Gospodarka w dobie liberalizmu
Kapitalizm wolnokonkurencyjny. Cechy kapitalizmu jako systemu społeczno-gospodarczego. Wyznaczniki rozwoju gospodarczego. Kryzysy nadprodukcji.
v Liberalizm w założeniach polityki gospodarczej oznaczał:
· wolność jednostki
· wolność działalności gospodarczej
· wolność wymiany handlowej
v Wolna konkurencja (doskonała) oznacza:
· prywatną własność środków produkcji,
· istnienie dużej liczby małych przedsiębiorstw konkurujących między sobą
· (pod względem organizacyjno-prawnym):
o własność jednoosobowa,
o spółka jawna,
o spółka komandytowa,
o spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
o spółka akcyjna,
· dążenie do maksymalizacji zysków w krótkim horyzoncie czasowym,
· kształtowanie cen przez popyt i podaż na dany produkt,
· wolny przepływ kapitału między różnymi dziedzinami produkcji,
· nieingerencję państwa w życie gospodarcze,
· istnienie pełnej informacji.
Wyznaczniki rozwoju gospodarczego w XIX wieku (reasumpcja)
Ludność
Rozwój i upowszechnienie się techniki
Powstanie ram instytucjonalnych do rozwoju przedsiębiorczości
· Ludność
W latach 1750-1900 zaludnienie Europy zwiększyło się ze 140 – 401 mln osób,
W Ameryce Północnej (1800 – 1900) z 6 mln – 81 mln
Podstawową przyczyną eksplozji demograficznej był spadek umieralności na skutek:
o ogólnego postępu cywilizacyjnego,
o rozwoju nauk medycznych,
o zachodzących procesów industrializacyjnych i urbanizacyjnych.
W XIX wieku umieralność spadła dzięki efektom badań w naukach medycznych, m.in. szczepionki przeciw chorobom zakaźnym.
Edward Jenner (1749 - 1823 roku), angielski lekarz, odkrywca szczepień ochronnych przeciw ospie (1796).
Edward Jenner Ludwik Pasteur
Ludwik Pasteur (1822-1895) – mikrobiolog, prace z zakresu bakteriologii uwieńczone zostały opracowaniem szczepionki ochronnej przeciw wściekliźnie.
Robert Koch (1843-1910) - niemiecki lekarz i bakteriolog. Odkrywca m.in. bakterii wywołujących wąglika, cholerę i gruźlicę.
Emil. A. Behring
· Zasoby
Pod wpływem zmian technicznych, istniejące bogactwa, wcześniej niedocenianie, okazały się niesłychanie ważne dla wzrostu gospodarczego. Chodzi zwłaszcza o węgiel, a także inne typowe dla Europy bogactwa jak rudy żelaza i innych metali, sól, siarkę. Regiony Europy, w których występowały obfite złoża węgla i rud żelaza stały się głównymi ośrodkami przemysłu ciężkiego.
· Rozwój i upowszechnianie się techniki
Wprowadzanie do procesu gospodarczego wynalazków, które stanowią innowację w danej gałęzi produkcji; upowszechnianie innowacji w danej gałęzi produkcji, pomiędzy różnymi branżami, zarówno w danym kraju jak i za granicą.
· Powstanie ram instytucjonalnych dla rozwoju inicjatywy indywidualnej i przedsiębiorczości
W Wielkiej Brytanii istniały już wcześniej ramy prawne dla rozwoju gospodarczego, przystosowane do społecznych i materialnych innowacji i zmian. Prawo to zapewniało ochronę prywatnej własności i interesów ze strony państwa („dom Anglika jest jego twierdzą”), a jednocześnie interesów publicznych przed nadużyciami ze strony osób prywatnych. Na kontynencie europejskim Rewolucja francuska ustanowiła system prawny, który znalazł odbicie w Kodeksie Napoleona.
Dynamika dochodu narodowego
W 1870 roku PKB osiągnął 1,1 bln $ (wg siły nabywczej z 1990 roku), a w stosunku do roku 1800 był to wzrost o 500 mld $.
Struktura geograficzna PKB:
Europa - ponad 45%
Azja – 38%
Ameryka Północna i Australia – ponad 10%
Afryka – 3,5%
Ameryka Łacińska – 2,5%
W latach 1820-1870 tempo wzrostu PKB wynosiło około 1%, a PKB na 1 mieszkańca – 0,6%, przy tempie wzrostu populacji 0,3%
Wielka Brytania - w latach 1815-1870 była najbardziej rozwiniętym państwem świata, dostarczając prawie 1/3 światowej produkcji przemysłowej. Brytyjski przemysł opierał się na górnictwie, włókiennictwie i przemyśle maszynowym. Udział WB w światowym wydobyciu Ck sięgał 70%. W połowie stulecia ponad 50% produkcji żelaza pochodziła z WB, tu wytwarzano blisko połowę globalnej produkcji wełny. W miejsce utraconych kolonii w Ameryce pn. Anglia kolonizuje inne terytoria; już od końca XVIII wieku w Australii, także w Nowej Zelandii, w Afryce; od połowy XIX wieku zdobywa ważne punkty strategiczne i handlowe (Hong-Kong, Singapur), rozciąga swe wpływy gospodarcze na Chiny, Afganistan, Turcję.
USA - na początku XIX wieku było to państwo gospodarczo uzależnione od Europy, nastawione na rozwój rolnictwa i przemysłu na potrzeby lokalne (przemysł bawełniany,, wełniany, obuwniczy, drzewny). Jednak od roku 1840 wzrosło znaczenie maszyn parowych. Już w latach 60. XIX wieku USA zajmowały 2 miejsce na świecie pod względem wydobycia CK (20% wydobycia WB). Drugą pozycję w światowym rankingu dała produkcja żelaza (10% produkcji światowej w 1870).
Na kontynencie europejskim Francja, Belgia oraz państwa wchodzące w skład Niemieckiego Związku Celnego i Cesarstwo Austriackie dawały razem 25-30% produkcji światowej.
Kryzysy nadprodukcji
1825-1826 w Anglii
1837 – 1838 w Anglii i USA, także Francja
1846-1847 w Europie zachodniej i środkowej
1857 – kryzys światowy
1866
1873 – „wielka depresja” (kryzys trwał co najmniej do połowy lat 90. XIX wieku).
„Falowanie” cen:
· Szczytowy poziom cen – początek XIX wieku, pod koniec wojen napoleońskich (przyczyny realne – m.in. niedobory związane z wojną; przyczyny pieniężne – finansowanie wojny).
· Do połowy XIX wieku trend , mimo okresowych wahań, był skierowany w dół (innowacje techniczne, wzrost wydajności, spłata państwowych długów wojennych).
· W latach 50. XIX wieku ceny wzrosły, głównie na skutek odkryć złota w Kalifornii (1849) i Australii (1851), a następnie wahały się bez wyraźnego trendu.
· W 1873 roku wybuchła, po trwającym kilka lat boomie, w Wiedniu i w Nowym Yorku wybuchła panika finansowa, a spowodowany nią spadek cen trwał około 20 lat.
· Odwrócenie trendu spowodowało odkrycie złota w Afryce Południowej, na Alasce, w Kanadzie i na Syberii.
· Łagodny wzrost cen trwał aż do wybuchu I wojny światowej.
6
EkonomiaUJ