� Boris Reitschuster Wladimir PUTIN Dok�d prowadzi Rosj�? Z niemieckiego prze�o�y� Marek Zeller o �wiat Ksi��ki Tytu� orygina�u WLADIMIR PUTIN Wohin steuert er Russland? Projekt ok�adki Ma�gorzata Karkowska Zdj�cia BE&W, AFP/EAST NEWS Redaktor prowadz�cy Tomasz Jendryczko Redakcja i indeks Jacek Kornacki Redakcja techniczna Ma�gorzata Ju�wik Korekta Pawe� Staszczak Anna Sidorek Originally published under the title WLADIMIR PUTIN Copyright � 2004 by Rowohlt Berlin, GmbH, Berlin Copyright � for the Polish translation by Bertelsmann Media sp. z o.o., Warszawa 2005 �wiat Ksi��ki Warszawa 2005 Bertelsmann Media sp. z o.o. ul. Roso�a 10, 02-786 Warszawa Sk�ad i �amanie Piotr Trzebiecki Druk i oprawa Drukarnia Naukowo-Techniczna S.A., \Kforszawa ISBN 83-7391-835-3 Nr 5102 Spis tre�ci Przedmowa .................................................... 7 ANTYREFORMATOR Burza na szczycie............................................. 13 Dobry car................................................... 16 POMYS� Klan ....................................................... 29 Wyst�p Putina ............................................... 36 OPERACJA �SUKCESJA" Kompromat ................................................. 51 Motyw przewodni ............................................ 55 �lad riaza�ski................................................ 66 Puting...................................................... 76 �atwe wybory................................................ 85 NORD-OST Szampan na froncie........................................... 93 Migawki z piek�a ............................................. 95 Nord-Ost.................................................... 100 MEDIA Ofiary czy sprawcy?........................................... 117 Lateksowy prezydent.......................................... 125 Pucz telewizyjny ............................................. 132 Niemcy na celowniku.......................................... 139 POTIOMKINOWSKA DEMOKRACJA Podw�jne wie�ce............................................. 149 G�osy duch�w................................................ 152 Petersburskie fasady .......................................... 157 Demokracja sterowana ........................................ 159 Partie z retorty............................................... 163 Parcie na Zach�d............................................. 166 SILNA R�KA S�u�by specjalne ............................................. 175 Zho�dowanie baron�w......................................... 183 Duma oswojona.............................................. 189 Putin z br�zu ................................................ 192 Wo�odia jako w�dz............................................ 196 CAR I KUNKTATOR Kursk ...................................................... 205 Tajemnica dna morskiego ...................................... 212 Pi�ci� w st�................................................ 217 Korupcyjna o�miornica ........................................ 220 Mafia ...................................................... 229 Kadry ...................................................... 240 GRA KO�COWA Taniec na linie ............................................... 249 Przyspieszone odliczanie....................................... 255 Wyborczy kurcz.............................................. 266 Wybory parlamentarne ........................................ 269 Wybory prezydenckie ......................................... 273 Wojna z dzie�mi.............................................. 278 Koszmar w kolorze pomara�czowym............................. 285 Rozstajne drogi .............................................. 294 Obchody Dnia Zwyci�stwa bez zwyci�zc�w........................ 297 Ewakuacja w sze��dziesi�t lat po zwyci�stwie ...................... 304 Perspektywy................................................. 309 Podzi�kowanie............................................... 317 Wskaz�wki bibliograficzne ..................................... 319 Wa�niejsze wydarzenia ........................................ 321 Indeks os�b ................................................. 325 Przedmowa Wydawa�o si�, �e nic nie zak��ci pogodnej atmosfery spotkania. Wysocy rang� go�cie z Berlina podnios�ym tonem chwalili now� Rosj� pod rz�dami W�adimira Putina. Wszystko jest na dobrej drodze - m�wili. Sytuacja wewn�trzna ustabilizowa�a si�, reformy daj� pozytywne rezultaty. Putin chce zbli�enia z Zachodem i z pewno�ci� przejdzie do historii jako odnowiciel Rosji. Przede wszystkim za� kasa pa�stwowa zn�w jest pe�na. W przysz�o�ci b�dzie mo�na u nas du�o zarobi� - zapewniali go�ci przedstawiciele Kremla w czasie poufnych rozm�w w luksusowym hotelu Atrium--Palace. By�o to w pa�dzierniku 2003 roku, podczas szczytu niemiecko-rosyjskiego w Jekaterynburgu. Raczono si� w�a�nie winem i piwem, gdy jeden z wa�nych przedstawicieli delegacji niemieckiej wspomnia� mimochodem, �e w ci�gu najbli�szych dziesi�ciu lat Republika Federalna wyp�aci Moskwie 1,5 mld euro w ramach pomocy na z�omowanie wycofanych ze s�u�by rosyjskich atomowych okr�t�w podwodnych na dalekiej p�nocy, a� na Morzu Barentsa. I wtedy pad�y gorzkie s�owa, kt�re narobi�y du�o zamieszania. Jeden z niemieckich dziennikarzy chcia� si� bowiem dowiedzie�, dlaczego z podatk�w jego rodak�w p�aci si� Rosji za wyw�z atomowych �mieci, skoro wszystko zmienia si� tam na lepsze, a kasa zn�w jest pe�na? Delegatowi ma�o nie wypad� z r�ki kieliszek. Po d�u�szej chwili milczenia wymamrota� co� na temat bezpiecze�stwa atomowego. Zdaje si�, �e nikt te� nie zwr�ci� uwagi na fakt, i� ju� kilka lat wcze�niej Norwegowie, kt�rzy tak�e wy�o�yli pieni�dze na podobny cel, nie otrzymali zgody na skontrolowanie ich wykorzystania, gdy� porty stacjonowania floty atomowej nale�� do zamkni�tej strefy wojskowej. W jaki zatem spos�b rz�d PRZEDMOWA federalny ma zamiar sprawdzi�, czy pieni�dze pomocowe rzeczywi�cie s� wykorzystywane zgodnie ze swym przeznaczeniem, czyli na usuwanie odpad�w atomowych, a nie zasilaj� jakich� niejasnych interes�w? Na tak postawione pytanie nikt z delegacji te� nie potrafi� odpowiedzie�. Zamiast tego wskazywano na dobre osobiste kontakty ��cz�ce Gerharda Schr�de-ra i W�adimira Putina, kt�rzy przecie� s� nawet na �ty". Kontrola to rzecz dobra, ale zaufanie jeszcze lepsze. W sprawie konfliktu w Czeczenii przedstawiciele rz�du niemieckiego te� niczego w�a�ciwie nie powiedzieli, w ka�dym razie niczego krytycznego. Przes�anie by�o jasne: zadawanie pyta� nie jest wskazane i mo�e nawet zak��ci� harmoni� mi�dzy prezydentem a kanclerzem. Jednak�e ta �wietlana nowa Rosja to tylko jedna strona rzeczywisto�ci. Cz�sto to, co na pierwszy rzut oka wygl�da tak obiecuj�co, okazuje si� pozorem. Wiele posuni�� w�adz, kt�re przy powierzchownej obserwacji sprawia�y wra�enie pojedynczych b��d�w, w rzeczywisto�ci stanowi przejaw wi�kszej i okre�lonej tendencji - na przyk�ad kampania przeciw wolno�ci prasy, ograniczanie demokracji czy krwawa wojna w Czeczenii. Od czasu gdy na Kremlu rz�dzi Putin, praca dziennikarzy sta�a si� trudniejsza. Nie jest niczym niezwyk�ym tak�e w innych krajach, �e prominentni politycy zdradzaj� okre�lone informacje jedynie pod warunkiem, �e b�d� mieli zagwarantowan� anonimowo��. Gdy jednak nie chc�, by dziennikarz przytoczy� obiegowe, cho� krytyczne opinie na temat prezydenta, znaczy to, �e w Moskwie zn�w daj� o sobie zna� ostro�no�� i strach. A jeszcze kilka lat temu ci sami politycy bez cienia obawy pomstowali na prezydenta Borysa Jelcyna. Jak za czas�w radzieckich ma�o kto ma dzi� odwag� przekaza� przez telefon cho�by tylko na po�y poufn� wiadomo��. Z obawy przed pods�uchem ludzie dobrze poinformowani wol� um�wi� si� na szczer� rozmow� w plenerze po uprzednim wy��czeniu telefonu kom�rkowego. Nawet gdy chodzi o niewinne raczej informacje z kr�g�w prezydenckich, rozm�wcy prawie zawsze wybieraj� anonimowo��. Zrezygnowa� z informator�w, kt�rzy nie chc� widzie� swoich nazwisk w druku, znaczy�oby to samo, co osobi�cie podda� si� cenzurze i nier�wnym regu�om gry. Tam bowiem, gdzie �r�d�a oficjalne upi�kszaj� rzeczywisto�� lub milcz�, jest si� zdanym na informacje od ludzi z kr�gu w�adzy i kontakty osobiste. Gdzie pa�stwo prawa nie funkcjonuje, a prokuratura nigdy nie podejmuje uczciwego �ledztwa przeciw decydentom pozostaj�cym w �askach Kremla, nie da si� te� stosowa� zachodniej zasady domniemania niewinno�ci i pomija� milczeniem podejrze� tylko dlatego, �e nie nabra�y charakteru urz�dowego. Oznacza�oby to zamykanie oczu na rzeczywisto��, a tak�e uleg�o�� wobec taktyki stosowanej przez rz�dz�- PRZEDMOWA cych, kt�rzy ukrywaj� fakty w morzu k�amstw i dezinformacji, gdzie doprawdy trudno ju� odr�ni� rzeczywiste b��dy czy uchybienia od plotki. Zgodnie ze star� bolszewick� tradycj� dzisiaj zn�w uprawia si� w Rosji polityk� jak w jakim� tajnym stowarzyszeniu. O stanowiska i ustawy nie walcz� partie, lecz nieprzejrzyste koterie. Wa�ne decyzje zapadaj� bez jakiejkolwiek dyskusji, s� niekiedy trudno zrozumia�e, a rz�dz�cy nawet nie pr�buj� ich wyja�nia�. Kto chce zachowa� orientacj� w sprawach Rosji, a nie - jak za czas�w radzieckich - uprawia� �kremlowsk� astrologi�", musi mie� mo�no�� czerpania informacji z rozm�w osobistych, z kontakt�w budowanych przez d�ugie lata na obustronnym zaufaniu, a tak�e stawiania bezpo�rednich pyta� g��wnym aktorom moskiewskiej sceny politycznej - od prezydenta przez szef�w partii i kremlowskich urz�dnik�w po oligarch�w, prokurator�w i pracownik�w s�u�b specjalnych. Nie zawsze jest przy tym �atwo rozezna� si� w g�stwinie spekulacji, plotek i teorii spiskowych, kt�re z braku konkretnych informacji zajmuj� ich miejsce, oraz dokona� rozr�nienia mi�dzy zarzutami wydumanymi a rozs�dnymi, �r�d�ami w�tpliwymi a go...
wojtekgro