Uczeń Zelwerowicza.pdf

tele Rzeczpospolita

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/tele_980508/tele_a_1.html

08.05.98 Nr 107

ZbliŇenie: Jarema Stħpowski

Uczeı Zelwerowicza

FOT. JACEK DOMIİSKI

W 1946 roku zgþaszajĢc siħ do szkoþy teatralnej, przedstawiþ siħ:

Jarema Junosza Stħpowski. - Byþ juŇ taki jeden! - zrzħdliwie stwierdziþ

Aleksander Zelwerowicz.

Wielki przedwojenny aktor, Kazimierz Junosza Stħpowski byþ

stryjecznym bratem ojca Jaremy. Postanowiþ wtedy, Ňe bħdzie tylko

Stħpowskim.

Chciaþ byę lekarzem, ale plany pokrzyŇowaþa wojna. Otworzyþ na Wroniej

"Skþad butelek, szmat i starego Ňelastwa", ktry byþ bardzo dochodowych

interesem. MoŇna rzec, Ňe byþ prekursorem modnego dziĻ recyklingu.

- Zwykþa szmata, stajĢc siħ odpadem baweþnianym, zyskiwaþa na wartoĻci

chyba nawet trzykrotnie. Wtedy nic siħ nie marnowaþo.

Siedzibħ firmy odwiedziþa raz ciocia pana Jaremy, prawdziwa arystokratka.

Pierwszy szok przeŇyþa, gdy obejrzaþa "pracownikw" popijajĢcych podczas

przerwy obiadowej bimberek. Drugi byþ jeszcze wiħkszy. Bowiem gdy po

francusku zapytaþa Jaremħ: "kim sĢ ci okropni ludzie?", usþyszaþa rwnie

wytwornĢ odpowiedŅ - takŇe w jħzyku Moliera: "To jest spoþeczeıstwo

madame!" Jednym z kontrahentw Stħpowskiego byþ bowiem pan Jan

Gaþecki, autentyczny przewodniczĢcy paryskiego zwiĢzku zawodowego

gaþganiarzy, ktrego wojna zaskoczyþa w Warszawie.

1 z 5

2010-07-04 21:55

tele Rzeczpospolita

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/tele_980508/tele_a_1.html

Na Ļniadaniu opþatkowym u ksiħdza prymasa Stefana Wyszyıskiego,

1973 r. FOT. ARCHIWUM JAREMY STĦPOWSKIEGO

Do szkoþy teatralnej zachħciþ go wspþlokator z pokoju w zakopiaıskim

sanatorium, gdzie Jarema Stħpowski leczyþ "zdobytĢ" podczas okupacji

gruŅlicħ. Byþ to Gustaw Holoubek.

- Tak þadnie mwiþ. PomyĻlaþem sobie: ja teŇ tak potrafiħ!

- LeŇaþ na tapczanie przykryty kocem po czubek nosa. - Gustaw Holoubek

wspomina pierwsze spotkanie we wsplnym pokoju. - Szybko siħ

zaprzyjaŅniliĻmy. Ja byþem wwczas fanatycznie rozpalony szkoþĢ aktorskĢ.

Wydawaþo mi siħ, Ňe nie moŇna siħ nazywaę Stħpowski i nie byę aktorem.

Jarema miaþ fantastyczne poczucie humoru i wþaĻnie aktorskĢ wyobraŅniħ.

Cieszħ siħ, Ňe go przekonaþem. Czas pokazaþ, Ňe miaþem racjħ.

Wedþug Zelwerowicza dobry aktor powinien wcielaę siħ w rŇne osobowoĻci,

wyzbywajĢc siħ wstydu i nieĻmiaþoĻci. ChcĢc od razu wcielię w Ňycie

profesorskĢ maksymħ, Stħpowski z kolegĢ z roku przebrali siħ ktregoĻ dnia

za wþczħgw-muzykantw i z harmoniĢ wsiedli do tramwaju, ktrym

Zelwerowicz wracaþ do domu. Pijackimi gþosami zaczħli Ļpiewaę partyzanckie

piosenki, a po skoıczonym "recitalu" obeszli tramwaj z kapeluszem.

Zelwerowicz spojrzaþ groŅnie, ale bez mrugniħcia okiem wrzuciþ do kapelusza

sto zþotych. Nastħpnego dnia po tym wygþupie byþy normalne zajħcia. Po

dþuŇszej chwili zþowrogiego milczenia profesor przemwiþ: "Widziaþem

wczoraj w tramwaju dwch baranw grajĢcych na harmonii. Jak myĻlicie, kto z

was mgþ wpaĻę na taki idiotyczny pomysþ?!... Trzeba powiedzieę jednak, Ňe

zrobili to bardzo dobrze".

- O nas, swoich studentw dbaþ dosþownie jak ojciec, regularnie sprawdzaþ

nawet, czy nie mamy dziurawych butw.

Kiedy Stħpowski zþamaþ nogħ na nartach i dwa tygodnie spŅniþ siħ na

zajħcia, przez nastħpne dwa Zelwerowicz go nie zauwaŇaþ.

- Byþem zupeþnie skoþowany... Kiedy siħ do niego zwracaþem, mijaþ mnie jak

powietrze. Wreszcie ktregoĻ dnia woŅna Bobulina wpadþa na zajħcia:

"Jarema do Starego!" Po kilkakrotnym pukaniu bez odzewu, nieĻmiaþo

otworzyþem drzwi ogromnego gabinetu. "Zelwer" siedziaþ za biurkiem.

KuĻtykajĢc o kulach, stanĢþem przed nim. Cisza, bez reakcji... Minħþo chyba z

piħę minut, kiedy wreszcie mnie zobaczyþ.

- Gdzie delikwent zþamaþ nogħ?

- O tutaj, panie profesorze - pokazaþem gips pod kolanem.

- Idiota! Nie pytam, gdzie zþamaþ nogħ, tylko, gdzie zþamaþ nogħ?

Zgþupiaþem! - No, tu wþaĻnie! - znw pokazujħ.

- Pytam, gdzie zþamaþ nogħ?

- W Zakopanem.

- Dþugw duŇo narobiþ? - I nie czekajĢc na odpowiedŅ siħgnĢþ do portfela.

ýzy stanħþy mi w oczach. Zþapaþem go za rħkħ, chyba chciaþem go w niĢ

2 z 5

2010-07-04 21:55

tele Rzeczpospolita

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/tele_980508/tele_a_1.html

pocaþowaę. Wyrwaþ mi gwaþtownie...

- Niech nie robi Ňadnych takich rzeczy, bo go uderzħ! Paszoþ won!!!

Na honorowym miejscu w mieszkaniu Stħpowskiego wisi dziĻ dedykacja na

programie do sztuki "Pan Inspektor przyszedþ" wystawianej w Warszawie w

1948 roku: "Mojemu przyszþemu koledze. Panu Jaremie Junoszy

Stħpowskiemu, spadkobiercy wielkiego imienia i godnemu kandydatowi do

grona ludzi teatru ten Ěarkusik naszego Ňycia podpisuje oddany

Zelwerowicz".

W szufladzie nocnego stolika Jarema Stħpowski trzyma inny dokument. Z

datĢ o rok pŅniejszĢ, informujĢcy o tym, Ňe po drugim roku szkoþy zostaþ

wyrzucony za "wady wymowy" i "niewþaĻciwy stosunek do szkoþy". Na nim

rwnieŇ widnieje podpis Zelwerowicza.

- Sprawa wynikþa stĢd, Ňe Szyfman miaþ wystawiaę w Teatrze Polskim

"Dziady" i caþa szkoþa miaþa w nich statystowaę. BardzoĻmy siħ tym uradowali,

bowiem ŇyliĻmy wwczas bardzo biednie, a tu kroiþy siħ pieniĢdze. Niektrzy

koledzy na to konto juŇ siħ nawet zadþuŇyli.

Ale zastħpca Zelwerowicza, Jan Kreczmar, postanowiþ, Ňe studenci nie mogĢ

dostaę tych pieniħdzy ot tak, po prostu, do rħki, Ňe muszĢ zostaę

przeznaczone na jakiĻ cel. PostanowiliĻmy zaprotestowaę a ja zostaþem

wydelegowany do negocjacji. Prbowaþem przekonaę Kreczmara, ale siħ

uparþ. "Studenci nie mogĢ zarabiaę, w gþowach wam siħ poprzewraca!"

Zdenerwowaþ mnie, a pysk po okupacji miaþem przecieŇ niewyparzony, wiħc

wygarnĢþem: "Pan ma pensjħ w teatrze i w szkole, zarabia pan w radiu, Ňona

teŇ ma pensjħ. Komu tu siħ w gþowie przewraca?".

Niedþugo potem wþaĻnie okazaþo siħ, Ňe mam "wady wymowy".

Na dokumencie widnieje jednak podpis Zelwerowicza?...

- Podpisaþa to jego Ňona, ktra w jego imieniu podpisywaþa wszystko, nie

patrzĢc nawet, co to jest. On juŇ byþ wtedy stary i schorowany. Niewiele miaþ

do powiedzenia. Odegraþem siħ na nim - a jakŇe! Po chamsku! JuŇ bez

promocji na trzeci rok, pojechaþem na szkolny obz. SpŅniam siħ na

Ļniadanie, wszyscy czekajĢ. Zelwerowicz wymownie patrzy na zegarek i

mwi: "Delikwent spŅniþ siħ piħę minut". Ja na to bezczelnie: Jaki delikwent?

Pan juŇ nie jest moim dyrektorem. Pokazaþem ten Ļwistek. A on - zamiast daę

mi kopa w tyþek i wyrzucię na zbitĢ mordħ - spuĻciþ oczy. JuŇ po jego Ļmierci,

poszedþem na grb, by go za tamten numer przeprosię.

Wystħpowaþ w teatrach w ĺwidnicy, Biaþymstoku, ýodzi. W Biaþymstoku,

wwczas - poczĢtku lat piħędziesiĢtych - reŇyserowali Axer, Warnecki,

Daczyıski, Borowski. Tam zagraþ swojĢ najlepszĢ rolħ dramatycznĢ: Jana

Kazimierza w "Mazepie". W þdzkim Teatrze Satyrykw - "sztuki

rozĻmieszania" uczyþ siħ od Jadwigi Andrzejewskiej. W kilku filmach -

"PoŇegnaniach", "Godzinach nadziei", "Deszczowym lipcu" - zagraþ role

wcale nie komediowe.

Przyznaje siħ rwnieŇ do "Lenina w Polsce".

- Na szczħĻcie to byþ tylko epizod. Zagraþem tam fotografa.

Zapamiħtany zostaþ m.in. jako zbieracz "suchego chleba dla konia" w serialu

"Wojna domowa".

- KtregoĻ dnia z poczty przynieĻli mi wielkĢ pakħ, tak ze dwadzieĻcia

kilogramw.

NadawcĢ okazaþ siħ Wiesþaw Michnikowski.

- Dowiedziaþem siħ z telewizji, Ňe Jarek zbiera suchy chleb, wiħc co mogþem,

to mu po starej znajomoĻci posþaþem - Ļmieje siħ Wiesþaw Michnikowski. - A

znamy siħ jeszcze z Teatru Mþodej Warszawy. Ceniħ go bardzo jako

przyjaciela i aktora, szczeglnie za odtwarzanie folkloru dawnej Warszawy.

Piosenki warszawskiego folkloru zaczĢþ Ļpiewaę pod wpþywem Stanisþawa

Grzesiuka, z ktrym chcieli otworzyę Kabaret Starej Warszawy. Poznali siħ w

"Podwieczorku przy mikrofonie", gdzie Stħpowski mwiþ Wiechowskie

monologi. Niestety, przedwczesna Ļmierę Grzesiuka udaremniþa wsplne

plany. Wtedy szef "Podwieczorku..." Roman Sadowski zaproponowaþ mu

3 z 5

2010-07-04 21:55

tele Rzeczpospolita

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/tele_980508/tele_a_1.html

Ļpiewanie piosenek warszawskich przedmieĻę.

ĺpiewanie traktowaþ amatorsko i jako "amator" dorobiþ siħ dwch zþotych pþyt.

PopularnoĻę wzbudziþa kontrowersje. Gdy w Kabarecie Starszych Panw

stworzyþ postaę "odraŇajĢcego draba", nie wywoþaþo to wiħkszych emocji.

Potem okazaþo siħ, Ňe uprawia piosenkarskĢ tandetħ, pozuje na kolesia spod

budki z piwem i jest odpowiedzialny za rozwj chamstwa i chuligaıstwa.

- Na tej zasadzie moŇna by oskarŇyę o to samo Wiecha - oburza siħ Wiesþaw

Michnikowski. - Znam kilka programw telewizyjnych i osb, ktre skuteczniej

propagujĢ chamstwo.

- "OdraŇajĢcy drab" byþ napisany dla Wiesþawa Goþasa i on to zaĻpiewaþ po

raz pierwszy. - Jeremi Przybora wspomina, Ňe Stħpowski wszedþ na

zastħpstwo, poniewaŇ Goþas byþ wwczas bardzo rozrywany przez film. -

Ceniħ go szczeglnie za wykonanie piosenki "Zimy Ňal" - tej samej, ktra daþa

pŅniej tytuþ caþemu widowisku Magdy Umer - ktra byþa w zupeþnie innym

stylu. Ponadto zagraþ kilka zabawnych epizodw w filmie "Upaþ". To chyba juŇ

ostatni piosenkarz warszawskiego folkloru.

Ryszard Marek Groıski, cytujĢc w "Szpilkach" fragmenty tekstw piosenek,

nazwaþ Stħpowskiego "ideologiem taniego zbawienia i umysþowej

samowystarczalnoĻci".

- NawiĢzanie do estetyki noŇowniczej wydaþo mi siħ po prostu przesadĢ. -

Ryszard Marek Groıski twierdzi, Ňe "knajacka podkultura" byþa celowo

propagowana przez ĻwieŇo nastaþĢ ekipħ gierkowskĢ. - To byþ "oŇywczy",

"ozdrowieıczy" nurt specyficznie pojmowanej "kultury ludowej", skierowany

przeciwko zwykþej kulturze: studenckiej, Ňywej, kabaretowej estradowej. Nie

Ňadne Przybory... Starsi Panowie czy Egida, tylko wþaĻnie taka granda.

Oszalaþy populizm miaþ byę odpowiedziĢ na inteligenckĢ rozrywkħ. Dobry

aktor staþ siħ nieĻwiadomie sztandarem w brudnych rħkach.

W napisanym wwczas tekĻcie Groıskiego nie byþo z kolei kilku nazwisk:

"Nie podajħ nazwisk autorw cytowanych tekstw. Nierzadko sĢ to autorzy

utalentowani i fachowi. Dlaczego wiħc tak piszĢ? Sytuacja siħ odwrciþa. To

nie oni stwarzajĢ Stħpowskiego. To on ich stwarza".

DziĻ Ryszard Marek Groıski nie chce publicznie rozwijaę tego stwierdzenia.

Autorami piosenek Jaremy Stħpowskiego byli m.in. Agnieszka Osiecka

("KsiħŇyc frajer"), Wojciech Mþynarski ("Statek do Mþocin", "Bomba w grħ") i

Jerzy Ficowski ("Szlifierz warszawski").

- Zarzuty Groıskiego uwaŇam za absurdalne - mwi Jerzy Ficowski, ktry

piszĢc "dla chleba" tekst "Szlifierza..." nie wiedziaþ jeszcze, Ňe wykonawcĢ

piosenki bħdzie Stħpowski. - To tak, jakby powiedzieę, Ňe Leopold Tyrmand

publikujĢc "Zþego" promowaþ stoþeczny pþĻwiatek kryminalny. ìwczesne

piosenki Ireny Santor, Sþawy Przybylskiej, Jerzego Poþomskiego czy wþaĻnie

Jaremy Stħpowskiego byþy zjawiskiem kultury masowej, leciutkiej muzy, ktra

zawsze jest potrzebna, a nie orħŇem walki o rzĢd dusz. Przypominaþy

warszawskie sentymenty. Dlatego realizujĢc kilka lat temu w telewizji program

"Piosenki starego podwrka" bez wahania zaprosiþem doı Jaremħ

Stħpowskiego. Jedyna pretensja, jakĢ mogħ do niego Ňywię, dotyczy jego

kresowej wymowy gþoski "eþ".

W 1971 roku, kiedy jury festiwalu opolskiego chciaþo przyznaę nagrodħ

"Szpilek" Stħpowskiemu "za dobry gust w doborze repertuaru", redakcja

satyrycznego tygodnika uznaþa to za horrendalne, wycofaþa nagrodħ i poza

konkursem przyznaþa jĢ Tadeuszowi Chyle. W tym samym czasie w opolskiej

restauracji "Hotelowej" specjalnoĻciĢ zakþadu byþ "Kurczak Ꮑla Jarema

Stħpowski" z mþodymi kartofelkami, pieczarkami z patelni i saþatkĢ z

pomidorw za niecaþe 47 zþotych.

Jednych gorszyþ, innych wzruszaþ.

- Po wystħpie w Londynie przyszedþ starszy pan, marynarz na emigracji:

"Musi pan przyjĻę do mojego pubu. Tam co prawda siedzĢ sami Anglicy, ale

oni w kþko sþuchajĢ paıskiej "Rudej Maıki", ktrĢ mam w szafie grajĢcej.

Musiaþem im jĢ przetþumaczyę... Jak siħ dziĻ dowiedzieli, Ňe pan jest w

Londynie, kazali mi nie wracaę bez pana".

W Podkowie LeĻnej Ļpiewaþ "Cyrk na Ordynackiej".

4 z 5

2010-07-04 21:55

tele Rzeczpospolita

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/tele_980508/tele_a_1.html

- Podchodzi do mnie starzec o posturze Podbipiħty i zaczyna pþakaę: "Pan

Ļpiewaþ o Garkowience, ktry walczyþ z CzarnĢ MaskĢ. To ja byþem CzarnĢ

MaskĢ..."

Miaþ teŇ kþopoty innej natury.

- PrzyczynĢ byþo zaproszenie na Ļniadanie opþatkowe do prymasa Stefana

Wyszyıskiego w 1973 roku. Sprawiþa to Krysia Krlikiewicz. Mwiþem tam

jakiĻ Wiechowski monolog. W jakiĻ czas potem naskoczyþ na mnie

niespodziewanie sekretarz wolskiej organizacji partyjnej, gdzie jako "Chþopak

z Woli" Stħpowski czħsto Ļpiewaþ w fabrykach.

- Po coĻcie tam chodzili?

- Bo mnie zaprosiþ ksiĢŇħ KoĻcioþa. U was, na zaproszenie robotnikw

Waryıskiego, teŇ wystħpowaþem za darmo.

- Ale to jest przecieŇ nasz wrg.

- MoŇe wasz, ale nie mj!... - powiedziaþem.

- KsiĢdz prymas bardzo lubiþ folklor warszawski. - Krystyna Krlikiewicz,

aktorka i mama Cezarego Harasimowicza pamiħta, Ňe zaprosiþa

Stħpowskiego na osobistĢ proĻbħ kardynaþa Wyszyıskiego. - Podczas jego

wystħpu zaĻmiewaþ siħ do þez. Od tego Ļniadania Jarek byþ juŇ staþym

goĻciem spotkaı prymasa z ludŅmi kultury. Ceniħ go bardzo za koleŇeıstwo,

szczeroĻę i absolutnie bezinteresownĢ przyjaŅı.

- UwaŇam, Ňe dobrze robi to, co robi. - Edward Dziewoıski wspomina, jak

namwiþ Stħpowskiego w 1974 roku do wsplnego wystħpu w komedii "Para

nie para" Neila Simona w warszawskim Teatrze Nowym. - Nie Ļpiewaþ, wrciþ

do swojego zasadniczego zawodu i wywiĢzaþ siħ z zadania znakomicie. Co

nie znaczy, Ňe nie lubiħ jego piosenek. Broı BoŇe! Nie mam Ňadnych

zastrzeŇeı.

SzwankujĢce zdrowie zmusza dziĻ Jaremħ Stħpowskiego do korzystania z

urokw zasþuŇonej emerytury. Wystħpuje rzadko. Nie zabraþ siħ jeszcze za

pisanie wspomnieı, choę byþoby o czym czytaę.

Niedawne obchody rocznicy wydarzeı marcowych przypomniaþy mu inny

epizod. W 1967 roku wsplnie z LidiĢ KorsakwnĢ, HalinĢ KunickĢ i

Kazimierzem Brusikiewiczem, wystħpowaþ w Izraelu.

- Czuþo siħ juŇ w powietrzu wojnħ, byþa mobilizacja, w gazetach byþy apele do

obcokrajowcw, aby jak najszybciej opuszczali Izrael, a my nie mieliĻmy

biletw powrotnych na samolot. Co znalazþo swoje odbicie w kolejnych

tytuþach: wszyscy nas opuszczajĢ, a polski teatr gra dalej.

Ostatni wystħp szczeglnie wbiþ mu siħ w pamiħę.

- Widownia wypeþniona byþa mþodymi ludŅmi w mundurach. Kiedy tylko

odĻpiewaliĻmy prolog, oni nam przerwali wstajĢc i skandujĢc po polsku:

"Niech Ňyje Polska! Niech Ňyje polski teatr!"

Nastħpnego dnia dostaliĻmy bilety. Kiedy oddawaliĻmy paszporty, w

Pagarcie nakazano nam zapomnieę, Ňe byliĻmy na wystħpach w Izraelu.

ņadnych wywiadw, morda w kubeþ!

Na wspþczesny polski teatr uczeı Zelwerowicza patrzy dosyę krytycznie.

- Albo ja juŇ jestem zupeþnie gþuchy ze staroĻci, albo ci dzisiejsi aktorzy nie

potrafiĢ wyraŅnie mwię. U Zelwerowicza, ktremu wcale nie zaleŇaþo, by

szkoþa byþa koniecznie "wyŇsza", a jego pensja profesorska, nie dostawaþo

siħ tytuþu "magistra dusz ludzkich".

Aktor miaþ byę dla publicznoĻci, a nie odwrotnie.

PAWEý TOMCZYK

| Bez polskich znakw |

¨ Copyright by Presspublica Sp. z o.o.

5 z 5

2010-07-04 21:55

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: