Filozofia.doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

FILOZOFIA

Termin filozofia jest odpowiednikiem greckiego philosophia ('umiłowanie mądrości'). Z biegiem czasu pojęcie to zmieniało swój zakres i znaczenie. Wszystko zależało od określonej koncepcji filozoficznej. Precyzyjne określenie pojęcia filozofii wymaga odniesienia do epoki historycznej oraz kierunku filozoficznego. Rozważania filozoficzne dotyczą przede wszystkim istoty i struktury bytu, źródeł, narzędzi i prawomocności poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia.

Działy filozofii:

ontologia (teorii bytu, metafizyki), teorii poznania (epistemologii), logiki, etyki i estetyki, historiozofia, filozofia człowieka. Jako działy filozofii zostały wyróżnione także: filozofia państwa, filozofia religii, filozofia przyrody, filozofia kultury, filozofia sztuki, filozofia języka itp. Od filozofii oderwały się i usamodzielniły: psychologia i  socjologia.

Czasy starożytne.

Tales z Miletu (ok. 620-ok. 540 p.n.e.) - grecki filozof, twórca jońskiej filozofii przyrody; za prazasadę rzeczywistości (arche) uważał wodę.

Uważany za pierwszego z filozofów. Był przykładem na to, że filozofowie to osoby praktyczne i światłe a nie bujające w chmurach. Był bardzo wszechstronny. Zajmował się matematyką (autor znanego twierdzenia z geometrii), astronomią. Potrafił obliczyć wysokość piramidy na podstawie długości jej cienia, odległość statku na morzu. Udało mu się przewidzieć zaćmienie słońca w 585r p.n.e. Miał głowę do interesów. Przewidział urodzaj oliwek i wykupił wszystkie tłocznie do oleju. Na tym Tales zrobił ogromny majątek. Wywiązał się z obowiązku panującego w Grecji, że majątek odziedziczony po ojcu trzeba pomnażać a jeśli się to nie uda to swojemu synowi przekazać przynajmniej tyle, ile się otrzymało.

Tales znany jest z twierdzenia, że „świat powstał z wody”. Grecy uważali, że świat powstał z chaosu. Stworzeni zostali bogowie i to na nich się powoływano. Tales jako pierwszy wskazał materialny składnik rzeczywistości, z którego wszystko wzięło swój początek. Zauważył on, że woda jest niezbędna do życia. Bez niej wszystko ginie.

Talesa zaliczano do grupy siedmiu mędrców greckich, którym przodkowie przekazali wszelkie prawa i zasady dotyczące tego, jak żyć. To oni zapoczątkowali kulturę Greków.

Sentencje Talesa:

Ręcz za kogo a nieszczęście pewne.

Pamiętaj o przyjaciołach obecnych i nieobecnych.

Nie wzbogacaj się w niegodny sposób.

Nie przejmuj od ojca tego co marne.

Trudno jest poznać samego siebie.

Lenistwo jest rzeczą uciążliwą.

Nieumiarkowanie jest szkodliwe.

Ucz się tego co najlepsze.

Hasła te możemy nazwać dyrektywami etycznymi. Mówią nam jak moralnie i skutecznie postępować. Grecy każdą umiejętność uważali za cnotę (arete), ale tylko wtedy jeśli była umiejętnie stosowana (Achilles odznaczał się cnotą szybkiego biegania, Homer zachwyca się umiejętnością kłamania dziadka Odyseusza).

Tales miał wielu uczniów jednym z nich był Anaksymander.

Tales zmarł na stadionie podczas oglądania igrzysk, dostał udaru słonecznego. Można go uważać za patrona kibiców sportowych.

Anaksymander z Miletu (ok. 610-ok. 547 p.n.e.) - filozof grecki, uczeń Talesa. Przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody; za prazasadę rzeczywistości (arche) uznawał wieczny i nieskończony, nieokreślony, obdarzony ruchem bezkres (apeiron). Arche - termin wprowadzony przez Anaksymandra z Miletu, oznaczający element tworzący rzecz albo coś, co zapoczątkowuje serię rzeczy lub zjawisk w rozwoju czasowym. Termin ten oznacza to z czego powstało wszystko na świecie.

Anaksymenes z Miletu (585-ok. 525 p.n.e.) - filozof grecki; przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. Za prazasadę rzeczywistości (arche) uznawał nieskończone, wiecznie ruchliwe powietrze.

Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.) - filozof grecki; przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. Za zasadę rzeczy (arche) uważał ogień. Głosił pogląd o zmienności rzeczy (panta rhei — wszystko płynie). Ta myśl dążyła do tego, że nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki (Był kupcem i przyglądał się tłumowi kupujących, którzy ciągle się przemieszczali. Poszedł nad rzekę i zobaczył płynącą wodę.). Dwa razy nie można wejść w ten sam tłum, bo to już będzie inny tłum. Wszystko się zmienia. Jeśli wszystko, to i to z czego powstał świat. Dlatego twierdził, że świat powstał z ognia. Źródłem życia jest słońce składające się z ognia. Także ognisko domowe jest niezwykle ważne w życiu każdego człowieka.

Heraklit powiedział, że jeżeli w świecie jest coś stałego, to tym czymś jest zmienność. Zmienność jest powszechna. Ogień jako arche wykazuje naturę zmienności. Raz jest żółty, raz czerwony, fioletowy, przygasa rozbłyska, pochyla się , unosi do góry.

Omówieni wyżej filozofowie usilnie chcieli odpowiedzieć na pytanie z czego powstał świat. Było ono bardzo trudne. Przekraczało ono możliwości danej epoki. I dlatego filozofowie ci chcieli w jednej formule zawrzeć odpowiedź na nie i wszystkie inne pytania ludzkości. Dlatego właśnie przyjmowali wyżej omówione prazasady rzeczy (arche): woda, apejron (bezkres), ogień, powietrze.

Demokryt z Abdery (ok. 460-ok. 370 p.n.e.) - filozof grecki. Twórca atomistycznej teorii budowy świata. Naturę pojmował jako ciągły ruch małych materialnych, niepodzielnych cząstek (atomów), (obserwował cząsteczki kurzu w słońcu i na podstawie tych obserwacji wymyślił tą teorię). Cząsteczki te są w ciągłym ruchu więc pomiędzy nimi muszą być wolne przestrzenie, nazwał je próżnią. Atomy spadają swobodnie w próżni, zderzają się ze sobą, łączą się w większe cząstki a te z kolei tworzą wszystkie obiekty materialne, które spostrzegamy myślami.

Atomy łączą się ze sobą za pomocą kołeczków i otworków, w które te kołeczki wchodzą lub za pomocą wypustek i haczyków.

Jeżeli tak jest jak mówił Demokryt to każdy stan jaki zaistniał jest wynikiem stanu bezpośrednio go poprzedzającego. To oznaczało, że w świecie panuje powszechny determinizm.

Determinizm - pogląd, według którego każde zjawisko (zdarzenie) jest jednoznacznie i nieuchronnie wyznaczone przez ogół warunków, w jakich występuje. Twierdzenie, że wszelkie zjawiska podlegają prawidłowościom przyczynowym. W świecie nie ma przypadkowości. Jeden stan poprzedza drugi. Wszystko da się racjonalnie wytłumaczyć.

Demokryt proponuje deterministyczne, monistyczne i materialistyczne (atomistyczne) wyjaśnienie rzeczywistości. W myśl tych zasad chce wyjaśnić wszystko to co go otacza.

Człowiek odczuwa różne smaki ponieważ atomy słodkie są gładkie i przyjemne a kwaśne mają ostre i chropowate krawędzie, którymi drażnią język. Podobnie jest z kolorami. Są atomy gładkie i mniej lub bardziej chropowate. To one dają pełną paletę barw.

Wszystkich wyżej wymienionych filozofów można zaliczyć do jońskich filozofów przyrody. Jońska filozofia przyrody, koncepcje pierwszej greckiej szkoły filozoficznej (VI-IV w. p.n.e.), wyjaśniające początek (arche) i naturę świata przez czynniki przyrodzone (np. wodę, ogień, powietrze itp.), znane z obserwacji; jońską filozofię przyrody cechował żywiołowy materializm. Materializm - jeden kierunków filozoficznych, wg którego świat ze swej natury jest materialny (materia stanowi jedyne tworzywo bytów), a istotną cechą materii jest jej rozciągłość w przestrzeni i w czasie oraz związany z nią ruch. W rozwoju materializmu występowały następujące podstawowe typy materializmów odpowiadające poszczególnym etapom rozwojowym przyrodoznawstwa: 1) materializm naiwny odpowiadający starożytnym poglądom na przyrodę, 2) materializm mechanistyczny odpowiadający przyrodoznawstwu XVII i XVIII w., w którym podstawową nauką była mechanika, 3) materializm dialektyczny odpowiadający przyrodoznawstwu drugiej połowy XIX i XX w., kładącemu nacisk na rozwojowe ujęcie materii; poza tymi podstawowymi typami materializmu w rozwoju filozofii materialistycznej występowały: 4) materializm żywiołowy przyrodoznawców ewoluujący wraz z rozwojem wiedzy o przyrodzie oraz 5) materializm wulgarny — rozpowszechniona  postać materializmu mechanistycznego.

Gdy rozwijała się demokracja grecka zaistniało zapotrzebowanie na nowy typ nauk potrzebnych politykowi. Były to: etyka, retoryka, logika, itd.. nauki te zaczęli głosić sofiści. Twierdzili oni, że nic poza sukcesem i zwycięstwem się nie liczy. W polityce także. Wtedy wystąpił Sokrates, który zarzucił sofistom, że dopuszczają się nadużyć poprzez chwiejność znaczeniową wyrazów i nieprzestrzeganie ich definicji.

Sokrates (469-399 p.n.e.) - filozof grecki. Zarzucił sofistom, że dopuszczają się nadużyć poprzez chwiejność znaczeniową wyrazów i nieprzestrzeganie ich definicji, co doprowadza do zaniku etyki w polityce. Odegrał przełomową rolę w filozofii greckiej inicjując nurt antropologiczny; głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny (utożsamiał dobro, szczęście, cnotę z prawdą). Dążył do prawdy w przemowach polityków. Chodziło mu o logiczność ich wypowiedzi. Wykrył on, że słowa mają różne znaczenia, które można dowolnie przyjmować. Sokrates chciał aby znaczenie słów ustalić na początku wypowiedzi i trzymać się ich do końca.

Sokrates nauczał jak ludzie powinni prowadzić przemowy. Najpierw trzeba zniszczyć w słuchaczu fałszywe poglądy jakie w sobie nosi i przygotować sobie jakby grunt. A następnie zacząć przekazywać mu prawdę.

Sokrates był autorem dwóch metod postępowania w dochodzeniu do prawdy:

elenktyczna (zbijania) – przyjmuje się głoszoną tezę (nawet gdyby była absurdalna) a następnie zadaje się pytania swojemu rozmówcy, które prowadzą do tego, że jej zaprzeczy. Człowiek uczy się sam, że te poglądy które głosi są niesłuszne. I trzeba mu w tym pomóc. Dopiero gdy się to osiągnie można przystąpić do przekazywania mu prawdy.

majełtyczna (położnicza) – Sokrates uważał, że człowiek nosi w sobie jakąś prawdę i trzeba pomóc tej prawdzie się narodzić. Trzeba zadawać rozmówcy pytania naprowadzające, które spowodują, że wypowie tezę zgodną z naszymi poglądami. Człowiek musi mieć własny udział w poznawaniu prawdy. Nauczyciel jest jak położna która pomaga przyjść dziecku na świat. Jeżeli człowiekowi jakąś prawdę się narzuci to będzie wobec niej podejrzliwy.

Sokrates interesował się także etyką. Zawęził pojęcie cnoty, które utożsamiał z czymś dobrym i pożytecznym. Cnota jest jedna i właśnie ściśle etyczna. Cnota jest wiedzą. Wiedzieć co dobre to czynić dobrze. Jeżeli człowiek czyni źle to znaczy, że nie wie co dobre. Z tego wynika, że cnoty można się nauczyć tak samo jak innej nauki. Sokrates wierzył w umiejętność człowieka w rozpoznawaniu dobra i zła, wierzył, że człowiek umie rozróżnić wartości i potrafi dokonać właściwego wyboru moralnego. Można to spłętować słowami „przez edukację do moralności”. Taki pogląd, w którym cnotę utożsamia się z wiedzą nazywa się intelektualizmem etycznym. Jednak istnieją ludzie, którzy mimo swojej wiedzy i tak czynią zło. O takich mówił Sokrates, że nie wiedzą co czynią.

Sokrates twierdził, że w każdym człowieku tkwi daimonion (pierwiastek boski, dusza, sumienie), który doradza jak człowiek powinien postąpić i odzywa się gdy czyni źle. Sokrates zauważył w człowieku ten pierwiastek, który obecnie nazywamy sumieniem. Dzięki niemu człowieka można doprowadzić do prawdy.

Sokrates swoimi tezami demaskował nadużycia sofistów i ich uczniów, ateńskich polityków. Stał się w ten sposób przywódcą moralnym opozycji. Oskarżono go o brak szacunku do bogów uznanych przez państwo i o psucie młodzieży swoja działalnością nauczycielską. Nie przyznał się do winy i zastosował wobec sadu swoje talenty. To rozwścieczyło sędziów i skazali go na śmierć przez wypicie trucizny. Maił możliwość ucieczki bo było akurat święto religijne, ale nie skorzystał z niej bo uważał, że to nie byłoby moralne. Chciał być wierny prawom i obyczajom państwa, w którym się wychował.

Sokrates był wzorem cnót moralnych. Służył w wojsku i jako ostatni schodził z pola bitwy. Był bardzo odważny. Umiał przeciwstawić się opinii publicznej. Odrzucał zainteresowanie przyrodą. Ważna była dla niego moralność, etyka, dusza, dobre postępowanie.

Sokrates miał żonę Ksantypę, na niej ćwiczył cierpliwość. Podpuszczał ją, denerwował, żeby ćwiczyć i mężnie znosić to co wobec niego uczyni.

Dzięki Sokratesowi Grecy odkryli rozum, przy pomocy którego można poznać świat i udoskonalić człowieka.

Powstały dwie szkoły sokrateńskie:

szkoła cyrenajków – uczyła ona, że dobro poznajemy dzięki przyjemnościom, głównie cielesnym. Kult przyjemności. Bez nich życie jest do niczego. Jest to nurt hedonistów.

szkoła cyników – uczyła ona, że szczęście można osiągnąć przez minimalizację potrzeb. Dążenie do celów unieszczęśliwia. Życie trzeba uprościć. Mając zbyt wygórowane potrzeby odczuwamy większy niedosyt gdy nie możemy ich zaspokoić. To nas unieszczęśliwia. Według tej szkoły żył Diogenes. Był człowiekiem biednym, mieszkał w beczce.

Platon (ok. 427-347 p.n.e.) - filozof grecki, wszechstronnie wykształcony, dobrze znał działających wcześniej filozofów, największy uczeń Sokratesa, założyciel szkoły filozoficznej zw. Akademią Platońską. Twórca systemu, według którego świat rzeczywisty stanowi niedoskonałe odbicie istniejącego realnie (realizm pojęciowy, realizm) świata doskonałych idei, prototypów rzeczy. Poznanie jest przypominaniem sobie przez duszę wrodzonej wiedzy o ideach (anamneza). Na podstawie teorii idei Platon zbudował doktrynę państwa idealnego. Koncepcje Platona stały się inspiracją wielu późniejszych kierunków i szkół filozoficznych. Największe dzieła to: Państwo, Prawda, Sofista-Polityk, Prawo, Fedon.

W czasach Platona pytanie o powstanie wszechświata przerodziło się w pytanie o byt. Według Permenidesa byt to wszystko to co jest. Grecy mówili, że byt jest a niebytu nie ma. Rzeczywistość postrzegana zmysłami jest zmienna to czy można coś co się zmienia nazwać bytem. Według Platona byt to idee, niezmienne pojęcia, idealne wzorce rzeczy. Natomiast rzeczywistość postrzegana zmysłami jest tylko tym co się staje, ale nie jest. Według niego oprócz rzeczywistości postrzeganej zmysłami jest jeszcze rzeczywistość idealna. Człowiek patrząc na świat myśli, że widzi rzeczywistość. Ale to tylko obraz tej rzeczywistości. Według Platona znający nauki ścisłe może poznać świat. Tłumaczył to tak, że kropka, którą narysujemy na kartce nie jest punktem, ale zaledwie jego obrazem, linia nie jest prostą, ale zaledwie jej obrazem. (w tym czasie dość intensywnie rozwijała się matematyka). Platon podzielił rzeczywistość na idealną i materialną.

Koncepcja Demokryta z Abdery była materialistyczna i monistyczna. Zaś koncepcja Platona opiera się na idealizmie i dualizmie. Wskazuje na ideę jako byt prawdziwy i dokonuje podziału bytu na ten doskonały i ten postrzegany zmysłami.

Według Platona to co poznajemy naszymi zmysłami (wzrokiem, słuchem, dotykiem) jest zaledwie cieniem rzeczywistości prawdziwej. A rzeczywistość idealna jest dla nas zupełnie niedostępna. Jeśli są dwie rzeczywistości to są i dwa rodzaje poznania. Jest poznanie zmysłowe i ono dostarcza nam zaledwie wiedzy przybliżonej. I jest poznanie rozumowe, duchowe. Dokonujemy jakby wglądu duchowego lub rozumowego w świat idealny. Doświadczamy jakby istoty rzeczy.

Dzięki tym poglądom Platon stał się prekursorem stanowiska, które nazywa się idealizmem obiektywnym. Mówi on, że poza rzeczywistością postrzeganą zmysłami jest jeszcze rzeczywistość idealna.

O człowieku mówił Platon jak o złożeniu dwóch uzupełniających się części: ciała (byt widzialny) i duszy (byt niewidzialny). Człowiek jest także złożeniem przeciwieństw. Platon chciał także zgłębić swoją wiedzę na temat relacji między ciałem i duszą. Dusza jest uwięziona w ciele.

Z tej wizji człowieka stworzył Platon wizję państwa. Platon przeżył bardzo śmierć swojego nauczyciela, Sokratesa. Zastanawiał się jak większością głosów można decydować o życiu tak wielkiego człowieka. W dodatku Grecja ponosiła wielkie straty w prowadzonych przez siebie wojnach (przegrana Aten w wojnie peloponeskiej ze Spartą). Demokracja ateńska ujawniła swoje słabości. Platon zaczął się zastanawiać czy tak powinno wyglądać doskonałe państwo. Platon uważał, że w idealnym państwie każdy człowiek ma do spełnienia jakieś zadanie. To jaki to ma być zadanie zależało od duszy człowieka. Każdy człowiek ma trzy rodzaje duszy: rozumną (w głowie), mężną (w piersiach), pożądliwą (poniżej przepony). Przewaga którejś z tych dusz decyduje o tym do czego człowiek może być przydatny:

rozumna – filozof, polityk, przywódca (I stan), (cnotą jest mądrość);

mężna – strażnik państwa (II stan), (cnotą jest męstwo);

pożądliwa – rzemieślnik, chłop (III stan), (cnotą jest panowanie nad sobą, umiarkowanie).

Z trzema duszami wiążą się trzy cnoty. Platon ustanowił czwartą cnotę aby panowała nad tamtymi i aby mogły one współpracować. Cnotą tą jest sprawiedliwość.

Platon uważał, że gdyby człowiek spełniał w państwie te funkcje do, których ma najlepsze predyspozycje to takie państwo byłoby silne i mogłoby ubiegać się o miano idealnego. Platon chce wygonić z państwa poetów, których praca jest zbędna i powoduje powstawanie złych wzorców. Chce też ocenzurowania Mitologii, w której jest mnóstwo niemoralności. Literatura, muzyka, sztuka muszą korzystnie wpływać na ludzi. Przywiązywał dużą wagę do tężyzny fizycznej. Chciał by kobiety także służyły w wojsku. Chciał by państwo ingerowało w urodzenia dzieci. By najmężniejsi wodzowie mogli mieć po kilka żon, które rodziłyby dzieci dziedziczące cechy ojców. Narodzone dzieci byłyby odbierane rodzicom i wychowywałyby się w specjalnych szkołach. W nich dziecko dowiadywałoby się do jakiej grupy społecznej należy i jakie funkcje może pełnić. Przeznaczenie człowieka do innych celów niż wynikające z jego predyspozycji mogłoby dostarczyć dodatkowych napięć w społeczeństwie i powstawania buntów. Państwo powinno liczyć 5040 obywateli. Słabe jednostki należy likwidować. Chciał aby Grecja była państwem zamkniętym przed wpływami innych państw. Jest to możliwe gdy państwo leży z dala od morza gdzie są porty i przypływają statki z innych państw. Napływ obcych kultur i poglądów powoduje dezintegrację w narodzie. Chciał też ograniczyć możliwość wyjazdu obywateli za granicę.

Platon przedstawiając taką wizję państwa miał na uwadze jego dobro. Marzył by w tym państwie mieszkali ludzie mający na uwadze jego wielkość i dobro. Myślał o państwie jako o całości nie jako o społeczeństwie składającym się z obywateli. Szczęście jednostki nie liczyło się dla niego. Nie miał żadnego zrozumienia dla rodziny.

Platon uważał, że państwo powinno czuwać nad mrocznymi instynktami człowieka. Stąd cenzura poezji, muzyki, próba odcięcia człowieka od świata.

Władcą państwa doskonałego, idealnego może być tylko filozof, który potrafi obcować ze światem idei. Aby było to możliwe umysł ten musi pojąć nauki ścisłe: matematykę, arytmetykę, geometrię, astronomię. Takiego człowieka można wychować, zresztą tak jak i innych, ale jak każdy jest on zły z natury.

Platon jako pierwszy mówił o Atlantydzie, państwie doskonałym, potężnym, silnym.

Koncepcja powstania świata. Według Platona są trzy przyczyny powstania świata:

boska pramateria,

idealne wzorce rzeczy – idee,

boski budowniczy – Demiurg.

Demiurg wzorując się na ideach zbudował świat z pramaterii. Odpowiedź taka jest dla Greków nie do pomyślenia. Jak można stworzyć coś z niczego.

Swoimi poglądami Platon negował teorię materializmu.

Uczniem Platona był Arystoteles.

Arystoteles (384-322 p.n.e.) - filozof grecki, uczeń Platona i krytyk jego teorii idei. Filozofia Arystotelesa obejmowała całokształt ówczesnej wiedzy: filozofię pierwszą (metafizykę), logikę, estetykę, etykę, fizykę, biologię, psychologię, politykę. Twórca sylogistyki i systemu logiki modalnej. Prekursor teorii definicji i rozumowania. Autor m.in. koncepcji substancji złożonej z biernej materii i aktywnej formy, klasycznej definicji prawdy, praw sprzeczności i wyłączonego środka, zasady złotego środka w etyce. Stanowisko Arystotelesa jest próbą połączenia idealizmu i materializmu (hylemorfizm), realizmu i empiryzmu, racjonalizmu i sensualizmu. Największe dzieła to: Metafizyka, Etyka nikomachejska, Polityka, Sylogistyka, Organon, Kategorie.

Arystoteles chciał połączyć ze sobą dwa stanowiska, Demokryta z Abdery mówiącego, że świat jest złożony z materii, i Platona mówiącego, że oprócz materii jest jeszcze świat idei. Arystoteles uważał, że bytem są konkretne rzeczy które są substancjami, to znaczy złożeniem formy i materii. W każdej rzeczy można wyodrębnić to co jest jej podłożem materialnym i to co stanowi o tym, że jest ona tym czym jest. Arystoteles twierdził, że nie istnieje forma bez materii i materia bez formy. Wszystkie obiekty tworzą jedność. Czynnik idealny nie istnieje. Arystoteles zarzucił Platonowi, że podniósł do rangi bytu to co bytem nie jest, to znaczy ogólne pojęcie, że Platon uczynił ideę bytem samoistnym. Jego pogląd nazywamy realizmem umiarkowanym. Przy takiej koncepcji bytu w poznaniu biorą udział zarówno zmysły jak i rozum. Zmysły dostarczają jakby materiału a rozum poprzez zachodzące w nim procesy wydobywa z rzeczy jakieś jej istotne cechy, które przesądzają o tym, że jest tym czym jest.

Innym problemem jakim zajął się Arystoteles była prawda. Dotyczyło to dociekiwań dotyczących natury bytu. Chodziło o prawdę poznania. Arystoteles jako pierwszy podał obrazową definicję prawdy. Mówimy prawdziwie o białym wtedy gdy jest ono białe, mówimy prawdziwie o okrągłym wtedy gdy jest ono okrągłe. Arystoteles zwrócił uwagę na konieczność odpowiedniości, zgodności między tym co mówimy a stanem faktycznym. Z tej myśli św. Tomasz sformułuje definicję prawdy: prawda jest odpowiedniością rzeczy i umysłu.

Arystoteles był kontynuatorem  rozpoczętych co dopiero przez Sokratesa prac nad nową nauką – logiką. Rozmyślał nad poprawnym definiowaniem pojęć. Stał się  twórcą definicji klasycznej, która grupuje obiekty na rodzaje i dodatkowo dany obiekt zalicza do odpowiedniego gatunku.

Arystoteles badał także pewne schematy wnioskowań oraz ich słuszność pod względem formy wypowiedzianego wniosku. Wyodrębnił cztery rodzaje zdań: szczegółowo twierdzące, szczegółowo przeczące, ogólnie twierdzące oraz ogólnie przeczące i badał zależności między nimi. Dział zajmujący się tą dziedziną nazwano sylogistyką. Arystoteles chciał odkryć jednoznaczne reguły  decydujące o wnioskowaniu. Uważał, że w samej budowie wniosku tkwi jego prawdziwość.

Najwięcej czasu poświęcił Arystoteles badaniom biologicznym. Pochodził z rodziny lekarskiej. Zajmował się: zoologią, botaniką, biologią, itp.. zapoczątkował dziedzinę jaką jest medycyna porównawcza. W dziele Zoologia porównuje ze sobą różne zwierzęta, ich wielkość, sposób poruszania się, odżywiania. W dziele tym porównuje (jako pierwszy) człowieka z małpą i zauważa wiele podobieństw. Zajmował się także rozmnażaniem zwierząt i ludzi (podobnie jak Platon). Twierdził, że najlepiej byłoby gdyby on miał 35 lat a ona 18.  Uczeni naszych czasów nie negują tego zdania a o równoletniości decydują inne względy.

W swoich rozważaniach zajmował się także etyką. Twierdził, że aby człowiek był szczęśliwy musi być aktywny i musi mieć odpowiednie zabezpieczenie materialne.

Zajmował się także polityką. Badał różne ustroje polityczne, porównywał je i chciał znaleźć ten najlepszy.

O cnotach. Arystoteles poszerzył, zawężoną do czterech przez Platona, listę cnót. Wyróżnił ich 14, ale listy swojej nie zamykał. Najwyższą cnotą była dla niego umiejętność zajęcia stanowiska złotego środka. Dla każdej pary zachowań skrajnych istnieje złoty środek uznawany za największą cnotę. Np.: tchórzostwo i zuchwalstwo a pomiędzy nimi męstwo. Dla dwóch skrajnych zachowań będących wadami jest złoty środek będący zaletą. Nie chciał by popadano w skrajności. Człowiek powinien szukać rozwiązań pośrednich. Te sposoby postępowania, które takich rozwiązań nie posiadają są nieliczne i łatwo je dostrzec.

Arystoteles był guwernerem syna Filipa Macedońskiego, Aleksandra. Za jego kształcenie został sowicie wynagrodzony. Z wypraw wojennych Aleksander przysyła mu egzotyczne rośliny i zwierzęta by mógł prowadzić na nich badania.

Życie Arystotelesa przypada na okres wielkości państwa Macedońskiego i upadku państwa Greckiego. Grecja rozpada się. I myśliciele tego okresu zaczęli zastanawiać się nad receptą na szczęśliwe życie. Szukano wzorców szczęśliwego życia. Powstały trzy szkoły:

epikurejska,

sceptycka,

stoicka.

Szkoła epikurejska.

Epikur uważał, że człowiek posiada wszystkie dane do tego by być szczęśliwym. Musi się tylko wycofać z polityki, musi żyć w cieniu, musi unikać rozgłosu. Musi umieć odróżnić potrzeby konieczne od niekoniecznych. Człowiek nie może wytwarzać w sobie niepotrzebnych, sztucznych potrzeb. Najważniejsze żeby ciało było zdrowe a dusza spokojna. Należy otoczyć się grupą przyjaciół i żyć z nimi w szczęściu. Osiągnięcie tego szczęścia jest trudne ponieważ człowiek obawia się bogów (bo po śmierci będą go sądzić), śmierci, cierpienia, chorób, bólu i tego, że nie osiągnie szczęścia. Uważał, że człowiekowi trzeba wytłumaczyć, że nie ma się czego obawiać.

Uważał, że:

bogów nie ma się co obawiać, istnieją, ale odrzucał koncepcję opatrzności,

śmierci nie można się bać, bo czym jest życie – czuciem, brak czucia to śmierć. Więc jeżeli czujemy i jesteśmy to znaczy, że żyjemy. Kiedy przychodzi śmierć to nie ma nas, nie czujemy, to co się dzieje nas nie dotyczy,

bólu nie ma się co bać bo jeżeli jest dotkliwy to trwa krótko a jeżeli jest mało dokuczliwy to można się do niego przyzwyczaić.

Epikur uważał, że szczęście można osiągnąć postępując zgodnie z rozumem. W drodze myślenia można pozbyć się lęków. I to pomoże osiągnąć szczęście.

Według Epikura rzeczywistość jest materialna, złożona z atomów. Atomy te poruszają się po liniach prostych, ale są i takie, które zbaczają. Oznacza to, że w życiu człowieka nie wszystko jest uzależnione od materii.

Szkoła stoicka.

Marek Aureliusz (Rozmyślania), Epiktet, Seneka (Diaktryby).

Stoicy uważali, że rzeczywistość jest materialna. Człowiek zaś jest częścią przyrody i podlega jej prawom. Człowiek żyjący zgodnie z naturą to mędrzec, zaś ten kto się przeciw niej buntuje to szaleniec a jego bunt zakończy się klęską. Człowiek powinien pogodzić się z tymi prawami, powinien rozumieć ograniczenia. Mędrzec osiąga szczęście poprzez życie w cnocie to znaczy zgodnie z przyrodą. Poprzez życie etyczne, rozumne, zgodne z naturą. Człowiek żyje tyle ile żyje pięknie.

Stoicy odczuwali braterstwo ze wszystkim co znajduje się w naturze. Jednoczyli się nawet z niewolnikami, widzieli w nich takich samych jak oni ludzi.

Szkoła sceptycka.

Pyrron z Elidy, Sekstus Empiryk

Według sceptyków szczęście można osiągnąć poprzez powstrzymywanie się od angażowanie w cokolwiek i bycie obojętnym na to co się wokoło dzieje. Powstrzymywali się od działania. Uważali, że zmysły są zawodne a rozum słaby. Dlatego też nie można poznać świata. Twierdzenie czegokolwiek może być zgubne bo może się okazać, że to tylko złudzenie.

Pytania jakie kształtowały się u Greków:

powstanie świata,

problem duszy,

bogowie,

moralny wymiar słowa,

cnoty, ile?, jakie?,

poszukiwanie istoty bytu,

pytanie o to jak poznajemy,

myśli nad państwem doskonałym i jego ustrojem.

Ogólnie Grecy nauczyli się poznawać, myśleć, żyć i osiągać szczęście. To było wielkie osiągnięcie. Obserwuje się u nich jedność myślenia i czynienia. Są tolerancyjni. Spierają się na temat modelu szczęścia. Grecy nie boją się zadawać pytań, nie boją się odpowiedzi na nie i ich konsekwencji.

Czasy chrześcijańskie.

Święty Augustyn (354-430) - wczesnochrześcijański filozof i teolog. Ojciec i doktor Kościoła. Twórca pierwszego wielkiego systemu filozoficzno-teologicznego chrześcijaństwa, opartego na interpretacji neoplatonizmu, charakteryzującego się: teocentryzmem, kreacjonizmem, iluminizmem. Połączył teorię predestynacji z istnieniem wolnej woli odpowiedzialnej za zło na świecie. Sens dziejów ujmował jako wynik konfliktu między państwem Bożym i ziemskim. Pierwszy historiozof, historię opisał jako ciągłą walkę chrześcijaństwa z niewiarą. Największe dzieła to: Dialogi i...