Cechy systemu. Źródła monopolu. Rodzaje monopoli. Światowy Produkt Krajowy Brutto – tempo wzrostu w latach 1870 -1913. Wielkość i struktura PKB. Stare i nowe mocarstwa – udział w światowym wzroście gospodarczym.
v Koncentracja i centralizacja kapitału
Wielkie monopole:
USA – Standard Oil (kontrolował 90% wydobycia ropy naftowej), United Steel Corporation , Ford Motor Company, American Tobacco, Sugar Trust;
Niemcy – koncern Kruppa, Siemensa, Bayera;
Anglia – Steel Corporation, Vicers;
Rosja – Prodamet, Produgol , Prodarud;
Japonia – Mitsui, Mitsubishi.
Powstaje prawo antymonopolowe. W 1890 w USA zostaje wydany tzw. Sherman Act, - prawo antytrustowe – omijane przez tworzenie nieformalnych porozumień.
v Powstawanie kapitałów finansowych – łączenie się kapitałów przedsiębiorstw przemysłowych i bankowych.
v Eksport kapitałów obok eksportu towarów – poszukiwanie bardziej korzystnych lokat (taniej siły roboczej i surowców). Głównymi eksporterami kapitałów były: Wielka Brytania (eksport kapitału z WB stanowił 2/3 kapitałów eksportowanych z państw rozwiniętych – 1875), Francja, Niemcy (głównie kapitał pożyczkowy).
v Nasilenie ekspansji kolonialnej – podział Afryki i znacznej części Azji. W latach 1875-1900 zakończony zostaje kolonialny podział świata. Do tradycyjnych mocarstw kolonialnych dołączyła Japonia, Niemcy i USA.
W 1914 imperium kolonialne:
Wielkiej Brytanii obejmuje 33,5 mln km kw. (400 mln ludności);
Francji – 10,6 (56);
Niemiec – 2,7 (12);
Belgii – 2,35 (15,5);
Holandii – 2,15 (38);
Włoch – 1,8;
Japonii – 0,33,
USA – 0,32.
v Stosowanie protekcjonizmu celnego – np. Francja po 1870 r., Rosja, Niemcy.
v Przyspieszony rozwój sił wytwórczych – osiągnięcia w zakresie postępu technicznego, określane jako druga rewolucja przemysłowa. Dla gospodarki szczególne znaczenie miało wykorzystanie elektryczności, silnika spalinowego, upowszechnienie wynalazków Bessemera, Siemensów i Martinów.
Ignacy Łukasiewicz (1822-1882)
Carl Benz (1844-1929) Nikokolaus A. Otto (1832-1891) Eugen Langen (1833-1895)
Gottlieb Daimler (1834-1900) Wilhelm Maybach (1846-1929)
Rudolf Diesel (1858-1913)
Henry Ford (1863-1947)
Ford T
Ford T (model z 1914 roku)
Ford T (model Touring z 1914)
Ford T (model touring z 1917 roku)
Louis Blériot (1872-1 936)
Thomas Alva Edison (1847-1931)
Postęp w dziedzinie chemii – opracowanie układu okresowego pierwiastków (1869) przyniosło szereg nowych odkryć, m.in. odkryć:
Ernesta Solvay’a,
Alfreda Bayer’a ,
E. Solvay (1838-1922) John Dunlop (1840-1921)
Początki zmian w organizacji procesów produkcji fabrycznej. Frederic Taylor (1856-1915) inżynier amerykański opracował system naukowej organizacji pracy.
Frederic Taylor
Źródła monopolu:
- warunki naturalne
- różnicowanie się uczestników życia gospodarczego
- zmowa przedsiębiorstw
- przywilej instytucjonalny
-
Rodzaje monopoli :
kartel,
trust,
syndykat,
koncern,
konglomerat ;
ze względu na stopień monopolizacji:
monopol pełny,
duopol,
oligopol.
Ø w latach 1870-1913 światowy PKB wzrósł o prawie 150%,
Ø na 1 mieszkańca – 80%.
Ø roczne tempo wzrostu wynosiło odpowiednio 2,1% i 1,3%.
Ø światowa produkcja przemysłowa wzrosła o 250%.
w Europie roczne tempo wzrostu wynosiło 1,5%,
w Argentynie – 2,5%,
w Kanadzie – 2,2%,
w Stanach Zjednoczonych – 1,8%,
w Danii, Niemczech, Francji, Szwecji – ponad 1,5%
W 1913 roku światowy PKB wynosił 2,7 bln dol. (wg siły nabywczej z 1990),
na 1 mieszkańca – ponad 1500 dol.
45% światowego PKB przypadało na Europę,
25% na Azję,
20% na Amerykę Północną,
4,5% na Amerykę Łacińską,
3,5% na Afrykę,
mniej niż 2% na Australię
PKB na 1 mieszkańca w 1913 r ( w dol. wg siły nabywczej z 1990 r)
Stany Zjednoczone 5.307
Nowa Zelandia 5.178
Wielka Brytania 5.032
Kanada 4.213
Szwajcaria 4.207
Belgia 4.130
Holandia 3.950
Niemcy 3.833
Argentyna 3.797
Dania 3.764
Francja 3.452
Szwecja 3.096
Austro-Węgry 2.793
Irlandia 2.733
Chile 2.653
Norwegia 2.275
Hiszpania 2.225
Finlandia 2.050
Źr. J. Skodlarski, R. Matera: Gospodarka światowa. PWN, Warszawa 2005
W latach 1870-1913 światowa produkcja przemysłowa wzrosła ponad 5-krotnie, w tym:
w USA 9-krotnie,
w Niemczech 5,5-krotnie,
we Francji 3-krotnie,
w Wielkiej Brytanii 2-krotnie.
Wielka Brytania
· Straciła swą dotychczasową pozycję fabryki świata na rzecz dynamicznie rozwijających się Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Japonii.
· Udział WB w światowej produkcji przemysłowej spadł z około 32% (1870) do 15% (1913).
· U progu I wojny światowej nadal przodowała w handlu, ale jej udział w handlu światowym wynosił ok. 16% i był niewiele wyższy od udziału Niemiec czy Stanów Zjednoczonych.
· W produkcji tkanin i w górnictwie węglowym utrzymała swe pierwsze miejsce w Europie, w hutnictwie żelaza wyprzedziły ją Stany Zjednoczone i Niemcy.
· Na początku XX wieku brytyjski przemysł stoczniowy dostarczał 60% światowej produkcji przemysłu stoczniowego, choć w latach 80. i 90. XIX wieku – 80% światowej produkcji statków.
Przyczyny:
o kryzys 1873, w tym kryzys rolny, spowodowany importem taniego zboża z Ameryki,
o słaba reakcja na nowe techniki – chemię organiczną, przemysł optyczny, wywarzanie energii elektrycznej. Nawet w tradycyjnych dziedzinach produkcji powoli wprowadzano nowe techniki (np. procesu stalowniczego Thomasa-Gilchrista),
o na uniwersytetach nie przywiązywano też dużej wagi do nauczania przedmiotów technicznych i przyrodniczych (z wyjątkiem Szkocji),
Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła dopiero na przełomie wieków, co wiązało się z ekspansją kolonialną WB (zdobycze w Afryce, podboje w Azji).
...
EkonomiaUJ