym przykładem osadnictwa na ziemiach polski jest osada w Złotej pińczowskiej rozciągająca się na obszarze około 400 arów należąca do kultury Trzcianeckiej(J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.174) Większość wyeksplorowanych zasobów stanowiły jamy zasobowe w przekroju pionowym kształtu trapezu bądź gruszkowate, przy wylocie o średnicy około 1m rozszerzająca się przy dnie do około 2-2,5 m. Tego typu jamy wykładane były niekiedy płatami kory lub plecionki dla izolacji przechowywanych tam zasobów przed wilgocią. Po środku dna natrafia się na ślady słupa który poprzez odpowiednie nacięcia lub pozostawienie gałęzi pełnił funkcje drabiny wchodzenia do wnętrza jamy. Ponadto na tym terenie natrafiono na 7 ziemianek o kolistych i owalnych kształtach, z wyraźnie wyodrębniającymi się przedsionkami. Odkryto także zarys budynku o plecionkowej konstrukcji ścian.
Kolejna kultura z tego kresu występująca na ziemiach polskich to kultura strzyżowska. Przy ujściu rzeki Ujście do Horynia na północy od Równego, odkryto ślady resztek warstwy kulturowej w skupiskach sugerujących rozmieszczenie chat wraz z jamami. Jak dotąd nie udało się odkryć śladów naziemnych budowli mieszkalnych, ani nie budzących wątpliwości chat typu półziemiankowego. (znane odkrycia tego rodzaju o wymiarach 2x3m w Stawkach czy 1,5x2m w Zozowie są zbyt małe). Odkryto w Strzyżowie jamę o średnicy 2m ze śladami 5 słupów interpretowana jako spichlerz(J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.69)
Jedynym jak dotąd znaleziskiem o charakterze osadowym należącym do kultury iwieńskiej jest stanowisko w Biskupinie. Jednak rów na niewielkim wzgórzu morenowym, otaczający 39 arów wolnej przestrzeni jest interpretowany nie jako ślady po zamieszkiwaniu przez człowieka a jako miejsce koszarowania bydła(J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.118)
Bardzo rozpowszechniona tak w tej części Europy jak i w Polsce kultura Unietycka w zasadzie nie pozostawiła żadnych śladów osadnictwa na terenie naszego kraju, poza pojedynczymi jamami czy paleniskami znajdowanymi przeważnie znajdowanymi w pobliżu grobów. (J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.95)
Kultura grabsko-śmierdowska podobnie jak kultura Unietycka nie pozostawiła żadnych dotąd odkrytych stanowisk o charakterze osadowym. Znaleziska związane z tą kulturą to zazwyczaj znaleziska luźne, skarby czy groby. (J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.128)
Nie wszystkie osady miały stały charakter, z większymi osiedlami związane były mniejsze filialne lub sezonowe obozowiska zakładane w miejscach wypasu bydła, oddalonych prac polnych lub eksploracji złóż surowca rzemiennego. Z ta ostatnia czynnością wiążą się ślady krótkotrwałego pobytu ludności w tamtym okresie także w jaskiniach np. w „Dużej” w Grodzisku pod Ojcowem. (J. Machnik, B. Gadiga, J. Miśkiewicz, W. Hensel 1978,s.49)
Innym typem budownictwa w omawianym okresie są obiekty kultowe np. w Cerncin w okręgu Bucowice na Morawach , odnaleziono ciekawa konstrukcje zbudowana z kamieni polnych na planie regularnego krokwiastego krzyża greckiego(czyli krzyża równoramiennego z poprzeczkami na końcach). Całość budowli utworzono z „suchego” muru, wysokiego i szerokiego na około 60-70cm. Miał on 5m średnicy i co ciekawe był zorientowany dokładnie na osi północ-południe, wschód-zachód. Na końcach ramion krzyża i jego centrum miał zagłębienia z naczyniami w których składano ofiary z materii organicznej zapewne płodów rolnych. (K. Jażdżewski 1981,s.319)
Spis literatury:
J.Machnik,B.Gediga,J.Miskiewicz,W.Hensel, Prahistoria ziem polskich [Wczesna epoka brązu, vol. III] Warszawa 1978.
K.Jażdzewski, Pradzieje Europy Środkowej, Warszawa 181.
cecz