Drzewica.pdf

Drzewica

Gotycki zamek w Drzewicy

usytuowany na prawym brzegu

Drzewiczki spalił się w 1814 roku,

od tej pory jest malowniczą ruiną

Spacerownik po regionie

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim 1 Drzewica 1 zeszyt 7

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

Drzewica

Celem naszej dzisiejszej wyprawy jest jeden z najcie-

kawszych i najcenniejszych zabytków architektury mo-

numentalnej w Polsce. Potężne mury zamku w Drze-

wicy robią niesamowite wrażenie na osobach, które

pierwszy raz odwiedzają to niewielkie miasteczko w

powiecie opoczyńskim. Gotycko-renesansowe zamczy-

sko sąsiadujące z rzeką, po której pływają łabędzie.

Drzewica to niewielkie miasto położone na północnym skraju Wzgórz Opoczyńskich,

w dolinie rzeki Drzewiczki. Położona jest we wschodniej części województwa łódzkiego przy drodze

wojewódzkiej nr 728. Ruiny zamku znajdują się w południowo-wschodniej części miasta

i są najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu.

Zamek w Drzewicy otoczony był dwiema fosami i wałem ziemnym

11 ZDARZYŁO SIĘ

W DRZEWICY

kich gwałtownych zamysłów daleki. Ła-

twy był do niego dostęp. Łaskawie każ-

dego słuchał, był najcierpliwszy w zno-

szeniu wielkich trudów, cały ciężar pi-

sania wyłącznie niemal sobie znosił,

własnoręcznie prawie wszystkie swe li-

sty pisał i zdawał się zawsze niestrudzo-

ny. Interesował się żywo górnictwem,

zakładał huty szklane, zbudował zamek

w Wolborzu, odbudował kościół św. Sta-

nisława we Włocławku, katedrę w Prze-

myślu”. Z inicjatywy tego purpurata w

latach 1527-1535 wybudowano również

rodzinną rezydencję w Drzewicy. Pry-

mas chciał w ten sposób dorównać kró-

lowi i faktycznie budowla była wspania-

ła, co widać nawet dziś.

Najpierw

trochę historii…

1 18 lipca

1787 roku

podczas podróży z

Krakowa do

Warszawy zamek i

kościół odwiedził

król Stanisław

August

Poniatowski.

To dla niego malarz

Zygmunt Vogel

namalował widok

zamku drzewickiego

Źródła po raz pierwszy wymieniają

Drzewicę w XIII stuleciu, kiedy to ksią-

żę Konrad Mazowiecki, za pomoc w

walce z Prusami, przekazał ją komeso-

wi Gosławowi, piszącemu się od tej po-

ry Drzewickim. Członkowie tego rodu

w następnych stuleciach piastowali za-

szczytne urzędy państwowe, co nie po-

zostało bez znaczenia dla rozwoju ro-

dzinnej miejscowości. Z inicjatywy Mi-

kołaja Drzewickiego, sekretarza króla

Władysława Jagiełły, Drzewica otrzy-

mała w Nieszawie 5 maja 1429 roku

magdeburskie prawa miejskie. Najwięk-

szy rozkwit miasto przeżywało na prze-

łomie XV i XVI wieku, kiedy właści-

cielem miasta był Maciej Drzewicki

(1467-1535), osobisty sekretarz króla

Jana Olbrachta, biskup przemyski, kanc-

lerz wielki koronny na dworze Zygmun-

ta Starego, a następnie biskup włocław-

ski a wreszcie arcybiskup gnieźnieński

i prymas polski. Współczesny mu bio-

graf tak opisał właściciela Drzewicy:

„Był to człowiek roztropny i uczony,

uprzejmy, przystępny, ludzki, od wszel-

Spacerownik po regionie

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

zeszyt 7 1 Drzewica 1

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim

J est to doskonały przykład bu-

11 RUINY

zamku w Drzewicy

są niezwykłym

zjawiskiem w

Polsce. Stan ich

zachowania,

pozwalający niemal

dokładnie

odtworzyć stan

pierwotny, wyróżnia

Drzewicę spośród

wielu ruin zamków,

gdzie rozsiane w

terenie odłamki

murów pozwalają

ledwie na

hipotetyczne

odtworzenie rzutów.

Poza tym bryła

zamku, jego szczyty

i szczegóły

architektoniczne

stawiają Drzewicę w

rzędzie

najcenniejszych

zabytków

architektury

monumentalnej

w Polsce.

dowli okresu przejściowego;

wybudowanej w stylu gotyc-

kim, ale posiadającej już ele-

menty nowego stylu, jakim

był renesans. Zamek zbudowano na po-

łudnie od rynku, na terenie terasy zale-

wowej rzeki Drzewiczki. Dobrze zacho-

wany pozwala bez trudności odtworzyć

wygląd z okresu świetności.

Jak stwierdził Bohdan Guerquin, mu-

ry posadowione były na konstrukcji z

dębowych bali ułożonych w dwóch war-

stwach wzdłuż murów. Cała budowla

otoczona była fosą, łączącą się z kory-

tem okolicznej rzeki. Dziś jeszcze jest

ona wyraźna.

Zamek założono na planie prostoką-

ta o wymiarach 37 x 43 m, usytuowa-

nego na osi wschód - zachód. W naro-

żach znajdują są cztery kwadratowe

wieże ustawione skośnie do boków za-

łożenia. W północno-wschodniej oskar-

powanej dodatkowo wieży znajdowała

się brama wjazdowa dla konnych oraz

furtka dla pieszych. Zachowały się dwie

wnęki od mostów zwodzonych - jedna

szeroka, odpowiadająca bramie wjaz-

dowej, druga wąska dla klatki schodo-

wej. W wieży powyżej znajdowały się

trzy kondygnacje mieszkalne, do któ-

rych prowadziły wielopoziomowe ze-

wnętrzne ganki ze schodami od strony

dziedzińca. Pozostałe wieże połączone

były z budynkami, do których były do-

stawione. Do każdej kondygnacji pro-

Bohdan Guerquin

11 LEGENDA

Z zamkiem

w Drzewicy

związane są

legendy. Jedna

z opowieści mówi

o tym, że

w gwiaździstą noc,

na murac można

dojrzeć procesję

sióstr bernardynek.

Zakonnice

obchodzą wszystkie

komnaty. Słychać

ich modlitwy i płacz.

W kaplicy proszą o

wybaczenie. To ich

kara za to, że nie

dopilnowały

obowiązków i

zaprószyły ogień,

który zniszczyły

zamek.

W zamkowych ruinach zachowały się kamienne obramienia okien i drzwi

wadziły przejścia z odpowiednich pię-

ter sąsiednich budynków. Dolne kon-

dygnacje wież narożnych wyposażone

były również w strzelnice kluczowe.

Zachodnie skrzydło dziedzińca wy-

pełniał budynek mieszkalny z dwoma

wieżowymi ryzalitami.

Do dzisiaj pozostała jedynie połu-

dniowa wieża ryzalit, z której na każ-

dej kondygnacji znajdowało się przej-

ście do odpowiednich pomieszczeń bu-

dynku głównego. Na najwyższej kon-

dygnacji w czasach prymasa Drzewic-

kiego znajdowała się kaplica zamkowa.

Było to pomieszczenie wyposażone w

trzy pary drzwi - pierwsze prowadziły

do budynku głównego, drugie na ga-

nek zewnętrzny przy murze, trzecie zaś

na ganek ciągnący się wzdłuż budyn-

ku głównego. Wieże połączone były

ponadto gankiem, ciągnącym się

wzdłuż najwyższej kondygnacji domu

zamkowego. Podobny ganek biegł tak-

że na wysokości pierwszego piętra.

Trzykondygnacyjna część mieszkal-

na była budynkiem jednotraktowym o

wymiarach około 40 x 12,20 m. Na każ-

dej z kondygnacji znajdowały się czte-

ry duże połączone ze sobą izby o po-

wierzchni około 70 mkw., tworzące

ciąg amfiladowy. Skrajne izby połączo-

ne były ponadto z pomieszczeniami

wieżowymi. Najniższa kondygnacja,

pełniąca rolę piwnicy, miała sklepienie

kolebkowe. Wyższe kondygnacje o cha-

rakterze mieszkalnym posiadały drew-

niane stropy. Izby oświetlone były

oknami z obydwu stron budowli, krań-

cowe pomieszczenia dodatkowo roz-

świetlały okna w szczytowej ścianie.

Przylegały do nich latryny umieszczo-

ne w wykuszach. Komunikacja we-

wnętrzna odbywała się prawdopodob-

nie za pomocą drewnianych schodów

umieszczonych w sieni przy głównym

wejściu. Charakterystycznym elemen-

tem wystroju budowli są ceglane po-

dwójne szczyty, spięte ze sobą wysmu-

PLAN ZAMKU:

1-DZIEDZINIEC

2-BRAMA WJAZDOWA

3-PAŁAC (BUDYNEK MIESZKALNY)

4-WIEŻA NAROŻNA

5-BUDYNEK GOSPODARCZY

6-WIEŻA - RYZALIT

7-PROCHOWNIA

Plan zamku w Drzewicy wg B. Guerquin

Zamek

Spacerownik po regionie

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim 1 Drzewica 1 zeszyt 7

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

Stojąc na dziedzińcu można zobaczyć ślady drzwi, okien i ganków, które obiegały cały budynek

kłym ceglanym kominem. Wieńczą one

północną i południową ścianę domu

mieszkalnego. W południowo-wschod-

niej części dziedzińca wznosi się budy-

nek gospodarczy, zwany kaplicą, z ry-

zalitem wysuniętym poza lico murów.

Połączony jest on z wieżą południowo-

-wschodnią, do której na każdej jego

kondygnacji był dostęp z pomieszczeń

budynku. Budynek posiadał także po-

łączenie z wieżą bramną. Wzdłuż bu-

dynku od strony dziedzińca biegły gan-

ki zewnętrzne. W obiekcie pierwotnie

mieszkała załoga zamku i urzędnicy

prymasowscy. W połowie XVII stule-

cia urządzono tam kaplicę zakonną. We

wnętrzu zachowały się relikty XVIII-

-wiecznych malowideł. Budynek posia-

da ryzalit wysunięty poza mur zewnętrz-

ny, w którym prawdopodobnie była pro-

chownia. Pomiędzy budynkami biegł

mur obwodowy z gankiem dla straży

umieszczonym na wysokości 12 metrów

ponad poziom dziedzińca. Z ganku ob-

sługiwano strzelnice dostosowane do

broni palnej. Na szczególną uwagę za-

sługują kamienne renesansowe obra-

mienia okien i drzwi.

Obiekt wybudowano z miejscowego

piaskowca, cegła posłużyła jako budu-

lec przy łukach okiennych i szczytach

11 STANISŁAW

WYSPIAŃSKI

O DRZEWICY

zachowanych na budynku mieszkalnym

i na ryzalicie w ścianie wschodniej.

Od 1651 roku zamkiem gospodarowa-

ły siostry bernardynki, które po spaleniu

klasztoru drzewickiego przeniosły do

zamku swój konwent. Wtedy urządzono

kaplicę dla świeckich w budynku gospo-

darczym oraz kaplicę zakonną zapewne

w miejscu dawnej prymasowskiej.

Drzewiccy władali Drzewicą do począt-

ku XVIII stulecia. Po bezpotomnej śmier-

ci Hieronima Drzewickiego dobra prze-

szły na jego siostrę Konstancję z Drze-

wickich Sołtykową. Po Sołtykach w

Drzewicy gospodarował Fabian Szaniaw-

ski, a po jego śmierci syn Filip. Szaniaw-

scy rezydowali w miejscowym dworze,

gdyż zamczysko zamieszkane było jesz-

cze przez zakonnice. Kres świetności wa-

rowni przyniósł pożar, który wybuchł w

1814 roku niszcząc niemalże cały obiekt.

W 1827 roku zamek odwiedziła Kle-

mentyna z Tańskich Hoffmanowa, któ-

ra zanotowała w swym dzienniku: „mu-

ry zamku zdają się jeszcze mocne i mo-

że przy niewielkim nakładzie mógłby

on znowu być mieszkalnym i użytecz-

nym”. Dodaje także „serce boli, patrząc

na okropne skutki nieładu i marnotraw-

stwa, potrafią one głaz pokryć i skru-

szyć żelazo".

Zachowały się fragmenty

polichromii w dawnej kaplicy

„Wypadło nam

stanąć nie

w miasteczku, ale

we dworze

pp. Reiskich.

Zastaliśmy wielu

gości z okolicy, był

to dzień imienin

siostry żony pana

samego. Dwór cały

otoczony wodą, leży

bowiem nad

rzeczką Drzewiczką,

prześliczny i

malowniczy.

Z ganku

dworskiego,

zarosłego gęsto

winem dzikim,

widok przecudny -

na ruiny zamku

wczesnorenesanso-

wego. Widzisz tu

całą walkę

renesansu z

miejscowym

gotycyzmem.

Całość niesłychanie

malownicza”.

Widok na południowy szczyt zamku

ATTYKA

- ścianka nadbudowana ponad dach

budynku, będąca jakby przedłużeniem

elewacji frontowej. Dzieli się na fryz

zasłaniający spadek dachu oraz

grzebień, który otrzymuje różne

dekoracyjne formy.

Spacerownik po regionie

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

zeszyt 7 1 Drzewica 1

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim

Kościół pw. św. Łukasza Ewangelisty

Został ufundowany przez rodzinę Drzewickich herbu Ciołek w 1315 roku. Wy-

budowany został z kamiennego ciosu i cegły w stylu gotyckim i od początku miał

charakter obronny.

Ruiny zamku zamieszkują ptaki i ... duchy

Istniejący dzisiaj obiekt posiada for-

mę trwałej ruiny. Jest w rękach prywat-

nych i niestety trudno ustalić jego dal-

szy los. Klucz do zamku (potężny, me-

talowy) posiada gospodarz mieszkają-

cy w sąsiadującym z nim dworze. Jedy-

nymi lokatorami na stałe mieszkający-

mi w zamku są sokoły, pustułki, pusz-

czyki i sowy płomykówki. W otworach

gniazda mają też szpaki.

Dwór

W sąsiedztwie zamku, bezpośrednio

przed wjazdem, stoi typowy XVII-

-wieczny szlachecki dworek. Prawdo-

podobnie był pierwotnie budynkiem

usługowym wobec zamku, a potem zo-

stał rozbudowany. Niestety, dwór jest w

bardzo kiepskim stanie. Na ziemi leżą

fragmenty bramy wjazdowej.

Herby rodowe Ciołek i Gryf można zobaczyć nad drzwiami wejściowymi do świątyni

Fragmenty zamkowych detali leżą na ziemi

11 ZDARZYŁO SIĘ

W DRZEWICY

1 W 1534 roku

arcybiskup Maciej

Drzewicki przywiózł

z Rzymu czaszkę

patriarchy

konstantynopolitań-

skiego św. Jana

Chryzostoma.

Relikwie

umieszczono

w bogato

zdobionym

relikwiarzu. Choć

został zniszczony

przez Szwedów,

relikwie ponoć

ocalały i są nadal

przechowywane

w świątyni, ale

w bardzo starannie

ukrytym miejscu.

Można natomiast

oglądać ołtarz

z obrazem św. Jana

Złotoustego

1 W latach

1551-1610

kościół był w rękach

kalwinistów.

Do dziś przetrwała pięciokondygna-

cyjna wieża na planie koła ozdobiona

blendami. Była ona połączona z nawą

główną. Kościół został rozbudowany w

latach 1908-1914. Starą część kościoła

zachowano bez zmian, wydłużono jed-

nak nawę, dodając dwa przęsła, wznie-

siono też transepty i nowe prezbiterium.

Wewnątrz kościoła znajdują się cen-

ne zabytki. Warto zwrócić uwagę m.in.

na ciekawą polichromię z XV wieku ze

św. Krzysztofem, drewniany strop, ka-

mienną chrzcielnicę z 1624 roku i pły-

ty nagrobne Drzewickich.

W podziemiach są groby Drzewickich

i Szaniawskich, a także wspaniały póź-

nogotycki krucyfiks.

Dwie XVI-wieczne płyty z postacia-

mi rycerzy zostały wmurowane w ze-

wnętrzne mury świątyni.

Dwór stoi po drugiej stronie dawnej fosy

Płyta nagrobna ze średniowiecznym

rycerzem w murze świątyni

Charakterystyczna wieża

gotyckiego kościoła

pw. św. Łukasza Ewangelisty

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: