encyklopedia prawa pytania2.doc

1) POJĘCIE STOSOWANIA PRAWA. Pojęcie stosowania i przestrzegania prawa bywają często ze sobą utożsamiane. Nie jest to ścisłe. Przestyganie praw polega na zgodnym z prawem postępowaniu zarówno obywateli oraz innych jednostek; jeżeli nie działają w charakterze organu sprawującego władztwa Tak np. zawierając umowę sprzedaży o treści zgodnej z normami Imperatywnymi zamieszczonymi w kodeksie cywilnym, spółki handlowe, które są stronami tej umowy- przestrzegają prawa. Podobnie osoba X powstrzymując się od wykroczeń administracyjnych przestrzega prawa. Natomiast stosowanie prawa polega na specyficznych formach działalności organów państwowych, a mianowicie na ustalaniu istnienia określonych stosunków prawnych o określonej treści, bądź na tworzeniu, zmianie lub znoszeniu stosunków prawnych. Organy państwowe stosują prawo oczywiście nie tylko wtedy, gdy zostało ono naruszone lub nie jest przestrzegane Potrzeba stosowania prawa istnieje zawsze wtedy, gdy określone organy państwowe wyposażone w uprawnienia władcze zobowiązane są do określonej działalności, a wiec do realizowania ogólnych reguł postępowania zamieszczonych w aktach normatywnych. Oprócz organów administracji działających jako organy o charakterze władczym, stosowanie prawa jest domeną wyspecjalizowanych organów państwa w postaci sądów. i. Proces stosowania prawa, przebiega jednak zwykle według pewnego schematu. Wyróżnić można trzy zasadnicze stadia: 1) ustalenie stanu faktycznego, a-w szczególności ustalenie, czy zaistniało zdarzenie nie będące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym, 2) ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne, 3) wyciągniecie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym wypadku skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w normie prawnej. Ustalenie, która norma prawna odnosi się do danego stanu taktycznego, nosi nazwę kwalifikacji prawnej. Dokonanie właściwej kwalifikacji i wybranie odpowiedniej normy prawnej wymaga od organu stosującego prawo dobrej jego znajomości. Przy kwalifikacji wykładnia ma przede wszystkim na celu ustalenia, czy hipoteza normy, którą chce się zastosować, obejmuje swym zasięgiem rozpatrywany stan faktyczny, a więc czy konsekwencje przewidziane normą prawną wiążą się z rozpatrywaniem właśnie zdarzeniem prawnym. Wyciągnięcie wniosków stanowiące kolejne stadium stosowania, prawa polega na ustaleniu konsekwencji wynikających z ogólnej reguły postępowania, tj. normy, w odniesieniu do konkretnego rozpatrywanego przypadku. 2) PRAWO A INNE SYSTEMY NORMATYWNE. Reguły postępowania bądź jednostek, bądź pewnych grup społecznych. Takimi systemami normatywnymi są m.in. mora1ność, obyczaje, religia. Systemem takim jest również prawo. Każdy z systemów normatywnych różni się w sposób istotny od pozostałych funkcją społeczną, przedmiotem, zakresem i metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych sankcji. Inne jest też pochodze­nie każdego z tych systemów i inny cel, jakiemu służą. W każdym z tych systemów jest inaczej chroniony. Prawo - jako system normatywny reguluje tylko pewną część stosunków społecznych, część uznaną przez państwo za wymagającą tego typu regulacji 3) PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA POLSKIEGO NA GAŁĘZIE  1. Prawo państwowe. Prawo państwowe reguluje podstawo­we zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. 2. Prawo administracyjne. Prawo administracyjne obej­muje normy regulujące te stosunki, które powstają w toku wykonaw­czej i zarządzającej (organizującej) działalności organów administracji rządowej. Reguluje ono formy organizacji administracji oraz proces wykonywania przez organy rządowe funkcji administrowania. Prawo ad­ministracyjne reguluje również pomocniczą działalność organów admi­nistracji. 3. Prawo finansowe. Prawo finansowe jest gałęzią prawa regulującą stosunki powstające w procesie dokonywanej przez państwo akumulacji i dystrybucji środków pieniężnych 4. Prawo cywilne. Prawo cywilne jest gałęzią prawa regulu­jącą przede wszystkim stosunki majątkowe. Stosunki te zachodzić mogą zarówno między osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi Prawo cywilne jest szczególnym przykładem gałęzi prawa prywatnego. 5. Prawo pracy. Problematyka tej gałęzi prawa jest szczegól­nie doniosła, dotyczy, bowiem zakresu spraw mających bezpośrednie znaczenie dla większości obywateli. Przedmiotem prawa pracy są normy prawne regulujące pracę umownie podporząd­kowaną. 6. Prawo rodzinne. Prawo rodzinne reguluje stosunki społe­cznie wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki powstające między rodzicami a dziećmi, a także stosunki dotyczące przysposobienia oraz opieki nad osobami małoletnimi. 7. Prawo karne. Prawo karne określa, jakie czyny są przestęp­stwami, ustala zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie. 8. Prawo procesowe Obejmuje ono normy prawne określające postępowa­nie w sprawach cywilnych i karnych oraz ustrój organów państwowych powołanych do orzekania w tych spra­wach. 9. Prawo międzynarodowe stanowi zespół norm regulujących prawa i obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych. Normy prawa międzynarodowego nie są poparte przymusem państwo­wym, a ich poszanowanie opiera się na przekonaniu o ich słuszności. 10. Problem prawa gospodarczego 4) SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Rola i znaczenie poszczególnych źródeł prawa są różne, dlatego, że źródła te np.: ustawy, rozporządzenia wydawane są przez różne organy państwowe, w różnym trybie i regulują odmienny zakres stosunków. Niektóre źródła mają charakter nadrzędny w stosunku do innych. O ważności poszczególnych źródeł prawa decyduje to, od jakiego organu pochodzą, jak również zakres i ranga spraw, jakie za pomocą danego źródła powinno być regulowane np: Żaden akt, zajmujący niższe miejsce w hierarchii nie może być sprzeczny z ustawą. Źródła prawa tworzą określony system. Istnieją, bowiem pewne współzależności między poszczególnymi źródłami prawa i hierarchiczna nadrzędność jednych źródeł nad innymi SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA - całokształt źródeł prawa w ich wzajemnym powiązaniu. Systemy źródeł prawa w każdym państwie są różne, gdyż w poszczególnych państwach nie zawsze występują takie same organy, upoważnione do wydawania aktów normatywnych, inna może być tradycja i inne przewidziane w konstytucjach poszczególnych państw formy aktów normatywnych. System źródeł prawa może ulegać określonym zmianom, gdy np.: pewne organy państwa uzyskują w zakresie stanowienia prawa uprawnienia, których wcześniej nie miały lub, gdy utworzony zostaje nowy organ państwa, który uzyskuje określone kompetencje w zakresie stanowienia prawa. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE Określony on jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Konstytucja precyzuje zakres kompetencji poszczególnych organów państwowych i ustala jednocześnie, jakie akty normatywne, w jakiej formie i w jakim zakresie mogą być wydawane przez poszczególne organy państwowe. Konstytucja określa wzajemny stosunek źródeł prawa. Źródłom prawa poświęcono w Konstytucji odrębny rozdział 111. W myśl artykułu 87 Konstytucji źródłami prawa w Polsce są: 1) Konstytucja 2) ustawy 3) ratyfikowane umowy międzynarodowe 4) rozporządzenia Ponadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły. 5) KONSTYTUCJA JAKO USTAWA ZASADNICZA Konstytucja w systemie źródeł prawa zajmuje miejsce zasadnicze, jest, bowiem tzw. ustawą zasadniczą. Obecna Konstytucja RP uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta w referendum konstytucyjnym w 1997 r. Reguluje ona podstawy ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie itd. Obecna Konstytucja opiera się na zasadzie podziału władz na władzę: ustawodawcza (Sejm i Senat) -ustanawia prawa oraz ma pewne kompetencje w zakresie kontroli ich wykonywania; wykonawczą (Prezydent oraz Rząd) - sprawuje bieżące rządy na podstawie ustanowionych praw; sądownicza, (niezawisłe sądy) - orzekają, stosując wydane przez władzę ustawodawcza normy. Nadrzędna rola Konstytucji wynika również z faktu, że w swej treści określa ona hierarchię pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa. Żaden akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją. Konstytucja jest uchwalana i zmieniana w szczególnym trybie i tym także różni się od ustaw zwykłych. Do jej zmiany potrzebna jest w Sejmie kwalifikowana większość 2/3 głosów oraz konieczne jest quorum w postaci obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zaś w Senacie bezwzględna większość głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów Zwykła ustawa nie może zmienić postanowień Konstytucji. 6) USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA Ustawa jest podstawową forma, działania sejmu. Żaden inny organ państwowy oprócz Sejmu nie może wydawać ustaw. Ustawami regulowane są zagadnienia podstawowe dla naszego życia politycznego, społecznego i gospodarczego. Forma ustawy stosowana jest też do normowania stosunków, które charakteryzują się pewną trwałością. W formie ustawy ustalane są przede wszystkim normy określające prawa i obowiązki obywateli; normy ustalające podatki; normy prawa karnego, a także przepisy regulujące postępowanie przed sądami karnymi, cywilnymi oraz organami administracji. Akty normatywne powinny być zgodne z ustawami. Tryb uchwalania ustaw określony jest częściowo w Konstytucji, a częściowo w regulaminie Sejmu. * Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów (z inicjatywą ustawodawczą mogą także wystąpić obywatele, mający prawa wyborcze do Sejmu, o ile ich grupa wyniesie minimum 100 000 osób). * Gdy projekt ustawy zgłasza Rada Ministrów, winna ona przedstawić równocześnie skutki finansowe projektowanej ustawy oraz załączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych. * Inicjatywa poselska wniesienia projektu ustawy może przejawić się w drodze zgłoszenia projektu przez komisję sejmową bądź przez grupę posłów w liczbie, co najmniej 15 * Projekty przechodzą przez trzy czytania. Pierwsze czytanie odbywa się na plenum Sejmu, po czym projekt jest kierowany do właściwej komisji sejmowej. Po przeanalizowaniu projektu przez komisję i po ewentualnym wniesieniu poprawek kierowany jest on na plenum Sejmu. Gdy nie ma dalszych poprawek Sejm może odbyć drugie i trzecie czytanie. *Gdy zgłoszono dalsze poprawki projekt wraca do komisji. * Komisja z kolei przeprowadza dyskusję, po czym poseł sprawozdawca referuje poprawki i wnioski na plenum Sejmu * Przyjęcie lub odrzucenie projektu ustawy następuje zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej polowy ogólnej liczby posłów * Uchwaloną przez Sejm ustawę przekazuje się do rozpatrzenia Senatowi. Senat może w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy, ustawę przyjąć lub odrzucić. * Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawę podpisuje Prezydent w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie. * Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. ^ Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. * Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością, co najmniej 3/5 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. * Ustawa wchodzi w życie w 14 dni po jej ogłoszeniu chyba, że sama stanowi inaczej. W uzasadnionych przypadkach Rada Ministrów może określić, że wniesiony projekt ustawy jest pilny i w takiej sytuacji terminy rozpatrzenia projektu przez Senat zostają skrócone d 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta do 7 dni. Należy wspomnieć, że przez szereg lat źródłami prawa o mocy ustawy były u nas dekrety Rady Państwa. 7) POJĘCIE KODEKSU I KODYFIKACJI USTAWY OGÓLNEJ I SZCZEGÓLNEJ.  Akty normatywne wydawane w formie ustawy mogą regulować różny zakres stosunków. Niekiedy do opracowania grupy aktów, lub nawet jednego aktu prawnego, obejmującego szeroki zakres stosunków, np. dotyczących określonej gałęzi prawa lub jej wyodrębnionej części, powołany zostaje specjalny organ w postaci komisji kodyfikacyjnej. Zadaniem takiej komisji jest stworzenie nowego kompleksowego aktu prawnego, obejmującego swym zasięgiem gałąź lub dział prawa, we­wnętrznie niesprzecznego, którego normy są usystematyzowane i oparte na pewnych wspólnych ogólnych zasadach. Taki akt prawny nazy­wamy kodeksem, zaś prace nad odpowiednim ukształtowaniem kodek­su nazywamy kodyfikacją. W Polsce obowiązuje wiele kodeksów, wydanych z reguły w formie ustawy, jak np. kodeks cywilny (k.c.) z 1964 r., kodeks karny (k.k.) z 1997 r., kodeks postępowania karnego (k.p.k.) z tej samej daty, kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.). Jedynie wydany w 1934 r. kodeks handlowy (k.h.) obowiązu­jący w istotnej części do dziś, wydany był w formie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej 8) UMOWA MIĘDZYNARODOWA JAKO ŹRÓDŁA PRAWA. Umowa międzynarodowa wynika z konstytucji, jest bezpośrednim źródłem prawa.. Po ogłoszeniu zawarte w niej normy stają się częścią krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, tak jak przepisy wydane przez organy państwowe. Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga uprzedniej zgody Sejmu, wyrażonej w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące: 1) Pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych 2) Wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji 3) Członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej 4) Znacznego finansowego obciążenia państwa 5) Spraw wymagających regulacji ustawowej. W razie kolizji między taką umową międzynarodową a ustawa, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Także umowa konstytuująca organizację międzynarodową może zawierać postanowienie, że prawo tej organizacji jest stosowane w Polsce bezpośrednio i ma pierwszeństwo w razie kolizji z ustawą. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji Europejskiej, kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy wymaga uchwalenia przez Sejm i przez Senat większością 2/3 głosów. Sejm może zarządzić w tej sprawie referendum. 9) ROZPORZĄDZENIE JAKO ŹRÓDŁO PRAWA. Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do których należą: 1) Rada Ministrów 2) Prezes Rady Ministrów 3) Ministrowie 4) Przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Upoważnienie, jedno lub kilka, jest zazwyczaj zawarte w jednym z końcowych przepisów ustawy. Może on przybrać następującą postać: „Upoważnia się Ministra Sprawiedliwości do uregulowania w drodze rozporządzenia zasad ustalania wynagrodzenia biegłych w postępowaniu cywilnym", lub „Tryb postępowania dyscyplinarnego ustali Minister Spraw Wewnętrznych w drodze rozporządzenia ". Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Dlatego tekst rozporządzenia, rozpoczyna, się z reguły od słów: „Na podstawie art. ustawy z dnia (Dz.U..Nr..., póz...) zarządza się, co następuje".. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w rozporządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia. Rozporządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenie. ] 10) UCHWAŁA I ZARZĄDZENIE JAKO ŻRÓDŁO PRAWA a)uchwała Prawa norma uchwały może być wykorzystana jedynie przez organy kolegialne – Uchwały Sejmu uchwały sejmu mogą być dwojakiego rodzaju. Niektóre z nich są źródłami prawa niektóre nimi nie są. Nie są źródłami prawa uchwały o powołaniu określonych osób na odpowiednie stanowisko udzieleniu rządowi absolutorium. Źródłami prawa są np. uchwały ustanawiające regulamin sejmowy i inne. Uchwały sejmu nie wymagają w zasadzie ogłoszenia.-Uchwały Rady Ministrów. Uchwały rady Ministrów odgrywają znaczącą role. Uchwały te są również dwojakiego rodzaju: prawo twórcze, które mają charakter źródeł prawa i nie prawotwórcze, będące indywidualnymi decyzjami administracyjnymi. Przykładem indywidualnej decyzji jest uchwała powołująca pewną osobę na określone stanowisko itd. Wg. Przepisów konstytucji uchwały podobnie jak rozporządzenia mogą być wydawane na podstawie ustaw Uchwały Rady Ministrów nie mogą naruszać obowiązujących ustaw. Większość prawotwórczych uchwał Rady Ministrów jest publikowana. Właściwych dla nich organem publikacyjnym jest Monitor Polski. B) Zarządzenia.: Wydają naczelne organy administracji państwowej, najczęściej ministrowie i przewodniczący komisji i komitetów stojący na czele resortów oraz kierownicy niektórych urzędów centralnych. Zarządzenia wydawane są na podstawie rozporządzeń i uchwał w celu ich wykonania. Pod względem swego charakteru są podobne do uchwał. Zarządzenia są ogłaszane najczęściej w Monitorze Polskim, niekiedy w dziennikach poszczególnych ministerstw. 11) PRAWO MIEJSCOWE JAKO ŹRÓDŁO PRAWA Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je ustanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienie prawa miejscowego - w granicach upoważnień zawartych w ustawie, należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej. Na podstawie przepisów ustawy o samorządzie terytorialnym organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy oraz zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa lub jego części. Wojewoda wydaje przepisy prawa miejscowego w formie rozporządzenia. Przedmiotem rozporządzeń są zazwyczaj sprawy o charakterze techniczno -organizacyjnym, albo sprawy szczegółowe. Szczególnym rodzajem prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. Nie wymagają one upoważnienia zawartego w ustawach szczególnych, gdyż podstawę ich wydania przez wojewodę stanowi przepis kompetencyjny zawarty w ustawie o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. W rozporządzeniach porządkowych wojewoda ustanawia - na czas oznaczony - nakazy lub zakazy określonego w nich zachowania się. Wojewoda może wydać rozporządzenie porządkowe, jeżeli jest t niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli, ochrony mienia lub zapewnienia porządku publicznego.. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać za naruszenie ich przepisów kary grzywny, wymierzane na podstawie prawa o wykroczeniach. 13) STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY. Stosunek prawny, to stosunek społeczny regulowany przez nor­my prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków. W każdym stosunku prawnym wyróżnić można cztery następujące elementy:  l) podmioty, między którymi stosunek prawny zachodzi, 2) przedmiot stosunku prawnego, 3) prawo (uprawnienie), 4) obowiązek, będący korelatem tego prawa. Podmiotami stosunków prawnych mogą być bądź ludzie lub ich grupy, bądź pewne organy, jednostki organizacyjne lub twory społecz­ne, jak spółki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia itd. Pod­miotem np. stosunku administracyjno prawnego może być z jednej strony organ państwowy wyposażony w uprawnienia władcze, zaś z drugiej - organ podporządkowany lub obywatel. Podmiotami stosun­ków cywilnoprawnych mogą być bądź ludzie, bądź tzw. osoby prawne, jak np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie. Przedmiotem stosunku ,prawnego jest określone zachowanie się uczestników tego stosunku, oparte na wzorcu postępowania zawartym w normie. Prawo - jako element stosunku prawnego - polega na możności domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania się od drugiej strony stosunku prawnego. Wreszcie obowiązek jest ściśle zsynchronizowany z uprawnieniem do żądania określonego zachowania wskazanego przez normę prawną. Wzajemne prawa i odpowiadające ,im obowiązki zachowania się w określony sposób stanowią treść stosunku prawnego 14) POJĘCIE I RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH. Prawo przedmiotowe to normy prawne. Definicja prawa określa­jąc prawo jako zespół norm, tym samym określa pojęcie prawa przed­miotowego. Każda z obowiązujących norm jest wycinkiem prawa przedmiotowego. Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normy prawne a wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Powyższe określenie prawa podmiotowego uwypukla szereg istot­nych momentów. Po pierwsze, podkreśla ono bezpośredni związek prawa podmiotowego z prawem przedmiotowym. Prawo podmiotowe nie może istnieć bez prawa przedmiotowego, jest ono bowiem oparte na normach prawnych i przez nie zabezpieczone. Prawo przedmiotowe również zabezpiecza realizację praw podmiotowych. Po drugie, określenie prawa podmiotowego wskazuje, że prawo to wynika ze stosunku prawnego, poza którym istnieć nie może. Określenie wreszcie, że prawo podmiotowe to możność postępowa­nia w określony sposób, oznacza, że istnieje ono niezależnie od fakty­cznie podejmowanych działań stanowiących jego realizację. Właściciel rzeczy może nią np. rozporządzać lub nie, używać jej, zbyć ją lub nie, jednak w każdym wypadku prawo podmiotowe istnieje jako zabezpie­czona prawem przedmiotowym możność określonego postępowania. Rozróżnić można kilka grup praw podmiotowych. W szczególności wyróżnić można dwa ich zasadnicze rodzaje: 1) prawa podmiotowe bezwzględne, 2) prawa podmiotowe względne. Prawa bezwzględne są skuteczne przeciwko każdej osobie. obo­wiązek odpowiadający prawu bezwzględnemu ciąży na całym otocze­niu, a nie na jednej lub kilku oznaczonych osobach. Prawo podmiotowe względne, to prawo skuteczne wobec oznaczo­nej osoby lub oznaczonej grupy osób. Obowiązek odpowiadający ta­kiemu prawu spoczywa nie na wszystkich, lecz tylko na oznaczonej osobie lub grupie osób. Ten, komu przysługuje prawo względne, może żądać określonego zachowania, polegającego na działaniu lub na zanie­chaniu, tylko od konkretnej osoby, przeciwko której jego prawo jest skuteczne. 15) UPRAWNIENIA I ROSZCZENIA W prawie podmiotowym można niekiedy wyodrębnić jego poszcze­gólne części składowe zwane uprawnieniami. Tak np. w prawie własności przysługującym właścicielowi rzeczy wyodrębnić można takie uprawnienia, jak uprawnienie władania, korzystania i rozporządzania rzeczą. Roszczeniami nazywamy prawa lub uprawnienia skonkretyzowane w ten sposób, że stwarzają uprawnionemu możność żądania od ozna­czonej osoby konkretnego zachowania się. Roszczenia wynikają z praw podmiotowych. Istnieje jednak istotna różnica w kwestii powstawania roszczeń z praw względnych i bez­względnych. Przy prawach względnych roszczenia powstają wraz z powstaniem prawa podmiotowego. Dopó­ki jednak nie upłynął termin spełnienia świadczenia roszczenie nazywamy niewymagalnym. Z chwilą gdy termin zadośćuczynienia roszczeniu mija, roszczenie staje się roszczeniem wymagalnym i upoważnia tego, komu przysłu­guje, do wystąpienia na drogę sądową z powództwem, w celu przymu­sowej realizacji roszczenia. Roszczenia mogą również powstawać z praw podmiotowych bez­względnych 16) POJĘCIE I RODZAJE ZDARZEŃ PRAWNYCH Tak, np. z samych norm prawnych określających umowę sprzedaży nie wynika jeszcze żaden konkretny stosunek prawny między podmiotami. Dopiero, jeśli sprzedawca X zawrze z kupującym Y konkretną umowę sprzedaży, powstaje między nimi stosunek prawny. W świecie zewnętrznym zachodzi olbrzymia liczba najrozmaitszych zjawisk. Kupno gazety, uderzenie pioruna, wypowiedzenie umowy, złożenie oferty, pójście na spacer, to wszystko określone zdarzenia. Z punktu widzenia prawa zdarzenia te można podzielić na dwie grupy: -zdarzenia, z którymi nie są związane skutki prawne (obojętne), -zdarzenia, z którymi ustawodawca chce łączyć określone skutki prawne. Zdarzenia prawne to zdarzenia wywołujące skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.: 1) Zdarzeniami niezależnymi od woli ludzkiej są np. takie zdarzenia, jak np. śmierć człowieka, powódź, pożar, upływ czasu. Zdarzenia takie maja charakter naturalny, z punktu widzenia prawa są jednak zdarzeniami prawnymi, wywołują, bowiem przewidziane prawem skutki.2)Zdarzenia zależne od woli ludzkiej, choć zwane są działaniami, polegać mogą zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu, czyli niewykonaniu jakiegoś działania. Działania podzielić można z kolei na dwie grupy: 1) akty prawne (nie normatywne) 2) czyny. Akty są zdarzeniami prawnymi zmierzającymi do wywołania skutków prawnych. Dzieli się je na: -czynności cywilno prawne(zawarte umowy, złożenie oferty, sporządzenie testamentu), -akty administracyjne, -orzeczenia sądów. Czyny są zdarzeniami prawnymi dokonywanymi bez zamiaru wywołania skutków prawnych, choć oczywiście takie skutki wywołują. Wśród czynów najliczniejsza grupę stanowią czyny bezprawne. Wyróżniamy wśród nich czyny zabronione przez prawo karne, tj. przestępstwa, czyny zabronione przez prawo cywilne, zwane deliktami cywilnymi. Trzeba również dodać, że z jednym zdarzeniem prawnym może się wiązać kilka rożnych skutków. Ponadto jedno zdarzenie może wywoływać różne skutki prawne w różnych gałęziach prawa. 17) POJĘCIE STOSOWANIA I PRZESTRZEGANIA PRAWA Przestrzeganie prawa polega na zgod­nym z prawem postępowaniu zarówno obywateli, jak osób prawnych oraz innych jednostek, jeżeli nie działają w charakterze organu sprawu­jącego władztwo. Tak np. zawierając umowę sprzedaży o treści zgod­nej z normami imperatywnymi zamieszczonymi w kodeksie cywilnym, spółki handlowe, które są stronami tej umowy - przestrzegają prawa. Podobnie osoba X powstrzymując się od wykroczeń administracyjnych (np. od jazdy samochodem bez zapiętych pasów) przestrzega prawa. Natomiast stosowanie prawa polega na specyficznych formach działal­ności organów państwowych, a mianowicie bądź na ustalaniu istnienia określonych stosunków prawnych o określonej treści, bądź na tworze­niu, zmianie lub znoszeniu stosunków prawnych. Organy państwowe stosują prawo oczywiście nie tylko wtedy, gdy zostało ono naruszone lub nie jest przestrzegane. Potrzeba stosowania prawa istnieje zawsze wtedy, gdy określone organy państwowe wypo­sażone w uprawnienia władcze zobowiązane są do określonej działalności, a więc do realizowania ogólnych reguł postępowania zamiesz­czonych w aktach normatywnych. Proces stosowania prawa, niejednokrotnie bardzo skomplikowany, przebiega jednak zwykle według pewnego schematu. Wyróżnić można trzy jego zasadnicze stadia:  l) ustalenie stanu faktycznego, a w szczególności ustalenie, czy zaistniało zdarzenie nie będące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym, 2) ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne (i jakie), 3) wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym wypadku skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w nor­mie prawnej. 18) POJĘCIE I RODZAJE DOMNIEMAŃ Istnieją sytuacje, kiedy z góry wiadomo, że przeprowadzenie pewnych dowodów może być bardzo utrudnione, ustawodawca zastępuje przeprowadzenie dowodu domniemaniem. Rozróżnia się dwa zasadnicze rodzaje domniemań: domniemania prawne i domniemania faktyczne Domniemanie prawne jest ustawowym przypuszczeniem o zaistnieniu pewnego faktu, trudnego do dowiedzenia, na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego. Udowodnienie dobrej wiary strony może być jednak bardzo trudne. W tej sytuacji kodeks cywilny ustanawia w art 7 domniemanie prawne, stwierdzając, że: "Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary." Podobnie np. posiadaczowi może być trudno udowodnić, że rzecz posiadał w sposób ciągły (nieprzerwany). Toteż prawo stworzyło domniemanie prawne ciągłości posiadania. Domniemania ustanowione przez prawo wiążą sąd, jeżeli nie zostaną obalone. Obalenie może nastąpić poprzez przeprowadzenie dowodu przeciwnego. Istnieje jednak grupa domniemań, w stosunku, do których prawo nie dopuszcza możliwości przeprowadzenia - przeciwdowodu. Oznacza to, że domniemania takie nie mogą być obalone. Domniemanie faktyczne test to wnioskowanie na podstawie jednych faktów o innych, pozostających z pierwszymi w logicznym związku. O ile jednak domniemanie prawne opierało się na pewnym przypuszczeniu sformułowanym w przepisie, o tyle domniemanie faktyczne jest oparte na zasadach logiki, nie wynika natomiast z przepisów. Oczywiście domniemanie faktyczne, podobnie jak domniemania prawne, mogą być obalone przez wykazanie ich nieprawdziwości w konkretnym wypadku. 19) POJĘCIE I RODZAJE WYKŁADNI PRAWA Wykładnią prawa nazywamy zespół czynności zmierza­jących do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. Do głównych przyczyn, dla których stosuje się wykładnię prawa, należą: - użycie wieloznacznych słów i zwrotów - wątpliwości, czy dana norma została zastosowana w określonej sytuacji - zmiany gospodarczo-polityczne Ze względu na podmiot wyróżniamy: - wykładnię autentyczną, dokonywaną przez ten sam organ, który wydał przepis. Wykładnia taka ma charakter bezwzględnie obowiązują­cy - wykładnię legalną, dokonywaną przez organ specjalnie do tego powołany przez Konstytucję. Może to być prezydent. Sąd Najwyższy itp. W Polsce do 1997 roku wykładni legalnej dokonywał Trybunał Konstytucyjny. Wykładnia legalna ma charakter bezwzględnie obo­wiązujący - wykładnię praktyczną, dokonywaną na bieżąco, w toku rozstrzygania się kon­kretnych spraw. Wykładni praktycznej dokonują, więc or­gany wymiaru sprawiedliwości i organy administracyjne. Wykładnia ta jest stosowana tylko do jednej sprawy i nie obowiązuje przy innych, podobnych. Wyjątkiem jest wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy, która obo­wiązuje dla sądów w całym kraju - wykładnię doktrynalną (naukową), zamieszczaną w naukowej literaturze praw­niczej. Nie ma ona charakteru obowiązują­cego, ale ma znaczenie w momencie zmian przepisów Ze względu na metodę wyróżniamy: - wykładnię słowną, badającą znaczenie przepisów wyłącznie na podstawie ich struktury językowej. Jest to podstawowa forma interpreta­cji - wykładnię celowościową, badającą znaczenie przepisów poprzez określenie ce­lu, dla którego norma została stworzona - wykładnię systematyczną, badającą znaczenie przepisów poprzez określenie miejsca, jakie norma zajmuje w aktach prawnych lub nawet w całym ustawodawstwie - wykładnię historyczną, badającą znaczenie przepisów prawnych na-podstawie materiałów historycznych. Bada się wtedy poprzednio obowiązujące przepisy i wyciąga wnioski. Wykładnia ta stosowana jest najczęściej w literaturze naukowej Ze względu na wynik wyróżniamy: - wykładnię rozszerzającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć szerzej niż to wynika z wykładni słownej - wykładnię ścieśniającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć wężej niż to wynika z wykładni słownej - wykładnię stwierdzającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć dokładnie tak, jak to wynika z wykładni słownej 20) LUKI W PRAWIE I METODY ICH WYPEŁNIANIA  Luką prawną nazywamy sytuację, gdy brak jest norm prawnych dla takiego sto­sunku prawnego, który powinien być uregulowany. Przyczyny wystę­powania luk w prawie są następujące: - przemiana stosunków społecznych i obyczajowych - świadome tworzenie luk prawnych v sytuacji, gdy tworzący przepisy organ nie posiada wystarczającej wiedzy i boi się utworzyć błędny przepis, co mogłoby pociągnąć za sobą niekorzystne stosunki społeczne. Luki w prawie wypełnia się za pomocą analogii. Wyróżnia się jej dwa rodzaje: - analogię ustawy, występującą wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego sto­sowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu analogię prawa, występującą wtedy, gdy istnieją luki w specyficznych spra­wach, które nie mają sobie podobnych. Sądy mogą wtedy stwo­rzyć własną ustawę na podstawie obowiązujących przepisów, po czym zastosować ją do tej konkretnej sprawy. Analogi^ taka jest najczęściej stosowana w prawie cywilnym, rzadziej w prawie pracy, prawie administracyjnym i kilku innych ga­łęziach. Nigdy natomiast nie wolno stosować analogii w pra­wie karnym  21) KOLIZJA NORM W CZASIE Kolizja norm w czasie występuje wtedy, gdy w prawie znajduje się 2 lub więcej przepisów prawnych regulujących jedną sprawę, wydanych w różnym czasie. Obowią­zująca w takich przypadkach zasada mówi, że norma wydana w późniejszym czasie anuluje normę wcześniejszą. Sytuacja zmienia się, gdy norma wcześniejsza ma charakter specjalny, a norma późniejsza charakter ogólny. Inna zasada mówi, że prawo nie działa wstecz, więc przy rozstrzyganiu konkret­nych spraw stosuje się tą normę, która obowiązywała w czasie, gdy popełniono przestępstwo. 22) KOLIZJA NORM W PRZESTRZENI Konieczność ustalania norm dla konkretnego stosunku prawnego spowodowana jest wykraczaniem tych stosunków prawnych poza sferę zasięgu norm prawnych poszczególnych państw. Ponieważ normy różnych państw regulujące analogiczne stosunki mogą różnić się miedzy sobą, zjawisko takie określa się mianem kolizji norm pod względem miejsca lub kolizji norm w przestrzeni. Rozstrzyganie kolizji pod względem miejsca polega na wskazaniu, które prawo jest właściwe do oceny określonego stosunku prawnego. Tego rodzaju normy prawne noszą nazwę norm kolizyjnych (w Polsce jest to ustawa „Prawo prywatne miedzy narodowe"). Sądy każdego państwa stosują przepisy własnego (krajowego) prawa kolizyjnego. Ważniejsze zasady rozstrzygania kolizji norm w przestrzeni: • w zakresie prawa osobowego, (np. ocena pełnoletności, zdolności do czynności prawnych) - stosuje się przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba, w zakresie czynności prawnych (np. umowy, tryby i formy ich zawierania, oceny ich ważności) - stosuje się przepisy tego państwa na terenie, którego czynność jest dokonywana, • w zakresie oceny stosunków dotyczących własności rzeczy i praw z nią związanych — stosuje się normy tego państwa na terenie, którego rzecz się znajduje. 23) SEJM- SKŁAD, ORGANY, KOMPETENCJE Sejm jest jednym z trzech najwyższych organów władzy państwowej - pełni rolę organu władzy ustawodawczej. Kadencja Sejmu wynosi 4 lata. Rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia, a kończy dniem poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Skład Sejmu: Sejm składa się z 460 posłów pochodzących z wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Wybory do Sejmu odbywają się w głosowaniu tajnym. Organami Sejmu są: • Marszałek Sejmu (stoi na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje go na zewnątrz, zwołuje posiedzenia i przewodniczy obradom Sejmu, czuwa nad tokiem i terminowością prac, kieruje pracami Prezydium Sejmu i prz...