Rousseau_Bog_6.pdf

Slowem, wszystko to, cQ porusza sie na ziemi, obdarzone lub pozbawione

duszy, przypisuja diablu. Albowiem wysluchawszy z Ewangelii przypowiesci

i zabraniajac mu na zawszezwracac sie do siebie; pozostawiljednak Bóg

Satanaelowiwladzenad tym, co,ten stworzyl.*

Zigabenos twierdzi, ze bogomiii przyjmuja takze stary mit o zwiaz-

kach upadlych aniolów z córami ludzkimi. Mit ten byl szerokO

rozwijany przez aJtokryficzne teksty Starego Testamentu. BogomiIi

wierzyli, ze Michal Archaniol jest równoznaczny z Synem Bozym,

czyli Slowem.

Michal Psellos pisze:

Pana Boga o dwóch synach, uczynili z Chrystusa starszego syna, a najmlod-

szy, ten, który zawieruszyl sie daleko od swego ojca, oznacza dla nich diabla

(XIII).

BogomiIi,podobnie jak gnostycy, biora doslownie wyrazenie "Ksia-

ze tego swiata":

Heretycy, slyszac,jak diabel-klamca mówi do Jezusa: "Dam ci wszystko, co

zechcesz,jesli bedziesz bic czolem przede mna i wielbic mnie bedziesz", dodaja

do tego wiare i mysla, ze diabel jest panem boskiego stworzenia. A slyszac

jeszcze, jak Pan Bóg mówi: "Teraz jest sadzony Ksiaze tego swiata" i "Teraz

nadch~dzi Ksiaze tego swiata i nie znajdzie niczego we mnie", nazywaja

diabla panem i ksiazeciem boskiego stworzenia (XIII).

Heretycy dali mu imie Mammon, mieniac go stwórca i rzadca ziemskich

spraw (XIV).

Poniewazwszystko,co nie nalezydo swiata ziemskiego,stanowi domene

Boga,dlategojego MlodszySyn otrzymalwladzenad sprawaminiebieskimi,

Satanaelzas panowal nad wszystkim,co ziemskie.

Euthymios z Peribleptos w swoich Epistula )nvectiva dowodzi, ze

Diabel jest "Demiurgiem materii" i Archontem kosmosu *.

Wszystkie te swiadectwa wskazuja na umiarkowany charakter

interesujacego nas dualizmu; jezeli istnieja dwaj przeciwstawni sobie

stwórcy, to uzaleznieni oni sa od jednego Boga. ~a~za doktryn~

bogomilów jest braterstwo pomiC(dzyChr):'stusem-;iDiablem. * Warto

równiez podkreslic, ze Diabel tworzy i n n y swiat, co implikuje

praegzystencje jedynie dobrego swiata Niebios.

Inne, bardziej skape swiadectwa powoluja sie na dualizm absolutny.

Czternastowieczny d,*ument bosnienski noszacy tytul: [sti sunt

herrores, quos cOf!lmuniterpatarini de bosna credunt et tenent wskazuje,

ze patareni, laczeni z bogomilami, przyjmuja, iz "na poczatku bylo

Idwóch Bogów. Major Deus stworzyl wszystkie rzeczy duchowe

i niewidzialne, Minor Deus zas wszystkie rzeczy cielesne i widzialne".

Inny dokument na temat patarenów z Bosni powiada: "Oddajecie

czesc diablu, mówiac, ze jest on «sine principio» i stwórca wszech-

rzeczy".

~owiesc, o synu t;naraotrawnY!!;l - ale~ Q, braterstwie

Chryst!:!§a i Szatana - jest glówna czescia doktryny bogomilów.

Euthymios Zigabenos, w swoim dziele Panoplia dogmatica, potwierdza

swiadectwo Kosmasa, ale diab'em wedlug niego staje sie Syn Starszy.

Jego dluga relacje strescic mozna nastepujaco:

Demon Sataqael jest l2ier;orodnYQ1 vnem -!oga, pojaw~~t.2I!Y~

Slowem. Sa wiec bracmL atanael by zarzaoca domu Bozego, swiata

-niebianskiego (alegoria o nieuczciwym wlodarzu) i stal po prawicy Boga. Lecz

owladniety pycha, zbladzil na manowce, ~nal przewyzszyc Boga (podob-

nie jak król Babilonu, o którym mówi Izajasz) i usilowal sklonic anioly do

buntu, lecz Bóg wypedzil go z nieba. Satanael, który posiadal jeszcze boska.

postac i moc tworzenia, unoszac sie nad wodami, rzekl do upadlych razem z

nim aniolów: "Na poczatku Bóg stworzyl niebo i ziemie. Ja takze stworze

drugie niebo". ~ael przystepuje Wie~_~d~bnieJ~)

do tworzenia swiata, a potem Adama: tworzy go mieszajac ziemie z woda.

Qgy nie udaje mu si~wQ~~wraca sie do Boga Ojca, który

zgadza sie ozywic wla~~c1w~i~ ~~~~ Tak tez rzecz miala sie z Ewa\,

Pozerany przez zawisc Satanael uwiódl Ewe, a z tego zwiazku zrodzil sie Kain.

Rozgniewany Bóg ukaral Satanaela, pozbawiajac go urody, mocy tworzenia

:1"

Euthymios Zigabenos, Panoplia dogmatica, 27, Patrologia grecka, t. CXXX.

Obydwa teksty wg H. Soderberga, La religion des Cathares, Uppsala, 1949.

Wedlug H.C. Puecha, motyw braterstwa omiedzy Chrystusem i Sz~anem jest

wymyslem bogomilów. Tymczasem w Hom'iliachpseu o kmentynskich (20) znajdujemy

aluzje na ów temat: "Chcialbym dowiedziec sie od..ciebie, czy dobro zostalo poczete w

ten sam sposób, jak zlo. Jesli tak, to wydaje mi sie, ze dobro i zlo sa bracmi". Ciekawe,

czy w tej aluzji nie ma echa zurwanistycznego mitu o braterstwie dwóch stwórców.

----

M~ - 1)~~,

U katarów takze odnajdujemy pierwiastki znanego nam juz umiar-

kowanego dualizmu, ale wyrazone przy pomocy odmiennych mitów.

Ale mit o braterstwie Chrystusa i Szatana jest nieobecny w dwóch

tekstach pochodzacych z pewnoscia od katarów: Interrogatio Johannis

(dualizm umiarkowany) i Ksiega dwóch Zasad (dualizm absolutny) *.

Interrogatio Johannis rozpoczyna dosc ortodoksyjny opis dziela

stworzenia: "Zanim nastapil upadek Szatana, rzadzil on niebiosami".

Przyczyna jego upadku jest pycha: "chcial byc podobny do Najwyz-

szego". Istnial wiec swiat niebianski, o czterech elementach i wielu

niebiosach. Szatan (Satanas) uwiódl aniolów i zostal potepiony przez

Boga Ojca: "Cóz czynisz, zaprzeczajac Ojcu, ty, który uwodzisz

aniolów? O stwórco grzechu, czyn to, cós zamierzyl!" (aluzja do

Ewangelii sw. Jana, XIII, 27). Szatan wypedzony z nieba na wieczna

tulaczke ~zywa Boga Ojca, który litujac sie nad nim, p~la fi)!

czynic wszystKo,co ten zechce, az po-dzien siódmy. Szatan, dzialajac

;,za przyzwoleniem Ojca"- jako Demiurg, tworzy ziemie i firmament

niebieski: "Z nakazu Ojca Niewidzialnego" ozywia grzmoty, deszcz

i inne zjawiska przyrody. Wreszcie tworzy czlowieka, by ~

niewolnikiem, i. r<?zkazujeAniolow~ Nieba, aby wszedl

w jego cialo, Aniolowi z Drugiego Nieba rozkazuje, aby wszedl w

cialo kobiety i, nastepnie, zmusza ich, ab~~. Oni nie wiedza

jednak, ze tym samym p~h. Potem Szatan tworzy Raj

i tu zaczyna sie jego podwójna rola: najpie~br~m~m

~odzicom spozyc~ QWO~ z drzewa wiadomosci zlego i,,~~

~óz!!iej, wcieliwszy JLe w. '\yeza'E~ic kobiel~ "Dlatego ~~udzi~

!1Eywanisa sX~~L!?2bla t~nami ,:"ez~zJ~~lzyjaNozad~osci

Diablil, ich Ojca". .

Szatan jest wiec stworzeniem upadlym, lecz jest on Demimgiem,

twierdzac, ze BÓg,iod nicosci po byt, stworzyl cztery elementy swiata, to

znaczy materie. Powiadaja, ze Diabel rozdzielil pierwotnie zmieszana materie

na cztery skladniki i wyposazyl je w rozmaite wlasciwosci. Bóg wiec dal

materidlny poczatek tym gatunkom; dlatego tez powiadaja, ze Bóg jest

stwórca rzeczy widzialnych, ale nie twierdza, ze jest ich "sprawca". To Diabel,

który nadal rzeczom ich specyficzneformy, pelni - wedlug nich - taka role,

albowiem dzialal zacza~zy od czegos; dlatego tez potwierdzaja, ze Chrystus

nazwal go Principium mundi, lecz nie przyznaja mu tytulu stwórcy, albowiem

uwazaja, ze tworzyc - to czynic cos z niczego *.

W swoim dziele. Disputatio Grzegorz z Fano relacjonuje zawile

dyskusje na temat nicosci:

'Ii

Przyznaje, iz Bóg stworzyl wszystko, to znaczy wszystko dobre. Natomiast

rzeczy zle i marne, doczesne i widzialne, zostaly stworzone przez stwórce

nizszego (minor creator), czyli Lucyfera. Dlatego tez sw. Jan powiedzial:

"A bez Niego nic sie nie stalo (sine ipsofactum est nihil), co ma oznaczac, ze

rzeczy doczesne sa niczym. Kiedy slysze, ze "swiat zostal stworzony przez

Niego", rozumiem, ze jest to swiat naszych dusz, a nasze ciala i wszystkie

rzeczy widzialne .zostaly stworzone przez stwórce podrzednego, to znaczy

Diabla *. Bóg stworzyl niebo, to znaczy nasze dusze niebianskie, i ziemie, to

znaczy dusze wierzacych jeszcze na ziemi. *

W innym tekscie Moneta z Cremony pisze o katarach, którzy

"uznaja zarówno istnienie Stwórcy, jak równiez istnienie dwóch

posredników"; tym razem wiec mamy do czynienia z trzema pierwia-

stkami. Piotr des Vaux de Cernay w dziele Hystoria Aibigensis równiez

zaznacza: "Sa heretycy, którzy powiadaja, ze istnige ~... stwórca,

ma onjedna:kze dwóch synów: Chr~~tusa i Diab!!". Tak wiec pewna

czesckatarów przechowalaby mity bogomilów.

Kosmogonia umiarkowanych dualistów prezentuje w tym wzgledzie

rozmaite wersje fere quot haeretici tot fabulationes; jednakze wszyscy

i ukrywa prze ludzmi prawdziwe Królestwo Boze. 9mawiany tekst

odzwierciedla poglady umiarkowanych dualistów, co zostalo potwier-

dzone przez badaczy tych sekt. Moneta z Cremony w swoim dziele

Adversus Catharos et Valdenses powiada:

Wszystkie swiadectwa na ten temat zebrane przez H. Soderberga, op. cit.

R.-P. Dondaine, Durandde Huesca et la polemique anti-cathare, 1959, i Ch.

Thouzelier, Un traite cathare inedit du debut du XIIIe siecle - wedlug Contra

Manichaeos Duranda de Huesca, 1961.Traktat ów dowodzi, ze wszystko to, co nalezy

do swiata, jest nicoscia a Proroctwo Izajasza (XLI, 24) tlumaczy w sposób nastepujacy:

"Pochodzicie z nicosci; otrzymaliscie istote tego, czego nie ma", natomiast Objawienie

sw. Jana: "Albowiem to bez niego [Bogal stala sie nicosc".

Sa tacy, którzy wierzac w jedynego Boga, mówia, iz stworzyl rzeczy

niebianskiebadzwszystkichaniolów.Ale w te prawdewplatujaheretyckiblad

Wg R. Nelliego w Ecritures Cathares, 1959.

6 - Bógzla

któfYOrg~iz~<:- swiat. Dzia~a podobnie jak stwórcaz Ksiegi RodZ"ajU

}.)

--"--' , .' - -,."-~

niezalezne od BOE~. Bonacurse z Mediolanu powiada: "Heretycy

wierza, iz istnieja dwaj Bogowie, bez poczatku i bez konca". Takze

Sacchoni w swojej Summa de Catharis et Paupertibus de Lugduno

pisze: "Istnieja dwa pierwiastki: dobro i zlo. Kazdy pierwiastek lub

kazdy bóg stworzyl swoich aniolów i swój s\\~at, nasz swiat-zostal

stworzony przez zlego boga". Podobnie'pisze Moneta z Cremony w

swoim dziele Adversus Catharos et Valdenses:

kumentach"inkwizycji ujeto ten problem nastepujaco: "Na poczatku

bylo dwóch Bogów: jeden - dobry, a drugi - zly. Zly Bóg nie zostal

stworzony przez,dobrego Boga, ani tez przez nikogo innego. Ten Bóg

byl i jest per se."

Równiez upadek aniolów jest rozmaicie interpretowany przez te

dwie szk~.~Jak powiada Moneta z Cremony, umiarkowani, dua!~

wierza, ze:

Lucyfer, który zostal stworzony przez Boga i który byl do bry, z powodu

swojej pychy wobec swego Stwórcy zostal wypedzony z niebios wraz.z innymi

aniolami, którzy wzielijego strone [...J W nim samym i w jego wolnej woli

tkwil poczatek jego grzechu.

Niektórzy sposród nich twierdza, ze istnieja dwa pierwiastki bez poczatku

i bez konca. Mówia oni, ze jeden - to Bóg Swiatlosci, Ojciec Chrystusa

i wszystkich sprawiedliwych. Wierza, ze inny Bóg, Bóg Ciemnosci, to ten,

o którym Chrystus w Ewangelii sw. Jana [XIV, 30J powiada: "albowiem idzie

ksiaze swiata tego" itd. Wierza tez, ze ten Bóg jest Bogiem Ciemnosd, ze

stworzyl cztery widzialne elementy; to znaczy ziemie, wode, powietrze i ogien,

jak równiez niebo z jego ozdobami: sloncem, ksiezycem i gwiazdami. Wierza,

,ze tQ On jest tym Bogiem, o którym Mojzesz w Ksiedze Rodzaju mówi: "Na

poczatku stworzyl Bóg niebo i ziemie". Wierza, ze jego dzielem sa rzeczy

widzialne i doczesne, natomiast Bóg, Ojciec Chrystusa i sprawiedliwych, jest

stwórca tylko rzeczy trwalych i wiecznych. Wierza takze, ze Bóg ten stworzyl

swoje cztery elementy i wszystkie rzeczy; które sa w nich, swoje niebiosa, które

ozdobil sloncem róznym od tego, które jest 'Widzialne, innym ksiezycem

"iinnymi gwiazdami. .

Ci heretycy, którzy twierdza, iz i;tAllejadwaj przeciwstawni sobie stwórcy,

powiadaja tez, ze rzeczy widzialne i tymczasowe pochodza od zlego boga,

którego istnienie potwierdzaja.

Uznaja dwa pierwiastki [...J powiadaja; ze grzech pierworodny aniolów nie

wynikl z ich wolnej w~li, poniewaz jej 'nie posiadali. Mówia tez, ze S y n

Z l e g o B o g a * wzniósl sie do nieqa, gdzie, przeistoczony w anielska

swiatlosc, zo~tal pokochany przez anioly Boga z powodu swej nadzwyczajnej

Natomiast dualisci absolutni nego~ali istnienie wolnejF21i Sz~

pieknoscii wzietogo na zarzadce,i byljako Pan pQnadnimi. Jednak, dzieki

swojej przebieglosci, zwiódl ich i naklonil do grzechu. Tak wiec zakladaja oni,

ze grzech aniolów ma swój poczatek w zlym pierwiastku [...J Twierdza, ze

istnieja dwa pierwiastki, poniewaz nie rozumieja, jak Zlo moglo powst~c z

Dobra. Zastanawiaja sie wiec, w jaki sposób Zlo moglo przeniknac do' niebios.

Wedlug innych przekazów w niebie toczy sie walka miedzy Szata-

nem a Michalem Archaniolem (wedlug Apokalipsy). Inni opowiadaja

o tym, jak to Szatan uwiódl anioly, ukazujac im kobiete cudownej

pieknosci. Sacchnoni podaje, ze Jednym z przedstawicieli absolutnego

dualizmu byl Jan z Lugio: .

Wyobrazil on sobie, ze zawsze istnialy dwa pierwiastki, bóstwa, czy tez dwaj

wladcy, jeden Dobra, a drugi - Zla [...J Powiada tez, ze swiat pochodzi od

Istnieja dwaj bogowie: pierwszy - to zasada i przyczyna rzeczy dla nas

niewidzialnych i wszystkiego dobra; drugi - to zasada i przyczyna wszystkich

rzeczywidzialnychtu, na ziemi,i wszelkiegozla.

Mozna by mnozyc' podobne wypowiedzi, cytowac rozmaitych

autorów: Salvus Burce, Liber supra Stella; Jacques de Capellis, Summa

contra Hereticos; Alain de Lilie, De fide Catholica; Eckbert, Sermones

contra Catharos, Etienne de Bourbon, Pierre des Vaux i inni. Wszyscy

wyzej wymienieni przyznaja, ze niektórzy katarowie wierza w istnienie

dwóch Bogów lub stwórFów i dwóch dziel stworzenia: niewidzialnego,

duchowego i dobrego, oraz widzialnego, materialnego i zlego. W do-

Katarowie traktuja niekiedy Szatana nie jako pierwiastek zla, leczjako emanacje czy

tez jego Syna, a pierwiastek zla uwazany jest czasem za nicosc lub matene. Giovanni z

Bergamo w swojej Summa contra Catharos powiada: "Diabel stwbrzyl hyle - to znaczy

pierwsza zasade swiata, matene, która Platon nazywa «ktiston» - stad katarowie

nazywaja diabla glowa «ktistonu»". Wyrazenie to jest dwuznaczne.

/1'

83 j

,~el'h~~ ,I tfAtVJi'4rr1t.offany,

zgadzaja sie co do tego, ze to Diabel urzadzil swiat, stworzyl czlowieka

i gwaltem wprowadzil w niego dusze aniola.

Zasadnicza róznica miedzy dualizmem absolutnym a umiarko~-

nym wyraza sie w twierdzeniu (dualizm absolutny), ze zlo jest

i aniolów:

diabla, a raczej od Ojca diabla, ze nie mial on poczatku i nie bedzie miec,

konca. Bóg chce i moze uczynic wszystko, co jest dobrem, o tyle, o ile to jest

w nim samym i w stworzeniach jemu absolutnie poslusznych. Lecz w urze-

czywistnieniu tej' woli i mocy przeszkadza mu jego nieprzyjaciel.

sposób ~ria- O jedyny~~ogu

,,"zostala obalona przezreductio

'l!!

Takie rozumowanie opiera sie na okreslonej koncepcji doskonalo-

sci: w istocie aniolowie zostali obdarzeni pewna n a t u r a, natura

niedoskónala. "Na poczatku Bóg nie zechcial zatroszczyc sie o to, by

uczynic aniolów doskonalymi." Jednakze Jan z Lugio przez doskona-

losc rozumie niemoznosc czynienia zla: Bóg nie zechcial obdarzyc

aniolów "tak wielka doskonaloscia, aby absolutnie nie mogli grze-

szyc". Na zarzuty, ze doskonalosc moze byc odmiennie zdefiniowana,

ze istota obdarzona wolna wola jest bardziej doskonala od tej, która

jest jej pozbawiona, ze Bóg stworzyl istoty wolne, by je wynagrodzic

lub ukarac wedle ich wyboru, pochodzacego z "mozliwosci czynienia

bez róznicy dobra lub zla", Jan z Lugio odpowiada: "Jezeli Bóg

winien jest wdziecznosc istocie za wyswiadczenie sobie przyslugi,

wynika z tego nieu~hronnie, ze istnieje cos, co wymyka sie jego woli".

Bóg chce, ale czlowiek (lub aniol) tego nie czyni. Nalezy wiec dojsc do

wniosku, ze: "Wola Boska nie zostala w takim razie calkowicie spel-

niona", co byloby niemozliwe, gdyb~ istnial tylko jeden Bóg dobry,

swiety, sprawiedliwy i doskonaly. Bóg musi zniesc to, czego nie chce.

Nalezy wiec przyjac inna hipoteze wyjsciowa: oprócz Boga istnieje

inna zasada: "To dlatego musimy przyznac, ze istnieje inna zasada,

zasada zla, która dziala na szkode prawdziwego Boga". -"Pofl

naa8kiem zlosliwego WrogaBó cier i wlasnego przyzwolenia."

- ~olna wolajesrnle do pogodze?ia z Boska wszecwie za, k~ó.{a @

Otóz okazuje sie, ze doktryna Jana z Lugio przetrwala w Ksiedze

dwóch Zasad. Ksiega ta jest wyjatkowo interesujaca, bardziej 60wiem

liz mitologia zajmuje sie, o ile to mozliwe, racjonalnym uzasadnie-

niem dualizmu. W tym wzgledzie mozna ja porównac z poprzednio

omawiana ksiega Szkand Gumanik Wiczar. Ksiega dwóch Zasad,

skladajaca sie zreszta z fragmentów, zawiera dwa stopnie argumen-

tacji: pierwszy, który pominiemy, ma charakter egzegetyczny i opiera

sie na niektórych fragmentach z Ewangelji, dotyczacych Ksiecia tego

swiata *. Drugi, bardziej interesujacy, 'ma 'charakter filozoficzny

i zawiera wiele argumentów, z których najwazniejszy dotyczy wolnej

woli: Otóz wolna wola bylaby n i e d o" p o g o d z e n i a z.boska

Wynika z tego nieuchronnie i bez zadnej watpliwosci, ze aniolowie nie mieli

nigdy moznosci stania sie dobrymi, swietymi i pokornymi wobec Pana, chyba,

ze Bóg sam to przewidzial od poczatku. Mozliwosc ta spoczywa w rekach

tego, do którego od wieków naleza wszystkie rzeczy, albowiem nikt w obec-

nosci Boga, który ~na do glebi przyszlosc wszy~tkiego, nie moze uczynic

niczego, czego Bóg by nie przewidzial.

wynika z ~ Boga: "Bóg Jest, ni~<!~naly, skoro ,..aie

przewidzial, ze zapanujegrzech". Z drugiej strony, wolna wola jest

sama w SObieniezrozumiala: "Nigdy zlo nie mogloby s p o n t a n i c z-

n i e pochodzic od istoty stworzonej przez dobrego Boga, gdyby nie

istniala przyczyna zla"; nie sposób pojac, jak aniolowie, istoty dobre,-

mogliby nienawidzic dobroci, która istnieje odwiecznie [...] jak

mogliby pokochac zlo, które jeszcze nie istnialo, .a które stanowi

calkowite zaprzeczenie dobra". Skoro zlo sie pojawilo, trzeba zeby

zaistnial powód, bo: "nie sposób przyjac, zeby cokolwiek pojawilo sie

bez powodu". Jezeli zlo pojawilo sie, istnieje przyczyna, która nie ma

poczatku.

Poniewaz przyszlosc jest "absolutnie zdeterminowana" przez Boga,

niemoze byc mowy o~olnosci'wyboru: "Wynlka z tego,zeiniolowie

ci nie mogli nie stac sir' demonami"": W tej hipotezie (która zaklada'

tylko jednego Boga) "Bóg od poczatku swiadomie stworzyl aniolów,

którzy w zaden sposób nie moga uniknac zla". A wiec "Bóg bylby

najwyzsza i pierwsza przyczyna calego zla, co równa'lo1bysie

a b s o I u t n ej n e g a cj i". Te hipoteze nalezy wiec odrzucic. Z dwóch

przeslanek: istnieje jeden Bóg i Bóg ten jest dobry, nalezy odrzucic

pierwsza: istnieje jeden Bóg, albowiem jest to niemozliwe. W ten

Autor Ksiegi dwóch Zasad opracowuje dosc ryzykowna teorie "znaków uniwersal-

nych", przy pomocy której chce udowodnic, ze uzyte w Pismie Swietym wyrazenia:

cuncta, omnia, universa nie oznaczaja "wszystkich rzeczy", lecz tylko "rzeczy dobre".

Nalezy wiec zalozyc istnienie innej zasady - zasady Zla, która jest

p~zyczyna i poczatkiem zepsucia aniolów oraz wszelkiego zla.

- '

absurdum.

~zechwiedza;- która pole~,. ze Bóg-Z góry zna oqrót ~

Skoro istnieje tylko jeden Bog, dobry i wszechwiedzacy, to:

Lub:

Poza praw~zi~ym Panem Bogiem istnieje inny Bóg, Pan i Ksiaze.

Podsumowanie

Na ogól przyjmuje sie, ze u katarów zatriumfowala tendencja do

dualizmu absolutnego. Jest tó jeden z najbardziej radykalnych dua-

lizmów, jakie mozna sobie wyobrazic. Istnieja nie tylko przeciwstawni

sobie dwaj bogowie, lecz równiez dwa diametralnie rózne swiaty: swiat

duchowy i dobry, rodzaj niebianskiego Jeruzalem, oraz swiat ziemski,

twór zlego boga, 'V którym jedynie dusze (upadli aniolowie) uwiezione

w cialach nie sa ze swej istoty zlymi elementami.

I !

Choc brzmi to paradoksalnie, mysl dualistyczna wyraza sie wylacz-

nie poprzez swój stosunek do monoteizmu. Dualizm nie jest doktryna

oryginalna, lecz uzupelnieniem, sprostowaniem, jesli nie zaprzecze-

niem monoteizmu. Jest tez. dualizm' czyms' w rQdzaju dewiacji,

zwyrodnienia. W politeizmie nie znajdziemy zdecydowanego roz-

dzwiek1}miedzy dobrem i zlem, nie znajdziemy tez wyraznej personi-

fikacji zla; bóstwa - przynoszace juz to zgube, juz to zbawienie - nie>

posiadaja wyraznego moralnego oblicza. Slowem, mor~lna ~ o l a u-

z".acja nie jest charakterystyczna dla tego systernu,IiaiOmiast manife-

stuje sie ona 'IN religiach typu monoteistycznego lub kreacyjnego, bez

wzgledu na to, czy sa to religie "prymitywne" czy klasyczne. Stad tez

bierze sie uproszczona opinia, ze kazdy monoteizm jest poniekad.

dualistyczny *. .

Monoteizm stwarza problem, czy Bóg jest tak samo "odpowie-

dzialny" za dobro jak i za zlo? Takbrzmi, chociaz wyrazone w sposób

naiwny,> zasadnicze pytanie, problem, który mozna zglebic (nie

osmielamy sie powiedziec - rozwiazac) w ramach monoteizmu.

I .

Rozstrzygniecia tej kwestii szukala wczesna teologia zoroastryjska, jak

równiez chrzescijanska i muzulmanska. W porównaniu z mono~

teizmem dualizm wydawal sie przynosic latwe rozwiazanie: po prostu

odrzucal ów prolJIem (ale problemy odrzucone zawsze pojawiaja sie

ponownie na innym planie). ,

Zasadnicza przyczyn,a powstania systemów dualistycznych jest

uswiadomienies,obie dwóch rzeczy: dobroci Boga i istnienia zla na

Dla S. Petrementa (Le dualisme dans I'histoire de la phi/osophie et des religions, 1946)

róznica miedzy dualizmem a tym, co nazywa monizmem, jest tylko róznica stopnia:

"Nie istnieje dualizm absolutny, nie ma absolutnego monizmu; istnieja tylko ich

stotmie." Wspólnie z Bianchim (Ohrmazd i Zaman) uwazamy, ze monoteizm dualisty-

czny, czy tez na odwrót, jesr "obiektywnie sprzeczny",

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: