republika_czeska.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

REPUBLIKA CZESKA

1. Populacja uczących się i język nauczania

W 2003 r. liczba osób w wieku do 29 lat wynosiła 3 866 791 (37,86% ludności), a liczba dzieci i

młodzieży w wieku objętym obowiązkowym kształceniem – 1 009 311 (9,88% ludności). Urzędowym

językiem nauczania jest język czeski. W roku szkolnym 2004/05 nauczanie polskiej mniejszości

narodowej prowadzono w języku polskim w 21 przedszkolach, 23 szkołach powszechnych i jednym

polskim gymnázium , a ponadto istniało jedno trzyjęzyczne gymnázium , kształcące w języku czeskim,

polskim i angielskim oraz 3 dwujęzyczne (czesko-polskie) techniczne szkoły średnie II stopnia.

2. Administracja i finansowanie edukacji

W roku szkolnym 2004/05 większość uczniów na poziomie podstawowym i średnim uczęszczała do

szkół publicznych.

Od 1 stycznia 2005 r. czeski system edukacji funkcjonuje na podstawie nowych ustaw, które regulują

sprawy związane z kształceniem od poziomu przedszkolnego do poziomu szkolnictwa średniego II

stopnia i wyższego szkolnictwa zawodowego, z zarządzaniem edukacją na tych poziomach oraz z

zawodem nauczycielskim. Poszczególne akty prawne wchodzą kolejno w życie. Podstawę

funkcjonowania szkolnictwa wyższego stanowi Ustawa o szkolnictwie wyższym z 1999 r.

Administracja szkolna stanowi część administracji ogólnej, w której wyodrębnia się szczebel centralny,

regionalny (obecnie istnieje 14 regionów) i gminny. Regiony mają szeroką autonomię.

Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu odpowiada za zintegrowaną politykę edukacyjną państwa,

opracowując długoterminowe strategie kształcenia i rozwoju systemu edukacji, które przedstawia

Radzie Ministrów w każdym nieparzystym roku.

Do zadań Ministerstwa Edukacji, Młodzieży i Sportu należą przede wszystkim:

- zarządzanie systemem szkolnym na szczeblu administracji państwowej,

- sprawy związane z koncepcją, stanem i rozwojem systemu edukacji,

- określanie treści nauczania: opracowywanie Ogólnokrajowego programu nauczania – dokumentu

politycznego dyskutowanego przez Radę Ministrów i zatwierdzanego przez Parlament,

zatwierdzanie ramowych programów nauczania, które stanowią podstawę przygotowywania

szkolnych programów nauczania, oraz zatwierdzanie programów nauczania dla wyższych szkół

zawodowych i pozostałych uczelni,

- sprawy związane z wynagrodzeniami nauczycieli i pomocami dydaktycznymi,

- prowadzenie wykazu szkół (z wyjątkiem placówek przedszkolnych),

- tworzenie i prowadzenie placówek doskonalenia nauczycieli oraz domów poprawczych dla

młodzieży.

Władze regionalne, odpowiadające za edukację na swym terenie, opracowują – zgodnie z celami

ogólnokrajowymi – długoterminowe strategie dla swego regionu w każdym parzystym roku oraz

zakładają i prowadzą szkoły średnie II stopnia i wyższe szkoły zawodowe.

Gminy odpowiadają za kształcenie obowiązkowe. Zakładają i prowadzą przedszkola i szkoły

powszechne. W imieniu gminy zadania te wykonuje na ogół Komisja ds. Kształcenia i Wychowania

( Komise pro výchovu a vzdĕlávání ).

Organy założycielskie mianują dyrektorów szkół w drodze konkursu; dyrektorów można zwolnić ze

stanowiska jedynie z przyczyn określonych w przepisach.

