Wykład 1.

Historia gospodarcza jako nauka - geneza i rozwój historii gospodarczej

1.     Powstanie historii gospodarczej wiąże się z ukształtowaniem podstaw nowoczesnej ekonomii w XVIII wieku.

2.     Historia gospodarcza rodziła się wraz z rewolucją przemysłową i powstaniem systemu kapitalistycznego . Nazwa historia gospodarcza pojawiła się po raz pierwszy w Niemczech w 1879 roku.

3.     Szybkie wyodrębnienie się tej dyscypliny i jej rozwój przypada na okres międzywojenny (1918-1939), a następnie po II wojnie światowej.

Szkoły badawcze

1.     Annales we Francji. Do wybitnych przedstawicieli należeli:

o       Marc Bloch (1886-1944),

o       Lucien Fèbvre (1878-1956),

o       Ernest Labrousse (1895-1988),

o       Fernand Paul Braudel (1902-1985) – autor trzytomowej syntezy: „Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w”.

Historycy Szkoły Annales skupili  się wokół  czasopisma Annales d'histoire, économique et sociale  założonego w 1929 roku przez Marca Blocha i Luciena Fèbvre (od 1946 roku: Annales. Économies, sociétés, civilizations)

2.     Nowa historia gospodarcza (New Economic History) w USA, zwana także „kliometrią”.

Wybitni przedstawiciele – laureaci nagrody Nobla (1993 r) w dziedzinie       ekonomii (za badania nad przeszłością):

o       Robert William Fogel (ur. 1926) ,

o       Douglas Cecil North (ur. 1920).

W Polsce:

1.     Szkoła badawcza Franciszka Bujaka (1875-1953) – w ośrodku lwowskim.

2.     Szkoła Jana Rutkowskiego (1886-1949) – w ośrodku poznańskim. W 1931 r zaczęto wydawać w Poznaniu czasopismo: „Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych”.

3.     Po II wojnie światowej Historia gospodarcza rozwijała się w innych ośrodkach naukowych. Dominującą metodologią był materializm historyczny.

Historia gospodarcza a teoria ekonomii

1.     Historia gospodarcza rozwinęła się z kilku nauk, przede wszystkim z ekonomii.

2.     Historia gospodarcza służy weryfikacji empirycznej formułowanych przez ekonomię teorii (modeli teoretycznych).

3.     Wnioskowanie naukowe w ekonomii musi być wspomagane znajomością historii gospodarczej; nie można też badać historii rozwoju gospodarczego bez znajomości teorii ekonomii.

Przedmiot historii gospodarczej

      1. „Historia gospodarcza ma przedstawiać budowę gospodarczą przeszłości i bada szczególnie  ustrój gospodarczy”. Franciszek Bujak – w wykładzie inauguracyjnym w UJ w 1905 r.

    2. Jan Rutkowski wyodrębnił zaś kilka dziedzin, którymi zajmuje się historia gospodarcza:

-          praca gospodarcza w sensie materialno-technicznym,

-          społeczna organizacja produkcji,

-          normy prawne, moralne, zwyczajowe,

-          literatura techniczna,

-          idee społeczno-gospodarcze,

-          praktyka gospodarcza,

-          ruchy społeczne.

3.     Andrzej Grodek: „ramy historii gospodarczej zakreśliła ekonomia klasyczna” - a zatem przedmiot historii gospodarczej jest taki sam jak ekonomii.

4.     Witold Kula twierdzi, że:

historia gospodarcza jest nauką o gospodarczym aspekcie życia społecznego w różnych społeczeństwach i kulturach; zajmuje się poszukiwaniem i ustalaniem regularności, występujących w społecznych działaniach gospodarczych  (czy raczej w gospodarczym aspekcie działań społecznych) i czynników społecznych, powodujących te regularności. 

Według propozycji W. Kuli ( w: „Problemy i metody historii gospodarczej”), historia gospodarcza bada:

1.     procesy tworzenia i wielkość dochodu społecznego w różnych epokach historycznych, czyli:

·         rozmiar sił wytwórczych,

·         wydajność pracy (w tym postęp techniczny),

·         ruch dochodu społecznego (obrót towarowy),

·         rozwój usług.

2.     Procesy podziału dochodu społecznego, czyli:

·         zaludnienie (procesy demograficzne),

·         podział własności środków produkcji,

·         rozwój gospodarki rynkowej w dziejach,

·         wpływ podziału dochodu społecznego na rozwój gospodarczy.

Periodyzacja historii powszechnej

v     Periodyzacja (praktyczna) zaproponowana przez Christoph’a  Kellera w XVII w, później nieco zmieniona i uzupełniona:

·         Starożytność– do upadku Cesarstwa Rzymskiego  w 476 r

·         Średniowiecze– od 476 r do połowy (1453) lub końca XV w

·         Czasy nowożytne – od końca XV w do wybuchu I wojny światowej

·         Czasy najnowsze – po 1914, a praktycznie przyjmuje się okres  ostatniego półwiecza

v     Periodyzacja marksowska

Karol Marks (1818-1883),  twierdził (Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej), że w dziejach ludzkości następują po sobie  określone sposoby produkcji. Wyróżnił 5 formacji społeczno-ekonomicznych:

·         Wspólnotę pierwotną

·         Niewolnictwo

·         Feudalizm

·         Kapitalizm

·         Socjalizm

Wg Marksa przechodzenie od jednej do drugiej formacji jest wynikiem następujących sprzeczności:

o       między człowiekiem a przyrodą,

o       między nowymi siłami wytwórczymi a starą bazą ekonomiczną,

o       między nową bazą ekonomiczną a stara nadbudową.

v     Periodyzacja  Walta Rostowa (1916-2003) - stadia rozwoju

W 1960 r w pracy : “The stages of Economic Growth”-  Rostow wyróżnia: 5 stadiów rozwoju:

·         Społeczeństwo tradycyjne

·        Społeczeństwo przejściowe

·         Start  gospodarczy (take off)

·         Społeczeństwo dojrzałości

·         Społeczeństwo masowej konsumpcji

v     Francuski uczony A. Piettrè zaproponował (1969 r.) podział dziejów na 3 epoki:

·         Epokę tradycyjną – gospodarka uzależniona (od obyczajów, tradycji, porządku religijnego i politycznego) – wieki średnie i XVI-XVII wiek.

·         Epokę wolności – gospodarka niezależna – XVIII wiek  (liberalizm i indywidualizm) i XIX wiek (pełna gospodarcza niezależność.

·         Epokę etatyzmu i techniki – gospodarka kierowana – przypada na XX wiek (kapitalizm kierowany, socjalizm).