Huizinga J. - Jesień średniowiecza.pdf - 1-Literatura historyczna - macboguc

Johan Huizinga

Jesień średniowiecza

Tytuł oryginału Herfsttij Der Middeleeuwen

Przełożył Tadeusz Brzostowski

Wstępem opatrzył Henryk Barycz

Posłowie Stanisław Herbst

I. Dynamika życia

II. Tęsknota za piękniejszym życiem

III. Hierarchiczne pojmowanie społeczeństwa

IV. Idea rycerska

V. Marzenie o bohaterstwie i miłości

VI. Zakony i śluby rycerskie

VII. Polityczne i militarne znaczenie idei rycerskiej

VIII. Stylizacja miłości

IX. Formy towarzyskie miłości

X. Idylliczny obraz życia

XI. Wizerunek śmierci

X11. Myśl religijna i jej uzewnętrznienie obrazowe

XIII. Rodzaje pobożności

XIV. Wzruszenia religijne i religijna wyobraźnia

XV. Schyłek symbolizmu

XVI. „Realizm i granice myślenia obrazowego w mistyce

XVII. Formy myślenia w życiu praktycznym

XVIII. Sztuka w życiu

XIX. Wrażliwość estetyczna

XX. Obraz i słowo

XXI. Słowo i obraz

XXII. Narodziny nowej formy

Stanisław Herbst — Posłowie

W STĘP

Ożyciu duchowym Holandii, jej osiągnięciach i nowych wartościach w dziedzinie kultury

dzisiejszej Polak ma co najwyżej nikłe tylko wyobrażenie. Brak jest jakichkolwiek trwalszych i

silniejszych powiązań, które by wprowadzić mogły nas w problematykę myśli tego narodu.

Jedynie wielka sztuka holenderska, od braci van Eycków poprzez Brueghlów, A. van Dycka,

Franciszka Halsa, Rembrandta, Ruisdaelów po V. van Gogha przemawia do nas zawsze w sposób

żywy i urzekający, ukazując genialność, głębokość natchnień i ekspresji artystycznej tego narodu.

Jakże z tą nikłością dzisiejszych związków kontrastuje ścisła, wieloraka i długotrwała tradycja

naszej duchowej łączności z tym krajem, mieszcząca się w okresie od końca w. XV do początku

XVIII. Ileż otwiera ona twórczych perspektyw, ile zostawiła po sobie interesujących kart

współdziałania i obopólnych kontaktów. Narodziny tej współpracy kulturalnej

polsko–holenderskiej przypadły na schyłek Średniowiecza? Głęboki prąd życia religijnego

stworzony przez Gerarda de Groota, tak zwana devotio moderna, który przeorał całe niemal życie

społeczne, dziedzinę oświaty, obyczajów Niderlandów, północnej Francji i północnych Niemiec,

dotarł w ostatniej ćwierci w. XV również do Polski, w szczególności zakorzenił się na Pomorzu.

Wszak to z dalekiego, holenderskiego Zwolle przybyli nauczyciele do zreformowanej szkoły

partykularnej w Chełmnie w r. 1472, którą to szkołę zamierzano z czasem przekształcić na

uniwersytet.

Niezapomniane karty współpracy z Polską zapisze w ostatnim dziesiątku lat swego życia

(1526–1536) znakomity syn Holandii, zarazem wielki Europejczyk, prawodawca i kierownik życia

umysłowego w dobie Renesansu — Erazm z Rotterdamu. Osoba jego skupiła wyborowy zastęp

entuzjastycznych uczniów i gorących wielbicieli, podobnie jak z innych krajów, tak i z Polski.

Niektórzy z nich, jak poeta Jan Dantyszek, staną się pionierami idei erazmiańskich nie tylko we

własnym kraju, ale wśród wielkich narodów kulturalnych. W trudnym okresie życia Erazma,

wśród przewalającej się burzy reformacyjnej, polska elita polityczna i kulturalna da moralne i

materialne oparcie wielkiemu pisarzowi, przekona go o potrzebie i celowości prowadzonej przez

niego pracy twórczej. Polska tego czasu poszczycić się też może zaproszeniem Erazma do swego

kraju. Podobne zaproszenie ponowi się w sto lat później (1633 r.) w stosunku do drugiego

wielkiego Holendra, Hugona Grotiusa, autora przełomowego dzieła O prawie wojny i pokoju.

Warto dodać, że polscy erazmianiści na wieść o zgonie Erazma pierwsi rzucą myśl podjęcia

zbiorowego wydania jego pism oraz wysuną konieczność zorganizowania obrony jego pamięci

przed atakami nieprzyjaciół. Znakomita biblioteka Erazma, stanowiąca wspaniały warsztat jego

twórczości pisarskiej, zakupiona jeszcze za żyda uczonego, znajdzie się w pieczołowitych rękach

Polaka, Jana Łaskiego.

Myśl Erazma zaważyła niezwykle silnie na drogach rozwoju umysłowości polskiej dostarczając

jej aż po Wacława Potockiego i Ignacego Krasickiego głębokich i długotrwałych podniet

twórczych. Związała ona nas na dobre nie tylko ze światem myśli i literatury starożytnej, ale

natchnęła wielkimi ideami humanizmu, ideami powszechnego pokoju, tolerancji religijnej. Ta

właśnie wysoka kultura wolnościowa w dziedzinie religii i urządzeń politycznych, dzięki której

zasłynęliśmy w Europie XVI w., wywodziła się z myśli erazmiańskiej.

Nie był to jedyny wyraz przyjaźni i łączności kulturalnej obu narodów. W utrwaleniu

humanizmu w Polsce udział Holendrów był wcale żywy. Wilhelm Gnapheus (właściwie Willem

van der Bolders), znany jako jeden z twórców dramatu szkolnego, należał do organizatorów

polskiego szkolnictwa humanistycznego. Jan van der Campen? profesor słynnego Collegium

Trilingue w Lowanium, stał się pionierem studiów hebraistycznych w Polsce (1534). Bliskie

stosunki z Polską renesansową wiązały niezwykle uzdolnioną rodzinę flamandzką Utenhove’ów

na przestrzeni blisko lat czterdziestu. Jeden z jej członków, Jan, był prawą ręką Jana Łaskiego,

reformatora religijnego, w czasie jego działalności w Anglii, a potem przy utwierdzaniu

kalwinizmu w Polsce. Pod jego to nazwiskiem ogłosił Łaski w Bazylei w r. 1560 swój interesujący

pamiętnik, Narratio simplex, o dziejach założenia, a potem rozproszenia cudzoziemskiej gminy

kośdelnej w Londynie, stanowiący jedną z pierwszych pozycji rodzącej się historiografii

reformacyjnej. Bratanek tegoż Jana, Karol Utenhove, uzdolniony poeta nowołaciński, wedle

wszelkiego prawdopodobieństwa był przewodnikiem Jana Kochanowskiego w jego podróży po

Francji.

Również i Polacy wnieśli trwały wkład do rozwoju Holandii. Wspomniany Jan Łaski w latach

1542–1550 stał się głównym reformatorem religijnym wschodniej Fryzji. Pamięć o jego

owoczesnej działalności nie zaginęła dotąd w Holandii. Moniografista Łaskiego, Abraham

Kuyper, długoletni przywódca polityczny i premier Holandii, właśnie przez pamięć reformatora

polskiego zorganizował pomoc dla głodującej ludności w Kongresówce w okresie pierwszej wojny

światowej.

Zacieśniającym się obopólnym stosunkom religijnym zawdzięczamy interesujące

historyczno–kulturalne zjawisko: wytłoczenie u schyłku w. XVI, w r. 1600, w krakowskiej

oficynie A. Rodeckiego, pierwszego w Polsce druku w języku holenderskim. Wagę jego podnosi

fakt, że był on skierowany przeciw Stanom Generalnym Holandii z powodu ich nietolerancyjnego

stanowiska w sprawach religii i sumienia.

Jeszcze silniejsze i trwalsze związki przyniósł wiek XVII. Powstające od wywalczenia

niepodległości pierwsze uniwersytety holenderskie w Lejdzie, Franeker, Groningen, Utrechcie,

Amsterdamie, Harderwijk oraz inne wyższe szkoły (jak na przykład w Bredzie) przez całe to

stulecie przyjmowały zastępy polskiej młodzieży różnowierczej, niezwykle uzdolnionej i

rozbudzonej umysłowo. Znajdowali się wśród niej przedstawiciele elity polskiej myśli religijnej,

politycznej, uczeni (np. tłumacz Biblii Litewskiej, Bogusław Samuel Chyliński), przyszli twórcy

literaccy. Żywe stosunki łączyły Polskę z czołowym przedstawicielem intelektualnej Holandii tego

czasu — Hugonem Grotiusem. Polska wiedza matematyczna kształtuje się w oparciu o

bezpośrednie i pośrednie kontakty z nauką tego kraju. Ścisłość związków i czynna wymiana myśli

uwidocznia się w wydawanych w pierwszej połowie tego wieku w języku holenderskim dziełach

unitarian polskich (Faust Socyn, Walenty Smalcius) czy w prowadzonych przeciw nim

polemikach. Szczególnie bliskie związki łączyły polskich różnowierców z holenderskim

arminianami znacząc się wzajemnym przenikaniem idei i czynną współpracą. Wygnani przed

trzystu laty z Polski unitarianie znajdą w Holandii nie tylko schronienie, ale możność rozwinięcia

ruchliwej działalności wydawniczo–naukowej, która swą nowoczesnością myśli przygotuje grunt

pod narodziny Oświecenia, wniesie hasło złagodzenia walk religijnych, ograniczenia nienawiści

wyznaniowej, otworzy drogę dla tendencji racjonalistycznych i prądów krytycznych. W Holandii

też Bracia Polscy utrwalają w druku w głośnej Bibliotheca Fratrum Polonorum i w innych dziełach

główne owoce swej myśli.

Niektórzy z tych przybyszów i emigrantów religijnych zwiążą się swą działalnością trwale z

kulturą holenderską. Jan Makowski i Mikołaj Arnold byli profesorami Uniwersytetu we Franeker;

synowie Stanisława Lubienieckiego młodszego, autora głośnej Historii reformacji polskiej,

Teodor i Krzysztof, wejdą do historii malarstwa holenderskiego.

Dwa równolegle biegnące procesy dziejowe: nagłe przesilenie kulturalne Holandii i zejście jej z

europejskiego stanowiska, zejście, jakie dokonało się w latach 1670–1700, przy równoczesnym

pogrążeniu się Polski w upadku i zacofaniu intelektualnym, rozerwały na przełomie w. XVII i

Huizinga J. - Jesień średniowiecza.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: