6_pedagogika.pdf

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Wstęp

1. Środowisko wychowawcze

2. Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze

3. Style wychowania w rodzinie

4. Postawy rodzicielskie jako formy wychowania według rodzinie

5. Internat jako środowisko wychowawcze

Bibliografia

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

Witamy już w ostatnim module z pedagogiki. Tym razem chcemy poświęcić nieco miejsca

praktyce pedagogicznej. Zresztą, przez cały czas trwania kursu próbowałyśmy się przekonać

Was, że pedagogika to nie tylko teoria wychowania czy nauczania.

W tym module chciałybyśmy przybliżyć pojęcie środowiska wychowawczego w pedagogice,

a tym samym przedstawić pojęcia rodziny i szkoły. Korzystając z różnych źródeł,

zaprezentujemy zadania i funkcje współczesnej rodziny oraz najbardziej charakterystyczne

postawy rodzicielskie. Omawiając zagadnienie szkoły, przybliżymy szczególnie jej

współczesne typy.

1. Środowisko wychowawcze

Istnieje wiele definicji pojęcia środowisko wychowawcze . Na szczególną uwagę zasługuje

definicja Stanisława Kowalskiego, który wyjaśnia to pojęcie jako „społecznie kontrolowany

i nastawiony na realizację celów wychowawczych system bodźców społecznych, kulturowych

i przyrodniczych” (Kowalski, 1974: 92).

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Józef Pieter rozumie środowisko wychowawcze jako „złożony układ powtarzających się lub

względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie

w wychowawczym zarysie swego życia”. (Pieter, 1980: 4).

Jak wynika z samych definicji, środowisko wychowawcze to miejsce oddziaływań

wychowawczych zamierzonych i niezamierzonych (przypadkowych).

Pojęcie środowiska wychowawczego w pedagogice należy do jednych w ważniejszych.

Wyodrębnia się różne typy środowiska i bada ich wpływ na kształtowanie osobowości

wychowanka. Do najbardziej znanych środowisk zaliczamy: rodzinę, szkołę, grupę

rówieśniczą, grupę etniczną itp.

Aby przybliżyć to pojęcie posłużymy się definicją z Encyklopedii Pedagogicznej :

„Pojęcie środowiska może być interpretowane we wszystkich naukach w różny sposób. Pierwszy to

ujmowanie środowiska jako pewnego systemu stosunków zachodzących między istotą żywą a

przedmiotami jej otoczenia (…), według drugiej teorii środowisko jest obiektywnym systemem

przedmiotów i warunków składających się na otoczenie jako sumę warunków tworzonych przez życie

zbiorowe dla kształtowania się życia jednostek. Środowisko wychowawcze jest więc tylko częścią

środowiska społecznego i kulturowego, tą mianowicie, która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych

postaw, poglądów wiedzy, sposobów postępowania wychowanka.

Dla praktyki pedagogicznej obie te teorie są komplementarne Trzeba odróżnić pojęcie otoczenia, czyli

obiektywnego zestawu przedmiotów otaczających jednostkę i pojęcie środowiska, czyli tej części

otoczenia, z którą dana jednostka pozostaje w jakichś mniej lub więcej dynamicznych wzajemnych

oddziaływaniach. Jest rzeczą oczywistą, że procesy życiowe zachodzące w naszym organizmie i

psychice muszą mieć swoje korelaty środowiskowe, tzn. przedmioty, warunki, składniki itp., które

pobudzają i umożliwiają zachodzenie tych procesów życiowych. (…)

Środowiskiem wychowawczym stają się więc te wszystkie elementy składowe otoczenia jednostki, które

zapewniają jej rozwój, które przyczyniają się do powstawania i utrwalania cech potrzebnych dla

funkcjonowania i osiągania celów życiowych. Nie jest to precyzyjna definicja, ale wskazanie kierunków

rozważania i analizowania wzajemnych oddziaływań między jednostką a jej środowiskiem i nadawania

niektórym składnikom środowiska funkcji wychowawczych. Oczywiście we wszystkich wymiarach

istnienia człowieka zachodzą aktywne wzajemne oddziaływania nie mające charakteru wychowawczego

np. oddychanie, odżywianie się, nie mają charakteru wychowawczego, mimo że są przejawem

dynamicznych wzajemnych oddziaływań między osobą a jej środowiskiem. Ale wszędzie tam, gdzie w

takich wzajemnych oddziaływaniach jednostka przyswaja sobie trwałe elementy wiedzy, sposoby

działania, myślenia, odczuwania itp. tworzy sobie mniej lub więcej trwałe wyobrażenia o świecie, ludziach

i wartościach, mamy do czynienia z procesem socjalizacji lub wychowania i te składniki środowiska, które

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

te procesy wywołują, tworzą środowisko wychowawcze tej jednostki. Właściwie trzeba by powiedzieć:

środowisko wychowawcze i socjalizacyjne.” ( Encyklopedia pedagogiczna , 1993: 818–820).

Środowisko wychowawcze, pod wpływem którego ulegamy największym wpływom, to

niewątpliwie rodzina i szkoła . I właśnie zadania, role i funkcje szkoły chcemy przybliżyć.

Zarówno w szkole, jak i w rodzinie podlegamy znaczącym wpływom — zamierzonym

(wychowaniu) i niezamierzonym (socjalizacji).

Szkoła — jako środowisko uczenia się i wspomagania rozwoju

Opisując szkołę, oprzemy się na już Wam znanej pracy pod redakcją Kwicińskiego

i Śliwerskiego. Sięgniemy do rozdziału Bogusławy Gołębniak pt. Szkoła wspomagająca

rozwój ucznia . Autorka postrzega szkołę jako środowisko uczenia się, ale także i nabywania

cech, kształtowania postaw.

Szkolne środowisko uczenia się pojmujemy bardzo szeroko. Tworzyć je będą zarówno

zasoby materialne (np. budynek, wyposażenie, pomoce naukowe) i osobowe (np.

nauczyciele, uczniowie). Poszczególne szkoły tworzą również własna misję, systemy,

ideologie co przekłada się na realizowane przez nie zadnia, działania, funkcje. W szkole

odbywa się proces nauczania, ale nie tylko on wpływa na kształtowanie osobowości ucznia,

duży wpływ na niego będą miały relacje z innymi uczniami, z grupą rówieśniczą. Klasa

szkolna stanowi bezpośrednie środowisko ucznia, miejsce, w którym wchodzi on w interakcje

z nauczycielami i rówieśnikami. Interakcje te są kontekstem procesów dydaktycznych i jako

takie warunkują efekty uczenia się. Klasa szkolna jest bardzo zróżnicowana pod wieloma

względami, a więc i wpływy będą bardzo różnorodne.

Głównym zadaniem szkoły jest kształcenie, doskonalenie i wychowanie. Tak funkcje szkoły

zostały ujęte w Encyklopedii Pedagogicznej . Do zadań szkoły w zakresie opieki

wychowawczej zaliczamy:

1. Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków dla rozwoju uczniów.

2. Zaspakajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.

3. Wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań.

4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju.

5. Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej.

6. Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz w kreowaniu siebie.

7. Pomoc uczniom w organizowaniu różnych form racjonalnego korzystania z czasu

wolnego. ( Encyklopedia Pedagogiczna , 1993: 790).

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Z wymienionych zadań wynika ścisły związek opieki nad dziećmi i młodzieżą

z wychowaniem. Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraża się w tworzeniu na

terenie szkoły jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny

i somatyczny dziecka. Warunki te mają umożliwić pełną realizację potrzeb uczących się

dzieci i młodzieży.

We współczesnej szkole możemy wyróżnić kilka modeli nauczania i wychowania, w oparciu

o nie Gołębniak wymienia następujące typy współczesnej szkoły:

Szkoła tradycyjna , czyli szkoła konserwatywna, którą charakteryzują autokratyczne

stosunki nauczyciel–uczniowie. Dominacja nauczycieli wyraża się w stosowaniu nauczania

frontalnego (nauczyciel pracuje z całą klasą), surowej dyscyplinie panującej na lekcji,

sterowaniu aktywnością uczniów za pomocą systemu kar i nagród. Działania edukacyjne są

podejmowane w ramach szkolnych przedmiotów nauczania, konstytuowanych na zasadzie

odpowiedniości do dziedzin nauki (uznawanych w danym miejscu i czasie za podstawowe).

Wiedza naukowa, którą przyswajają uczniowie, traktowana jako „pewna”, jest dobrze

ustrukturyzowana i podawana w sposób jasny i przystępny. Dużą wagę przywiązuje się też

do korzystania z pomocy naukowych. Nauczyciele dbają nadto o wykształcenie u uczniów

podstawowych umiejętności — tzw. szkolnych (czytania, pisania, rachowania). Wszelkie

czynności podejmowane są pod kierunkiem i według wzoru prezentowanego uprzednio

przez nauczyciela. W strategii motywowania uczniów do nauki ważną rolę odgrywają

elementy rywalizacji (ranking osiągnięć indywidualnych, klas, szkół).

Szkoła romantyczna jest miejscem w pełni zindywidualizowanego nauczania. Uczniowie

uczą się według indywidualnych planów (semestralnych, miesięcznych, tygodniowych,

dziennych). Nauczyciel rezygnuje z autorytetu opartego na władzy na rzecz pobłażliwości

w wychowaniu. Wychodzi naprzeciw ujawnionym potrzebom edukacyjnym każdej jednostki.

Klasa jest tu traktowana jako zbiór indywidualności, uczniowie zachęcani do odkrywania

wiedzy, mają dużą swobodę do określania, czego i jak się uczyć. Taki sposób uczenia się

sprzyja uzyskiwaniu poczucia sprawstwa i brania odpowiedzialności za własną pracę.

Wiedza wynoszona przez uczniów traktowana jest drugoplanowo, ważniejsze jest

wyposażenie ich w umiejętności współdziałania i wzajemnej akceptacji.

Szkoła nowoczesna to miejsce uczenia się w elastycznie tworzonych małych grupach

roboczych. Uczniowie są angażowani w realizacje autorskich projektów edukacyjnych,

często wykraczających poza ramy pojedynczych przedmiotów szkolnych. Styl kierowania ich

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

pracą można określić jako demokratyczny. Akcentuje się przede wszystkim sam proces

uczenia się, doświadczenie, wyzwalanie zachowań kreatywnych. Dużą wagę przywiązuje się

do wielości i różnorodności materiałów edukacyjnych (podręczników, kart pracy, czasopism,

technologii informacyjnej) jako zasobów naukowych. Wiedza wynoszona z tak

organizowanego procesu uczenia się jest traktowana jako prawdopodobna, tymczasowa,

wymagająca stałej weryfikacji i modyfikacji. Uczniowie odpowiedzialni za własny rozwój

podejmują działania, korzystając z instrukcji pochodzących od nauczyciela, uczniów czy

nawet programów komputerowych.

W szkole nowoczesnej wyróżnia Gołębniak jeszcze trzy modele, które opierają się na szkole

progresywistycznej i pedagogice Deweya.

1. Model terapeutyczny.

W programach szkół realizujących ten model nauczania przyznaje się wyższą rangę

efektom emocjonalnym niż efektom poznawczym. Zaznacza się tam wyraźnie wpływ

psychologii Abrahama Maslowa i Carla Rogersa (szkoły mają służyć pełnemu rozwojowi

jednostki i jej samorealizacji) oraz wyników badań nad znaczeniem obrazu własnej osoby

i motywacji dla osiągnięć szkolnych ucznia. Istota edukacji jest tu definiowana

w kategoriach wspierania niezależności uczniów oraz prowadzenia ich do pełnej

akceptacji siebie oraz innych. W szkole tego typu każdy uczeń traktowany jest jako

indywidualność, kierująca własnym postępowaniem i kontrolująca własne uczenie się.

Nauczyciel w tym modelu musi dbać nie tylko o tworzenie warunków do ujawnienia

osobistych celów edukacji, ale powinien pomagać uczniom w ich określaniu i tak

organizować proces uczenia się, aby umożliwiać pełną ich realizację i towarzyszące jej

doświadczenie sukcesu.

2. Model refleksyjny.

Oparty jest na szeroko rozumianych podstawach progresywistycznych i humanistycznych

(sytuowanie ucznia w centrum procesów edukacyjnych, traktowanie go jako podmiotu

własnego rozwoju itp.). Przywiązuje dużą wagę do rozwoju poznawczego wspieranego

czynnikami społecznymi (procesami porozumiewania się). Ważnym elementem jest tu

sposób komunikowania się (mówienie „od siebie do drugiego”, aktywne słuchanie,

czytanie traktowane jako „wypytywanie” podręczników, pisanie jako aktywne

strukturalizowanie tego, co uczeń już wie, czego jeszcze nie wie i w jaki sposób pragnie

się dowiedzieć), który ułatwia rozumienie nabywanej wiedzy. Rozwijane są kompetencje

językowe i komunikacyjne. Uczenie się ma raczej charakter funkcjonalny. Opiera się ono

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: