Pierwotniaki, protisty zwierzęce
Rozmnażają się tylko bezpłciowo – zazwyczaj rozmnażanie polega wtedy na podziale mitotycznym komórki – powstają dwie komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym, co prowadzi do szybkiego zwiększenia ilości osobników danego gatunku. Zasadniczą wadą jest brak zmienności genetycznej.
Wśród pierwotniaków występują zarówno formy haploidalne, jak i diploidalne.
Rozmnażanie orzęsków: Cechą szczególną jest obecność 2 typów jąder: dużego makronukleusa ( Ma) i małego mikronukleusa (Mi). Ma spełnia funkcję jądra kom. – steruje syntezą białek, a pośrednio całym metabolizmem kom. Podczas tworzenia się Ma, niekt. fragmenty chromosomów namnażają się wew. niego intensywnie. Powstaje dziwne jądro, które nie zawiera pełnej informacji genetycznej, ale zawarta w nim ilość DNA, wynosi tyle, co w 60 – 1500 jądrach haploidalnych. Mi jest diploidalny i stanowi pełne archiwum informacji genetycznej, czynne tylko w procesie płciowym. Orzęski rozmnażają się poprzez podział podłużny. Mi dzieli się mitotycznie, a Ma amitotycznie. Ponieważ Mi jest archiwum, które zapewnia ciągłość gatunku musi się on dzielić bardzo dokładnie, z mitotyczną precyzją. W roboczym Ma, przy tak dużej ilość DNA parę kawałków chromosomów w jedną lub w drugą stronę nie robi większej różnicy. Proces płciowy orzęsków przypomina zapłodnienie krzyżowe zwierząt – obojnaków. Orzęski sklejają się po dwa. W każdym z nich Mi przechodzi mejozę i inne złożone przemiany, w których wyniku powstają dwa jądra haploidalne. Jedno z nich jest nieruchome ( podobnie jak kom. jajowa ), zaś drugie zachowuję się jak plemnik – wędruje do ciała partnera i tam łączy się z jego jądrem nieruchomym. Proces ten przebiega jednocześnie w obu orzęskach, więc po zapłodnieniu każdy z nich ma jedno jądro diploidalne, ale już ze zmienionym garniturem genów, gdyż połowa pochodzi od partnera. Taka wymiana i rekombinacja materiału genetycznego to zasadniczy sens każdego procesu płciowego. Następnie orzęski rozdzielają się. Diploidalne jądro każdego z nich przechodzi dalsze przemiany i podziały, aż wreszcie powstaje Mi, który będzie przechowywał nową, zrekombinowaną informacje genetyczną i Ma, który będzie ją wcielał w życie. W miarę, jak nowy Ma dojrzewa i stopniowo przejmuje obsługę komórki, stary Ma zanika.
Budowa: organizmy o zróżnicowanej budowie morfologicznej, wielkość od 10 μm do kilku milimetrów. Zazwyczaj w budowie można wyróżnić przód, tył, stronę grzbietową oraz brzuszną.
- wykształciły pellikulę – błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (efekt: wzmocnienie całej konstrukcji). Jej dodatkowymi właściwościami jest "elastyczność" pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym.
- komórki wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zew. ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę.
- wyspecjalizowane organelle ruchowe:
Wić (flagellum), rzęska (cilia) – identyczne twory pod względem konstrukcji, jednak różniące się ilością, wielkością oraz tym, iż rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli) – co pozwala na skoordynowanie ruchów.
Nibynóżki (pseudopodia) – wykształcone u niektórych zarodziowców, ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie "wypukleń" – co pozwala na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.
- odżywianie: organizmy heterotroficzne.
Część wiciowców może odżywać się autotroficzne (miksotrofizm).
- wydalanie w drodze dyfuzji (małe organizmy, o względnie niskim tempie przemian i dużej powierzchni)
- zmysły, wrażliwość - odbiór bodźców zew. oraz reagowanie na nie odbywa się to na zasadzie elektrycznej, dzięki polaryzacji błony kom. Niekt. pierwotniaki wykształciły specyficzne organelle do percepcji wrażeń świetlnych – jak np. czerwona plamka oczna.
· wiciowce (Flagellates)
· korzenionóżki
· promienionóżki
· sporowce
· orzęski (Ciliates)
PIERWOTNIAKI
a) wiciowce - dzielą się na wiciowce (euglena, świdrowiec śpiączki, rzęsistek pochwowy) i sporowce (zarodziec malarii)
b) zarodziowce - (pełzak, otwornice, radiolarie)
c) orzęski (pantofelek, trąbik, wirczyk)
PEŁZAK (ameba) - zarodziowce - błona komórkowa jest niczym nie wzmocniona i nie usztywniona. Daje to możliwość zmiany kształtu oraz tworzenia i opróżniania wodniczek w dowolnym miejscu.
KLEJNOTKA (euglena) - wiciowce - błona komórkowa jest nieco usztywniona, co wynika z obecności białkowych wzmacniających pasów włókien. W związku z tym wiciowce mają dość stały kształt ciała, a tworzenie i opróżnianie wodniczek odbywa się w określonym miejscu w okolicy gardzieli.
PANTOFELEK (paramecium) - sporowce - orzęski - błonę komórkową wzmacniają białkowe pasma włókien poprzecznych, wzdłużnych i ukośnych oraz znajdująca się nad nimi warstwa pęcherzyków. Ogranicza to w sposób zasadniczy zmienność kształtu, a ponadto uniemożliwia tworzenie wodniczek w dowolnym miejscu. Wodniczki pokarmowe tworzą się w okolicy cytosomu i opróżniane są w okolicach cytopyge.
Znaczenie pierwotniaków:
A) w przyrodzie:
B) w życiu człowieka:
ODŻYWIANIE
FAGOCYTOZA - jest to pobieranie i trawienie dość dużych obiektów (okrzemek). Niestrawione resztki usuwane są poza komórkę przez zlanie się wodniczki pokarmowej z plazmalemą.
PINOCYTOZA - jest to pobieranie i trawienie pojedynczych drobin. Odmienność tego sposobu od poprzedniego polega na tym że tutaj cząstka pokarmowa ulega całkowitemu strawieniu i wchłonięciu wraz z błoną wodniczki pokarmowej.
WCHŁANIANIA - większość pierwotniaków może pobierać proste, nie wymagające trawienia związki organiczne bezpośrednio z otoczenia. Uczestniczą w tym specjalne białkowe przenośniki błonowe, które mogą np. transportować glukozę.
OSMOREGULACJA I WYDALANIE
U wszystkich pierwotniaków w procesie wydalania produktów przemiany materii i osmoregulacji biorą udział wodniczki tętniące.
POBUDLIWOŚĆ
Pierwotniaki są wrażliwe na bodźce mechaniczne, świetlne, chemiczne i termiczne. Ruchy całego organizmu związane z reakcją na bodźce nazywają się taksjami. Odbieranie i przewodzenie bodźców się dzięki depolaryzacji błony komórkowej pierwotniaka, co związane jest z przemieszczaniem ładunków elektrycznych w błonie komórkowej.
ODDYCHANIE
Pierwotniaki wolno żyjące oddychają tlenowo, a wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała. Formy pasożytnicze oddychają beztlenowo.
ROZMNAŻANIE
Pierwotniaki rozmnażają się bezpłciowo przez podział poprzeczny (orzęski) lub podłużny (wiciowce). W wyniku podziału powstają dwa nowe organizmy, które następnie rozwijają się i rozrastają. U orzęsków obok rozmnażania bezpłciowego występuje proces płciowy - koniugacja, podczas której nie są wytwarzane nowe osobniki, ale jedynie dochodzi do wymiany informacji genetycznej między dwoma pierwotniakami. Po zakończeniu koniugacji osobniki oddzielają się od siebie.
BUDOWA
EUGLENA (wić długa, stigma, wić krótka, fotoreceptor, wodniczka pokarmowa, wodniczka tętniąca, paramylon, chloroplasty, jądro, błona komórkowa)
AMEBA (nibynóżki, wodniczka tętniąca, wodniczka pokarmowa, cytoplazma, jądro, błona komórkowa)
PANTOFELEK (rzęski, wodniczka tętniąca, zagłębienie okołogębowe, makronukleus, mikronukleus, lejek, cytostom, wodniczka pokarmowa, cytopyge.
Pantofelek ma wykrócone ciało o charakterystycznym kształcie (stąd nazwa), osiąga dł. od 50 μm do 350 μm. Z zewnątrz pokryte jest rzędami rzęsek oraz wyposażone w tzw. trichocysty - specyficzne struktury wyrzucane na zewnątrz w przypadku podrażnienia. Rzęski pokrywające ciało służą mu do poruszania się i zdobywania pokarmu. Każda rzęska zakończona jest u swojej podstawy kinetosomem czyli ciałkiem podstawowym. Pantofelek porusza się bardzo szybko, nawet do 2,5 mm/s. Nie ma ściany kom. Jego ciało otacza żywa osłona zwana pellikulą. Posiada dwa różne jądra komórkowe - mikronukleus i makronukleus. Pantofelek nie ma w sobie ciałek zieleni, w których jest chlorofil (zielony barwnik). To właśnie on decyduje, czy organizm jest samożywny.
Odżywianie Pantofelek pobiera pokarm przez cytostom, położony w zagłębieniu zwanym perystomem, znajdującym się z boku ciała i otoczonym długimi rzęskami służącymi do pobierania pokarmu i pływania w wodzie. Pokarm wchłonięty przez cytostom tworzy przemieszczające się w cytoplazmie wodniczki pokarmowe, zaś po zakończeniu trawienia niestrawione resztki są wydalane na zewnątrz komórki przez cytopyge. Jest drapieżnikiem, odżywia się bakteriami.
Wydalanie Pantofelek posiada dwie, umieszczone w biegunach komórki, wodniczki tętniące, które kurcząc się wydalają na zewnątrz nadmiar wody (osmoregulacja).
Rozmnażanie Rozmnaża się bezpłciowo przez poprzeczny podział komórki. W procesie tym makronukleus dzieli się przez amitozę, a mikronukleus przez mitozę. Pantofelki przeprowadzają również proces płciowy (koniugację) w celu rekombinacji materiału genetycznego. Koniugacja nie jest metodą rozmnażania, ponieważ w jej wyniku nie powstają nowe osobniki.
Entamoeba histolytica (Ameba - czerwonka / pełzakowica),
Babeszja - babesia (Babeszjoza / piroplazmoza),
Balantidium coli (Balantidioza),
Cryptosporidium (Kryptosporydioza),
Sporozoen Isospora (Koksidioza),
Lamblia (giardia lamblia),
Leishmania donovani (Leiszmanioza trzewna / Kala-Azar),
Leishmania tropics, Leishmania brasilensis (leishmaniosis curtis / leiszmanioza skórna),
Plasmodium falciparum, vivax, ovale (Malaria),
Naegleria fowleri (Neglerioza),
Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis – Rzęsistkowica),
Sarcocystis hominis (Sarkocystoza),
Świdrowiec (Trypanosoma evansi),
Toxoplasma gondi (Toksoplazmoza).
T. gondii
Powszechnie uważa się protisty za protoplastów zwierząt.
Protisty dzieli się zwyczajowo na trzy grupy
Protisty roślinopodobne – to jedno lub wielokomórkowce samożywne. Wyróżnia się 3 typy :
Euglenophyta (eugleniny) – jednokomórkowe wiciowce np. Euglena. Czasem mogą być cudzożywne.
Pyrrophyta (Dinoflagellata) (tobołki, glony)- jednokomórkowe wiciowce, samo lub cudzożywne, wolnożyjące lub pasożytniczne np. bruzdnice
Chrysophyta (chryzofity) – jedno lub wielokomórkowce, niekiedy tkankowce np. złotowiciowce, okrzemki, różnowiciowce, brunatnice.
Protisty zwierzęcopodobne -organizmy jednokomórkowe cudzożywne, pasożytnicze lub drapieżne. Wyróżnia się 6 typów:
Parabasalia – wiciowce nie posiadające mitochondriów np. rzęsistek
Kinetoplastida (kinetoplastydy)- wiciowce z kinetoplastem np. świdrowce
Choanoflagellata ( wiciowce kołnierzykowe)- wiciowce z cytoplazmatycznym kołnierzykiem mają wić z dodatkowym ciałkiem podstawowym
Apicomplexa (apikompleksy)- często pasożyty wewnątrzkomórkowe np. zarodziec malarii
Sarcodina (zarodziowce) – poruszające się za pomocą nibynóżek np. ameby, otwornice, promienice
Ciliata (orzęski) – wolnożyjące lub symbioty, posiadają dwa rodzaje jąder ( makronukleus i mikronukleus), zachodzi u nich proces płciowy zwany koniugacją przykłady to : pantofelek, wirczyk, didinium
Protisty grzybopodobne Do grupy protistów grzybopodobnych zalicza się protisty zaliczane kiedyś do grzybów pomimo że nie są z nimi spokrewnione. Są to dwie grupy :
Myxomycota (śluzowce)- lądowe, odżywiające się martwą materią np. śluzowiec
Oomycota (lęgniowce)- wodne lub glebowe, pasożytnicze lub saprofityczne np. fitoftora roztoczkowce
Lamblia (giardia lamblia, giardia intestinalis)
riochin