bariery i możliwości rozwoju obszarów wiejskich (68 str).doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

BARIERY

I

MOŻLIWOŚCI

ROZWOJU 0BSZARÓW

WIEJSKICH

WSTĘP

Podjęcie przez Polskę, jako pierwszego państwa we Wschodniej i Środkowej Europie, całościowego przekształcania systemu gospodarki planowanej centralnie w system gospodarki rynkowej, nie znajduje żadnej analogii zarówno pod względem głębokości realizowanych przemian jak i zakresu występowania zaburzeń wynikających z istoty samego procesu transformacji. Powstające zjawiska natury chaotycznej są znamienną i naturalną cechą procesu transformacji gospodarki planowanej centralnie w gospodarkę rynkową. Dlatego tworzenie podstaw zdrowego systemu rynkowego prowadzącego w konsekwencji do wzrostu gospodarczego i minimalizującego stan bezrobocia, jest procesem koniecznym aczkolwiek złożonym i trudnym oraz wymagającym sporych nakładów. Zwłaszcza dotyczy to wsi i rolnictwa. Transformacja systemowa polskich obszarów wiejskich jest bardzo złożona ekonomicznie społecznie i technologiczno -technicznie. Jednym z najważniejszych obecnie problemów wsi nie jest wzrost produkcji rolniczej ale rozwój wszelkich form przedsiębiorczości na wsi, prowadzący do tworzenia nowych miejsc pracy oraz kreowania dodatkowych źródeł dochodów ludności lokalnej. Przezwyciężenie gospodarczej recesji, społecznej bierności oraz degradacji pod każdym względem obszarów wiejskich. Spośród licznych zagadnień dotyczących restrukturyzacji rolnictwa i obszarów wiejskich, jednym - z najważniejszych problemów jest zagospodarowanie zasobów pracy, w ostatnich latach właśnie wieś i rolnictwo łagodziły negatywne skutki transformacji systemowej pozostałych gałęzi gospodarki. Jednakże możliwości buforowe rolnictwa wyczerpały się. Bez zmniejszenia zatrudnienia w tej gałęzi gospodarki narodowej istotne zmiany strukturalne, niezbędne dla procesów integracyjnych z UE, nie będą możliwe.

Sukces firmy zależy przede wszystkim od tego, jak szybko jest ona w stanie dostosowywać się do warunków wciąż zmieniającego się otoczenia. Chodzi przy tym nie tylko o szybkie reagowanie na już zaistniałe zmiany w otoczeniu, ale przede wszystkim o przewidywanie przyszłych zmian i wyprzedzające przygotowanie się do nich. Sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem polega zatem nie tylko na umiejętności właściwego odczytywania bieżących sygnałów płynących z otoczenia, ale przede wszystkim staje się sztuką trafnego myślenia o przyszłości i przygotowywania przedsiębiorstwa do wymogów przyszłego otoczenia.

W dobie wzrastającej roli wiedzy i technologii, coraz ostrzejszej konkurencji, rosnącej roli motywacji i stosunków z pracownikami i klientami, rozwiązania dobre wczoraj, dziś okazują się nierzadko głównym hamulcem rozwoju przedsiębiorstwa. Spostrzeżenia te odnoszą się również do przedsiębiorstw rolniczych. Przewidywanie przyszłych możliwych stanów otoczenia i wynikających z tego wymogów dla rolniczego gospodarowania nie jest łatwe. Istnieje jednak szereg przesłanek, pozwalających określić przyszłe bariery i możliwości rozwoju dużych przedsiębiorstw rolnych. Wynikają one z obserwacji ogólnych tendencji rozwojowych gospodarki i rolnictwa, kierunków zmian w polityce rolnej i strukturalnej Unii Europejskiej, czy z oceny wewnętrznych problemów polskiego rolnictwa i przedsiębiorstw rolnych.

Z obserwacji dotychczasowych tendencji rozwojowych gospodarki i rolnictwa światowego wynika, że sytuacja zarówno europejskiego, jak i polskiego rolnictwa będzie coraz trudniejsza. Wynika to z rosnącej konkurencji na światowych rynkach, liberalizacji światowego handlu produktami rolno-żywnościowymi, spadającego przyrostu naturalnego i zmian modelu odżywiania się ludności. Wszystko to sprawia, że narastać będą problemy nadprodukcji rolniczej i zaostrzać się będzie walka konkurencyjna tak na światowym, jak i europejskim rynku. Unia Europejska już dziś - nawet przy występujących barierach celnych - wykazuje przewagę eksportu nad importem produktów rolno-spożywczych w wymianie handlowej z krajami pretendującymi do członkostwa w UE, mimo, że średnio posiadają one ponad 0,5 ha UR na jednego mieszkańca.

Zmiany w polityce rolnej UE polegające m.in. na obniżaniu cen produktów rolnych, co rekompensowane jest wzrostem dopłat bezpośrednich, rosnących wymaganiach w zakresie jakości produktów rolnych i ochrony środowiska, a także niejasne stanowisko UE wobec rolnictwa krajów kandydujących dotyczące dopłat bezpośrednich zdają się potwierdzać niełatwą przyszłą sytuację polskich gospodarstw i przedsiębiorstw rolnych, szczególnie jeżeli uwzględni się dodatkowo niekorzystne uwarunkowania. Do nich należy zaliczyć problemy strukturalne polskiego rolnictwa, ograniczony popyt na żywność, niski poziom dochodów ludności, w tym szczególnie ludności rolniczej, wysoki koszt kredytów, mocny polski złoty (opłacalny import a nie eksport), niską efektywność produkcji rolniczej, czy słabe zorganizowanie się producentów rolnych i ich słabą pozycję rynkową.

Fakty te w większości nie mają charakteru przejściowego, a występująca przewaga podaży nad popytem na rynku żywnościowym, oznacza, że podstawową metodą zapewnienia przedsiębiorstwu rolnemu trwałych zdolności rozwojowych jest szeroko rozumiana poprawa efektywności gospodarowania. Dobrze zorganizowane i dobrze prowadzone jednostki będą się skuteczniej przeciwstawiać występującym trudnościom, niż jednostki pozostałe. System gospodarki rynkowej eliminuje z rynku podmioty słabe, źle zarządzane, podnosząc tym samym poprzeczkę efektywnościową dla pozostałych. Zmusza to producentów do poszukiwania coraz sprawniejszych oraz efektywniejszych technik i technologii wytwarzania, niezależnie od tego, czy i kiedy znajdziemy się w strukturach UE. Trudność wyboru właściwych rozwiązań polega na tym, że nie ma jednej prostej recepty, rozwiązania mogą być różne, w zależności od konkretnych warunków. Jednak każde z nich mieści się w pewnych wspólnych ramach i scenariuszach postępowania, które wyznaczane są przez zobiektywizowane trendy.

1.    CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO ROLNICTWA

Pozycję polskiego rolnictwa i wsi wyznaczają następujące fakty:

Ø     Istniejący stan zapóźnienia rolnictwa i wsi w stosunku do ogólnego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i cywilizacyjnego. Stanowi to skutek nikłego postępu w rozwiązywaniu kwestii agrarnej w przeszłości, ale też jest wynikiem obiektywnych trudności dostosowawczych w zakresie struktur gospodarczych;

Ø     Gwałtowne zwiększenie dystansu pomiędzy rozwojem rolnictwa oraz innych sektorów. W wyniku tego dysparytetu wieś jest nadmiernie obciążona kosztami transformacji gospodarki, a w minimalnym stopniu korzysta z jego owoców;

Ø     Ogromne wyzwania cywilizacyjne, wobec których znalazła się ludność rolnicza i wiejska. W dostępie do dóbr konsumpcyjnych oraz informacji ludność wiejska jest upośledzona, co opóźnia jej awans cywilizacyjny;

Ø     Uwarunkowania makroekonomiczne w polskim rolnictwie nie układają się korzystnie. Możliwości przemian blokowane są przez bariery popytu na produkty rolne, zatrudnienia ludności rolniczej i wiejskiej oraz uzyskiwanych dochodów. Hamują one przeobrażenia strukturalne;

Ø     Pospieszne otwieranie gospodarki rolno-żywnościowej na świat poprzez ogólną liberalizację obrotów towarowych nie jest dostosowane ani do sprawności polskiego sektora rolno-żywnościowego, ani możliwości wsparcia instytucjonalnego i ekonomicznego, co stawia polskie rolnictwo oraz cały kompleks rolno-żywnościowy w niezwykle trudnej sytuacji;

Ø     Perspektywa szybkiej integracji Polski z UE, aczkolwiek jest kusząca dla polskiej gospodarki, to możliwości dostosowania polskiego rolnictwa w tak krótkim czasie nie współgrają z przewidzianą projekcją środków finansowych w polskim stanowisku negocjacyjnym, złożonym w Brukseli tego roku oraz z niezbędnymi kosztami jakie musi ponieść polska wieś na modernizację i polskie rolnictwo w okresie dostosowawczym;

Ø     Ważne przesłanki dla porozumienia ponad podziałami w kwestii wyboru dróg rozwoju wsi i rolnictwa tkwią w potencjale naturalnym (przyrodniczym), ludzkim i technicznym. Obszary wiejskie, obejmujące około 93% terytorium kraju, decydują o sprawności funkcjonowania ekosystemów, tworzą podstawy przyrodnicze dla życia mieszkańców kraju, przesądzają o absorpcji ujemnych skutków działań człowieka, stanowią ogromny zasób produkcyjny i majątek narodowy. Wykorzystanie tego potencjału wymaga jednak przezwyciężenia wyżej wymienionych barier;

Ø     Na wsi istnieje ogromny potencjał ludzki, który w przyszłości może przesądzać o rozwoju całego kraju. Udział wsi w przyszłych zasobach pracy będzie znacząco większy niż jest obecnie. Będzie to miało ogromne znaczenie za kilka lat, gdy Polska wejdzie w fazę zmniejszających się zasobów pracy. Nie do przecenienia jest zatem dobre przygotowanie młodego pokolenia wsi do podołania wyzwaniom współczesności poprzez solidne wykształcenie;

Ø     Gospodarka polska, w tym także rolnictwo, stają wobec problemów globalizacji, która niesie ze sobą korzyści w postaci przepływu technologii i kapitału, ale rodzi też niebezpieczeństwa, zwłaszcza dla słabszych partnerów, którzy nie mogą podołać nasilającej się konkurencji na światowym rynku. Proces ten nie omija gospodarki rolno-żywnościowej, czego widoczne oznaki obserwujemy w Polsce w postaci inwestycji zagranicznych skutecznie wypierających nasz rodzimy przemysł, nie zawsze korzystnej dla sektora rolno-spożywczego i otoczenia rolnictwa prywatyzacji przetwórstwa, budowy hipermarketów i supermarketów, wzmożonego importu produktów rolno-spożywczych itd.;

Ø     Przy tych uwarunkowaniach zewnętrznych państwo ma ciągle do odegrania ważną rolę. Mechanizmy rynkowe, zwłaszcza w sytuacji niedorozwoju infrastruktury instytucjonalnej, mogą prowadzić do braku optymalności w świetle kryteriów makroekonomicznych i społecznych. Rozwijanie gospodarki rynkowej wymaga budowy wielu instytucji eliminujących niesprawności rynku oraz wdrażających zasady solidaryzmu społecznego.

2.               PRIORYTETY POLITYKI ROLNEJ

Propozycja rozwoju rolnictwa stanowi element strategii wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich i łączy się z wieloma czynnikami, których działanie wywiera istotny wpływ na rozwój wsi, a w tym rolnictwa.

Priorytety polityki rolnej są następujące:

1)    Tworzenie warunków do osiągania dochodów ludności wiejskiej-rolniczej na poziomie cywilizacyjnym ludności w Polsce. Ludność wiejska stanowi 38%, a ludność rolnicza 23% ludności w Polsce. Rolnictwo musi być traktowane podmiotowo. Rolnicy i ich rodziny mają swoje cele i chcą je realizować, muszą mieć szanse ich realizacji. Podmiotem polityki rolnej - nie mogą być tylko gospodarstwa stabilne. Poza tą grupą jest olbrzymia część gospodarstw i ludzi, którzy muszą mieć szanse nie tylko egzystencji ale bytowania na społecznie akceptowanym poziomie. Obok funkcji socjalno-bytowej dochodów istnieje funkcja gospodarcza, której konsekwencją może być bariera rozwoju. Dochody rolnicze nie rosną w takim tempie jak produkt krajowy czy dochody innych grup. Dlatego rolnictwo wymaga tzw. dochodów transferowych tj. środków z budżetu i systemu bankowego. Takie mechanizmy istnieją i stanowią ważny instrument polityki rolnej. Polska wieś jest biedna. Owszem powstają na wsi różne firmy, ale wiele z nich szybko upada bo brak popytu.

2)    Kierunki rozwoju rolnictwa powinny odpowiadać obiektywnym potrzebom rozwoju rolnictwa. Rolnictwo ma autonomiczny mechanizm rozwoju, który trzeba bardzo szanować. Rolnictwo nie jest dziedziną, w której z dnia na dzień można dokonywać mniejszych lub większych zmian. Nie tylko dlatego, że cykl produkcyjny trwa długo ale głównie dlatego, że mamy do czynienia z producentami rolnymi, którzy reagują inaczej aniżeli biznesmeni. Nie kierują się zyskiem, kierują się dochodem. Obok dochodów równorzędnych celem jest zapewnienie trwałości gospodarstwa. Bez względu na to czy mamy gospodarkę rynkową, czy regulowaną. Restrukturyzacja i modernizacja rolnictwa to permanentny proces przystosowania się rolnictwa do zmieniającego się otoczenia krajowego i światowego, nowych technologii, struktur społecznych oraz wymagań w sferze zarządzania. Na restrukturyzację składają się postęp technologiczny, wiedza i zarządzanie, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej. Nową jakość strukturalną rolnictwa można osiągnąć tylko przez wzrost nakładów na nowoczesne technologie i konw-how, ale przekracza to zdolności finansowe
rolników i wymaga dużego wsparcia finansowego państwa. Głównym kierunkiem zmian technologicznych w rolnictwie w najbliższych latach będzie postęp biologiczny, który nie ma ograniczeń w strukturze agrarnej, jest stosunkowo tani i nie niszczy środowiska naturalnego. Z analiz prognostycznych wynika, że w rolnictwie następuje stopniowa poprawa struktury agrarnej i mechanizmy rynkowe będą ten proces przyspieszać. Dla gospodarstw tradycyjnych należałoby stworzyć warunki dla prowadzenia pracochłonnych rodzajów produkcji rolnej np. rolnictwa ekologicznego i integrowanego. Szczególną preferencją dla tych gospodarstw powinny być pożyczki bądź kredyty na podejmowanie pozarolniczej działalności gospodarczej np. w zakresie usług dla rolnictwa. W najbliższych latach powinna nastąpić zmiana spojrzenia na rolnictwo i wieś z rozłączonego rozpatrywania rolnictwa i wsi na podejście globalne. Proces rozwoju gospodarczego będzie zmierzał do powstania nowoczesnych struktur społeczno- ekonomicznych na wsi. Doświadczenia wysoko rozwiniętych krajów wskazują, iż bogate rolnictwo jest skutkiem rozwoju pozarolniczego sektora na wsi. Dlatego rozwój działalności pozarolniczej staje się siła napędową rozwoju ekonomicznego wsi stwarzającą szansę:

- na zmianę struktury społeczno-zawodowej tj. przechodzenia
ludności rolniczej do pracy poza rolnictwem;

- na proces uprzemysłowienia rolnictwa wynikający ze stosowania
przemysłowych środków produkcji i przemysłowych technologii
wytwarzania żywności;

- na zmianę struktury agrarnej wskutek powiększenia gospodarstw
przez użytkowników pozostających w rolnictwie i zmniejszeniu bądź likwidacji gospodarstw przez podejmujących zajęcia pozarolnicze;

- na wchłanianie zasobów pracy z rolnictwa przez działy
pozarolnicze;

- na urbanizację wsi, wynikającą z tworzenia na obszarach wiejskich struktury o charakterze miejskim.

Nowa filozofia rozwoju łączy oba sprzężone ze sobą procesy:
modernizację rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój wsi. Przyjęcie tej filozofii jest koniecznością przy jednoczeniu się ze wspólnotami europejskimi. Jeśli bowiem nie będziemy mogli stworzyć nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich i dać szans alternatywnego zarobkowania ludności rolniczej - niemożliwe stanie się wprowadzenie postępu, obniżka kosztów produkcji, podniesienie jakości produktów i sprostowanie wymogom konkurencji międzynarodowej. Musimy realnie oceniać skalę zacofania gospodarki żywnościowej w Polsce. Jeden zatrudniony w rolnictwie polskim wytwarza żywność dla niespełna 9-ciu osób, natomiast w krajach Unii Europejskiej dla 50 osób. Udział potencjału wytwórczego kraju, zaangażowanego w procesie wytwarzania żywności dochodzi w Polsce do 35%, a w krajach Unii Europejskiej - nie przekracza 15%. W tej sytuacji interwencjonizm państwa będzie zmierzał do pomocy dla rolnictwa przyszłości i do przyspieszenia pozytywnych tendencji potęgujących przemiany strukturalne w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Ograniczeniu natomiast ulegną te formy pomocy, które jedynie konserwują niesprawny system produkcji, utrwalają stare struktury i odwlekają w czasie proces niezbędnych przemian. Wśród czynników sprawczych rozwoju jest przedsiębiorczość. Jak w każdej grupie społecznej, tak i w zawodowej grupie rolników znajduje się znaczna liczba osób obdarzonych cechą przedsiębiorczości, zdolnościami odejmowania inicjatyw, gotowych do podnoszenia ryzyka i odważnego działania. Trzeba tej grupie stworzyć warunki materialne i organizacyjno-prawne dla także możliwości nabywania wiedzy, przedstawiania sposobu myślenia oraz zapewnienia stałej informacji ekonomicznej, rynkowej, technicznej i naukowej. W grupie gospodarstw aktywnych częściej występują rolnicy młodzi, lepiej wykształceni, dysponujący większymi gospodarstwami. Gospodarstwa wycofujące się z produkcji rolnej charakteryzuje relatywnie mały obszar gospodarstwa i podeszły wiek rolników, a także pozyskiwanie dochodów z innych źródeł. Znaczna liczba gospodarstw biernie oczekujących wskazuje na to, że rolnicy mają trudności przestawieniem swojego sposobu myślenia na nowe zasady gospodarowania. Powszechny brak wiedzy z zakresu podstaw ekonomiki rynku, marketingu, organizacji i zarządzania stawia poważne wyzwanie przed doradztwem rolniczym jako bardzo ważnym czynnikiem przebudowy wsi i rolnictwa. Włączenie się doradztwa w problematykę przekształcania monofunkcyjnej wsi w wieś wielozawodową i wielofunkcyjną to właśnie nowy etap doradztwa. Doradztwo rolnicze musi przyjąć na siebie nowe, inne niż technologia funkcje, związane z poszukiwaniem alternatywnych dochodów z rozwojem różnych form przedsiębiorczości oraz szukaniem i kształceniem wiejskich liderów życia społeczno- gospodarczego zdolnych kreować inicjatywy i aktywizować środowiska lokalne. Rozwój gospodarczy i społeczny wsi, aktualny stan gospodarki żywnościowej i zachodzące przeobrażenia na wsi oraz nieprzygotowanie mieszkańców wsi do nowych warunków społeczno-gospodarczych, określają funkcję doradztwa w tym złożonym procesie. Podstawową instytucją w systemie doradztwa rolniczego są Krajowe Centra Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich oraz Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

Zadania doradcze koncentrują się na następujących zagadnieniach:

§        wdrażanie polityki państwa wobec wsi i rolnictwa oraz realizacja
zadań wynikających z priorytetów NPPC;

§        współudział w przygotowaniu do absorbcji środków pomocowych Unii Europejskiej;

§        modernizacja rolnictwa zintegrowana z pozarolniczą działalnością
gospodarczą;

§        zmiany struktury agrarnej, uprzemysłowienie rolnictwa, urbanizacja wsi;

§        samoorganizacja społeczności wiejskiej w tworzeniu struktur
gospodarczych;

§        edukacja producentów rolnych, rodzin wiejskich, kreowanie
liderów przedsiębiorczości, zmiana sposobów myślenia;

§        regionalny rozwój obszarów wiejskich;

§        kreatywna funkcja w procesie rozwoju obszarów wiejskich;

§        proces zharmonizowanego rozwoju obszarów wiejskich w wielu
płaszczyznach, w których rolnictwo jest jedną z nich;

§        program przestrzennego zagospodarowania i rozwoju wsi, gminy, województwa, regionu.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że proces restrukturyzacji i modernizacji będzie powodował wzrost bezrobocia na wsi. Nie można zrestrukturyzować polskiego rolnictwa jeśli rolnikom, członkom ich rodzin, którzy z różnych powodów będą musieli odejść z rolnictwa nic się nie oferuje. Im trzeba przedstawić ofertę. Centralnym, największym  zagrożeniem co do skutków społecznych i ekonomicznych jest zagrożenie strukturalnym bezrobociem. procesy restrukturyzacyjne będą wywoływały wzrost bezrobocia na wsi. Jednym z zasadniczych rozwiązań jest tworzenie nowych miejsc pracy na wsi. Z drugiej strony musimy szukać szansy na zwiększenie zatrudnienia w samym rolnictwie. Jest koncepcja, która już się sprawdziła na świecie, na przykład w krajach Dalekiego Wschodu - też przeludnionych agrarnie. Jest to model dualnego rolnictwa. W skrócie polega on na tym, że w fazach produkcji surowcowej pracochłonnej angażuje się możliwie dużą ilość nisko opłacalnej siły roboczej w sektorach, które są pracochłonne jak warzywnictwo, kwiaciarstwo, uprawa ziół, drobiarstwo, trzoda chlewna. W fazach przetwórstwa, nisko pracochłonnych musimy preferować nowoczesne technologie, bo tylko one gwarantują wysoką jakość. To podejście nie jest zamiast wielofunkcyjnego rozwoju tylko obok. Te dwie koncepcje mogą współistnieć.

3) Jednym z priorytetów jest rozwój rolnictwa w związku ze środowiskiem naturalnym. Czyli tworzenie warunków trwałego rozwoju rolnictwa, które trwale współistnieje ze środowiskiem naturalnym, tworząc warunki dla rozwoju w przyszłości. W związku z tym, że rolnicy są mandatariuszami największej ilości zasobów naturalnych to ich decyzje produkcyjne są niezwykle ważne dla standardów jakościowych żywności. Nie tylko ze względu na naszą konsumpcją krajową, ale także szanse eksportowe.

3.               ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH.

Doświadczenia rolnictwa w wysoko rozwiniętych krajach świata wskazują, iż w procesie rozwoju dadzą się zaobserwować prawidłowości związane nie tylko z wpływem postępu na techniki wytwarzania, ale i zależnościami pomiędzy rolnictwem a rozwojem wsi. Realizacja polityki społeczno-gospodarczej wobec wsi i rolnictwa wymaga nowej filozofii rozwoju polegającej na zrozumieniu, że dla wsi równie ważne jak dotychczas rolnictwo jest rozwój innych działalności:

v    tworzenie nowych miejsc pracy w zawodach pozarolniczych, ale związanych z rolnictwem bądź jego otoczeniem.

v    tworzenie warunków takich, aby te zamierzenia mogły być realizowane, poprzez: rozwój infrastruktury technicznej i społecznej pobudzenie aktywności i środowisk lokalnych decentralizację decyzji system instytucji porządkowych itp.

Problemy wsi i rolnictwa muszą być traktowane kompleksowo, gdyż istnieje ścisła zależność między modernizacją rolnictwa i zharmonizowanym z nią rozwojem obszarów wiejskich. Modernizacja zwalnia siłę roboczą, która musi być wykorzystana w innych niż rolnicze zawodach. Wieś w tej sytuacji przejmuje inne wyspecjalizowane funkcje i przyspiesza przemiany strukturalne w rolnictwie, stwarzając przymus stałego lub częściowego odchodzenia ludzi z rolnictwa. Jeśli nie będziemy mogli stworzyć nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich i dać szansę alternatywnego zarobkowania ludności rolniczej, niemożliwe stanie się wprowadzenie postępu w rolnictwie, obniżka kosztów produkcji, podniesienie jakości produktów, sprostanie wymogom konkurencji międzynarodowej. Do tego zdolne będą tylko zmodernizowane gospodarstwa.

4.               ZAŁOŻENIA POLITYKI RESTRUKTURYZACJI WSI I  ROLNICTWA

Chociaż w gospodarce rynkowej główny ciężar inwestycyjny i decyzje rozwojowe spoczywają na samodzielnych podmiotach gospodarczych (w rolnictwie - na gospodarstwach rolnych), odpowiedzialność za restrukturyzację wsi i rolnictwa ponieść musi państwo:

- państwo uruchamia zespół instrumentów adresowanych do poszczególnych podmiotów czy segmentów gospodarki,

- dysponuje środkami finansowymi na realizację programów restrukturyzacyjnych,

...