Wszystkie szkoły mają od 1 stycznia 2003 r. osobowość prawną. Dyrektorom szkół przekazano pełną

odpowiedzialność za jakość procesu dydaktycznego, zarządzanie finansami szkół, zatrudnianie i

zwalnianie nauczycieli oraz relacje ze społecznością lokalną i ogółem społeczeństwa. Zgodnie z

przepisami, organ założycielski szkoły jest zobowiązany utworzyć radę szkoły ( školská rada ), która

umożliwia rodzicom, uczniom, kadrze (poza dyrektorem szkoły) oraz przedstawicielom społeczeństwa

uczestnictwo w zarządzaniu szkołą.

Szkoły są finansowane z dwóch źródeł: koszty inwestycyjne i bieżące pokrywają organy założycielskie

(regiony i gminy z budżetów regionalnych), a fundusze na wynagrodzenia i pomoce dydaktyczne są

przyznawane z budżetu centralnego przez Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, za

pośrednictwem administracji regionalnej. Finansowanie odbywa się zgodnie z zasadą wydatków na 1

osobę.

Od 1990 r. (a w sektorze szkolnictwa wyższego – od 1999 r.) powstają w Republice Czeskiej szkoły

prywatne. Większość szkół ma charakter bezwyznaniowy; z prawnego punktu widzenia szkoły te mają

status organizacji dochodowych lub dotowanych organizacji niedochodowych. W roku szkolnym

2004/05 szkoły prywatne i wyznaniowe stanowiły łącznie 1,4% ogólnej liczby szkół powszechnych i

kształciły 0,8% uczniów na tym poziomie edukacji; w szkolnictwie średnim II stopnia wskaźniki te

wynoszą odpowiednio 22,5% szkół i 15% uczniów, w sektorze wyższego szkolnictwa zawodowego –

33% szkół i 34% studentów, a w sektorze pozostałych uczelni – 60% uczelni i 6,1% studentów. Koszty

bieżące w szkołach prywatnych finansuje się według takiego samego algorytmu, jak w szkołach

publicznych w danym regionie. Dotacje podstawowe (50-80% funduszy przyznawanych podobnym

szkołom publicznym, zależnie od rodzaju) mogą zostać zwiększone do 80-100%, jeżeli szkoła spełnia

określony zestaw kryteriów. Szkoły wyznaniowe otrzymują bezpośrednio z ministerstwa takie same

kwoty, jak szkoły publiczne. Uczelnie prywatne otrzymują dotacje państwowe jedynie w przypadku,

gdy są instytucjami niedochodowymi.

Centralnym organem nadzoru jest Czeski Inspektorat Szkolny ( Česká školní inspekce ), podległy

bezpośrednio ministerstwu edukacji. Zadaniem inspektoratu jest monitorowanie szkół i szkolnej

infrastruktury: warunków i rezultatów kształcenia, jakości zarządzania, efektywności wykorzystania

funduszy oraz przestrzegania obowiązujących przepisów na wszystkich poziomach, włącznie z

wyższymi szkołami zawodowymi, ale z wyjątkiem pozostałych szkół wyższych.

3. Edukacja przedszkolna

Przedszkole ( mateřská škola ) stanowi część systemu edukacji o długoletniej tradycji. Edukacja

przedszkolna opiera się na Ramowym programie nauczania zatwierdzonym przez ministerstwo.

Podstawową grupą wiekową są dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Wprawdzie edukacja przedszkolna nie

jest obowiązkowa, do przedszkoli uczęszcza prawie 88,2% tej grupy wiekowej. Od rodziców można

pobierać opłaty stanowiące maksymalnie 50% kosztów bieżących (niezwiązanych z kształceniem)

ponoszonych przez gminy, przy czym nie dotyczy to roku poprzedzającego rozpoczęcie nauki w

szkole, podczas którego kształcenie jest dla wszystkich dzieci bezpłatne.

4. Kształcenie obowiązkowe

Uczęszczanie do szkoły jest obowiązkowe przez dziewięć lat, na ogół w wieku od 6 do 15 lat.

Wszyscy uczniowie rozpoczynają naukę w szkole powszechnej ( základni škola ), a w drugim etapie

mogą uczęszczać do gymnázium .

a) Etapy

Placówka

Typowy wiek

Poziom ISCED

Základni škola – szkoła powszechna (jednolita struktura

obejmująca szkołę podstawową i średnią I stopnia)

I etap: 6-10 lat;

II etap: 11-15 lat

1+2

Gymnázium – ogólnokształcąca szkoła średnia I stopnia 11/13-15

b) Kryteriaprzyjęć

Szkoły są zrejonizowane, ale rodzice mają prawo wybrać dowolną szkołę. Uczniowie mogą przejść z

základni škola po ukończeniu V klasy do ośmioletniego gymnázium lub po ukończeniu VII klasy do

sześcioletniego gymnázium , pod warunkiem zdania egzaminu wstępnego, przeprowadzanego przez

szkołę. W gymnázium kształci się 9,75% odpowiedniej grupy wiekowej.

c) Dzienny/tygodniowy/rocznywymiarzajęć

Rok szkolny rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia następnego roku. W roku 2004/05 rok

szkolny obejmował 196 dni zajęć dydaktycznych. Lekcje trwają 45 minut i są prowadzone przez pięć

dni w tygodniu. Tygodniowy wymiar zajęć wynosi 20-25 godzin lekcyjnych w I etapie i 27-31 w II etapie

(liczba godzin lekcyjnych wzrasta stopniowo).

d) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

W roku szkolnym 2004/05 na 1 nauczyciela przypadało 14,5 ucznia; klasy liczyły średnio 21,4 ucznia.

Minimalna liczba uczniów w klasie wynosi 17, a maksymalna – 30. Klasy są koedukacyjne i składają

się z uczniów w tym samym wieku. Małe gminy mogą zakładać szkoły (prowadzące wyłącznie I etap

kształcenia), w których są klasy składające się z uczniów w różnym wieku (4% uczniów). W I etapie

wszystkie przedmioty prowadzi na ogół jeden nauczyciel, natomiast w II etapie lekcje prowadzą

nauczyciele przedmiotu, specjalizujący się na ogół w dwóch przedmiotach.

e) Programyitreści nauczania

Cele i podstawowe treści programowe są określone w ogólnokrajowych standardach kształcenia. Cele

te można realizować za pomocą różnych programów nauczania pod warunkiem, że zostały one

zatwierdzone przez ministerstwo. Istnieją trzy ogólnokrajowe programy nauczania. Każda placówka

samodzielnie wybiera metody nauczania i podręczniki (z listy zatwierdzonej przez ministerstwo).

f) Ocena, promocja i kwalifikacje

Uczniowie są oceniani przez nauczycieli na podstawie prac pisemnych, wystąpień ustnych i pracy

domowej według pięciopunktowej skali. Wyniki oceny ciągłej podsumowuje się w raporcie na

zakończenie każdego semestru. Od roku 2005 na wszystkich poziomach kształcenia dozwolona jest

również ocena słowna (opisowa). Od roku szkolnego 2005/06 szkoły będą wydawać uczniom w

ostatnim roku kształcenia obowiązkowego dokument przedstawiający ocenę końcową. Postępy

uczniów w nauce omawia się podczas zebrań z rodzicami. Uczniowie mający trudności w nauce mogą

powtarzać jedną klasę na każdym etapie kształcenia.

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

a) Rodzajekształcenia

Placówka

Rodzaj kształcenia

Czas

trwania

Poziom

ISCED

Typowy

wiek

Gymnázium

Ogólne, na poziomie średnim II stopnia 4

15-19

Střední odborná škola

( SOŠ )

Techniczne, na poziomie średnim II

stopnia

15-19

15-18

Střední odborné učilištĕ

( SOU )

Zawodowe, na poziomie średnim II

stopnia

15-17

15-18

15-19

SOŠ + SOU

Studium policealne ( nástavbové

studium )

19-21

b) Kryteriaprzyjęć

Warunkiem przyjęcia do szkoły średniej II stopnia jest ukończenie kształcenia obowiązkowego i

spełnienie wymogów wstępnych. Treść egzaminu wstępnego (pisemnego i ustnego) określa szkoła.

Uczniowie mogą ubiegać się o przyjęcie do jednej wybranej szkoły. Uczniowie, którzy nie zostali

przyjęci, mogą zdawać egzamin wstępny w drugiej rundzie w szkole, w której są wolne miejsca.

Warunkiem przyjęcia do nástavbové studium jest ukończenie trzech lat nauki w střední odborné

učilištĕ i spełnienie wymogów wstępnych .

c) Programyitreści nauczania

Ministerstwo opracowało standardy kształcenia, określające cele i treści nauczania, oraz zatwierdziło

programy nauczania, które charakteryzują się znaczną elastycznością. Program nauczania dla

gimnazjum określa 21-29 z łącznej liczby 31 godzin zajęć dydaktycznych, a pozostałe godziny są do

dyspozycji dyrektora szkoły, zgodnie z profilem kształcenia. W szkołach technicznych występują 33

godziny zajęć dydaktycznych, a proporcja przedmiotów ogólnych do zawodowych wynosi ok. 40:60.

Niektóre lekcje są nieobowiązkowe. W szkołach zawodowych są również 33 godziny zajęć

dydaktycznych tygodniowo, a proporcje przedmiotów ogólnych, przedmiotów zawodowych i

kształcenia praktycznego są różne. Kształcenie praktyczne w ramach trzyletniego cyklu kształcenia

(stanowiącego dominującą formę) może stanowić 30-45% zajęć dydaktycznych. W nástavbové

studium prowadzi się przedmioty ogólne i teoretyczne, dotyczące określonej dziedziny. Szkoły mogą

zmieniać do 30% treści poszczególnych przedmiotów na wszystkich poziomach.

d) Ocena, promocja i kwalifikacje

Wszystkie szkoły średnie II stopnia samodzielnie przeprowadzają egzaminy końcowe:

• maturitní zkouška – na zakończenie czteroletniego cyklu kształcenia (poziom ISCED 3A) i

kształcenia w nástavbové studium (poziom ISCED 4A); absolwenci szkół otrzymują świadectwo

vysvědčení o maturitní zkouške ;

• závĕrečná zkouška – na zakończenie trzy- i dwuletniego cyklu kształcenia (poziom ISCED 3C);

absolwenci szkół otrzymują świadectwo vysvědčení o závĕrečne zkouške;

• závĕrečná zkouška – w szkołach zawodowych (kształcenie w trzy- i dwuletnim cyklu, poziom

ISCED 3C), w których egzamin obejmuje część praktyczną; absolwenci otrzymują świadectwo

výuční list .

6. Szkolnictwo wyższe

a) Rodzajeuczelni

Uczelnia

Poziom ISCED

Czas trwania Typowy wiek

Vyšší odborná škola (wyższa szkoła

zawodowa)

2-3,5

19-21/22

Vyšoká škola (szkoła wyższa)

3/4/5/6

19-22/26

W wyższych szkołach zawodowych prowadzi się kształcenie techniczne na zaawansowanym

poziomie. Program nauczania przygotowuje szkoła i zatwierdza ministerstwo. Proporcje przedmiotów

ogólnych, ogólnych zawodowych i specjalistycznych zawodowych wynoszą ok. 20:40:30. Zgodnie z

nową Ustawą o edukacji, akredytowane będą wyłącznie programy trwające 3 lata (3,5 roku na

kierunkach dotyczących zdrowia).

Szkoły wyższe dzielą się na uczelnie akademickie (w 2005 r. – 28 uczelni, 24 państwowe i 2

prywatne) i nieakademickie (36 uczelni prywatnych). Programy studiów przygotowują poszczególne

uczelnie/wydziały, a zatwierdza Komisja Akredytacyjna.

b) Warunkiwstępu

Minimalnym warunkiem przyjęcia na studia na wszystkich kierunkach jest posiadanie świadectwa

potwierdzającego zdanie maturitní zkouška . Każda uczelnia sama określa kryteria przyjęć i treść

egzaminu wstępnego.

c) Kwalifikacje

W wyższych szkołach zawodowych zdaje się egzamin końcowy zwany absolutorium , a absolwenci

otrzymują tytuł diplomovaný specialista – DiS (dyplomowany specjalista).

Na zakończenie studiów w szkołach wyższych studenci zdają egzamin państwowy i bronią pracy.

Absolwenci studiów I stopnia (3- lub 4-letnich) otrzymują tytuł zawodowy bakalář – Bc (licencjat).

Absolwenci studiów II stopnia (trwających od roku do 3 lat) i dłuższych studiów jednolitych (trwających

5-6 lat) otrzymują przeważnie tytuł magistr – Mgr. (magister); na niektórych kierunkach przyznaje się

specjalne tytuły: magister umĕní – MgA (magister – na kierunkach humanistycznych), inženýr – Ing.

(na kierunkach technicznych i ekonomicznych), inženýr architekt – Ing. Arch (na kierunku

Architektura), a na kierunkach Medycyna i Weterynaria (po zdaniu státní rigorózní zkouška ) – tytuł

doktor ( MUDr., MDDr., MVDr. ). Osoby z tytułem magisterskim mogą otrzymać tytuł JUDr ., PhDr .,

RNDr. , PharmDr. lub ThDr ., po zdaniu egzaminu rigorózní zkouška . Po ukończeniu studiów

doktoranckich studenci zdają egzamin doktorski i otrzymują stopień naukowy doktor – Ph.D. (w

dziedzinie teologii – Th.D. ).

7. Kształcenie specjalne

Szkoły specjalne istnieją na poziomach od przedszkolnego do średniego II stopnia. Program

nauczania i kwalifikacje uzyskiwane w tych szkołach są maksymalnie zbliżone do programów i

kwalifikacji w szkolnictwie ogólnodostępnym; poza szkolnictwem ogólnodostępnym kształci się 3,6%

populacji. Uczęszczanie do szkoły specjalnej wymaga skierowania od odpowiedniego organu władz i

zgody rodziców. W nowej Ustawie o edukacji kładzie się nacisk na integrację.

8. Nauczyciele

Nauczyciele zajmujący się edukacją przedszkolną kończą na ogół czteroletni cykl kształcenia w szkole

średniej II stopnia, ale dla tej grupy prowadzi się również studia na poziomie licencjackim i

magisterskim (trwające 3 lub 4 lata). Przyszli nauczyciele na innych poziomach kształcenia muszą

uzyskać dyplom uczelni akademickiej, na ogół na poziomie magisterskim (po ukończeniu studiów

trwających zwykle 4 lub 5 lat). Nauczyciele nie mają statusu urzędników państwowych. Nowa Ustawa

o kadrze pedagogicznej zawiera uregulowania dotyczące kwalifikacji wymaganych do wykonywania

zawodu nauczycielskiego, jak również zapisy dotyczące doskonalenia zawodowego i szczebli awansu

zawodowego nauczycieli.

9. Aktualne reformy i debaty w dziedzinie edukacji

W szkołach prowadzonych przez władze regionalne uwaga skupia się na wdrażaniu przepisów

Ustawy o edukacji i Ustawy o kadrze pedagogicznej oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw,

które zostały w większości przygotowane w pierwszym kwartale 2005 r.

• Wdrażana jest reforma programowa .

- Ogólnokrajowy program nauczania powinien zostać zatwierdzony w marcu 2006 r.

- Prace nad ramowymi programami nauczania, które określają cele kształcenia, kluczowe

kompetencje oraz treści nauczania, są na różnym etapie zaawansowania. Dotychczas

zatwierdzono ramowe programy dla poziomów ISCED 0, 1 i 2, z wyjątkiem programów dla

szkół specjalnych. Ramowy program dla poziomu ISCED 3 powinien być przygotowany do

zatwierdzenia w 2006 r.

- Na podstawie ramowych programów nauczania szkoły będą opracowywać własne programy.

Przygotowano już przewodniki dotyczące realizacji programów. Szkoły powszechne powinny

rozpocząć nauczanie według ramowych programów w roku szkolnym 2007/08.

- Ramowy program nauczania dla ogólnokształcących szkół średnich II stopnia będzie

weryfikowany w 16 szkołach w latach 2004-2006.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: