Stabilizacja i ożywienie gospodarcze. Wielki Kryzys lat 1929-1933
Stabilizacja i ożywienie gospodarcze (1925-1929). Zmiany cen, wielkości produkcji, zatrudnienia w latach 1929-1933. Kryzys w Polsce. Przyczyny długotrwałości i ostrości kryzysu w Polsce. Wychodzenie z kryzysu. Myśl ekonomiczna (zmiana paradygmatu).
v Stabilizacja i ożywienie gospodarcze – lata 20.
q Lata 1925 – 1929 uważa się za okres najbardziej pomyślny dla rozwoju gospodarki światowej (choć dla poszczególnych krajów należałoby ten okres zróżnicować). W 1925 roku poziom światowych obrotów handlowych był wyższy niż w 1913 roku, podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o wskaźniki produkcji przemysłowej.
Przyjmując rok 1913 za 100,0:
1920 1925
Świat 93,6 121,6
Europa 77,3 103,5
ZSRR 12,8 70,1
USA 122,2 148,0
Reszta świata 109,5 138,1
W 1929 roku światowa produkcja przemysłowa była wyższa o 45%,
w tym:
w USA o 72%,
w Wielkiej Brytanii o 1%,
we Francji o 39%,
w Niemczech o 3%,
w Japonii o 415%,
we Włoszech o 55%,
w Belgii o 40%,
w Szwecji o 50%,
w Czechosłowacji o 40%
W latach 1926-1928 produkcja w Polsce wzrosła o 30%, ale nie osiągnęła poziomu sprzed I wojny światowej. Szacuje się nawet, że w Polsce (na obszarze po I wojnie światowej) poziom produkcji był niższy o 18 punktów procentowych.
q Wzrost gospodarczy opierał się w dużej mierze na przemyśle samochodowym,
· w USA (5,4 mln samochodów w 1929),
· w Wielkiej Brytanii (300 tys. w 1930),
· we Francji (250 tys. w 1930).
q Rosła produkcja węgla i stali. Wydobycie ropy naftowej oraz produkcja aluminium, miedzi, cynku wykazały ponad 2-krotny wzrost.
q Także produkcja energii elektrycznej w porównaniu z 1913 była dwa razy wyższa.
q Rozwijał się przemysł lotniczy (Charles Lindbergh – 1927 – przelot z USA do Europy).
q Coraz większego znaczenia nabierały nowe gałęzie produkcji: przemysł chemiczny, elektrotechniczny, automatyka.
q Na szeroką skalę zastosowano elektryczność:
· udoskonalono radiotelekomunikację (1920 – pierwsza rozgłośnia radiowa w USA),
· skonstruowano chłodziarkę absorpcyjną (1923),
· gramofon (1924),
· telewizję (1926),
· film dźwiękowy (1928).
q Koncentracja produkcji i kapitału.
· W USA w 1925 roku ponad 53% potencjału gospodarczego kontrolowało 16 holdingów.
o Zakłady Forda, Chryslera i General Motors produkowały około 80% samochodów.
o General Electric zdominowało przemysł elektrotechniczny.
o US Steel Co. – przemysł stalowy.
· W Niemczech
o na koncern Verenigte Stahlwerke przypadało 40% krajowej produkcji stali oraz 25% wydobycia węgla;
o I.G. Farben opanował przemysł chemiczny;
o koncerny AEG i Siemens-Halske kontrolowały około 80% produkcji branży.
Rola międzynarodowych porozumień monopolistycznych szczególnie była widoczna w przemyśle naftowym.
o Royal Dutch Shell,
o Anglo Persian Oil Company,
o Standard Oil,
podzieliły światowy rynek ropy naftowej.
q W handlu światowym na Europę (bez ZSRR) przypadało 50% obrotów handlowych.
Na pierwsze miejsce w światowym handlu wysunęły się Stany Zjednoczone (16% eksportu i 12,5% importu światowego w 1929 roku).
Konkurentami były Niemcy i Francja, a także Holandia, Belgia, Szwecja, Dania i Czechosłowacja.
Poza Europą: Argentyna, Indie, Związek Południowej Afryki.
q Polska
· wzrost eksportu, m.in. na skutek :
o załamania się złotego w 1925 roku
o strajku górników brytyjskich
· Po przewrocie majowym następuje umocnienie władzy burżuazji – napływ kapitału zagranicznego, głównie z:
o USA (przemysł górnośląski),
o Anglii (przemysł energetyczny i elektrotechniczny),
o Francji (bankowość, przemysł górniczy, hutniczy, włókienniczy, naftowy),
o także z Niemiec i Włoch.
Ignacy Mościcki (1867-1946) Kazimierz Bartel (1882-1941)
Józef Piłsudski (1867-1935)
· 1927 – pożyczka stabilizacyjna udzielona przez konsorcjum banków USA – 62 mln $ i 2 mln funtów (łącznie 71,7 mln $) na 7%, na 20 lat, pod warunkiem przyjęcia do Rady Nadzorczej Banku Polskiego na okres 3 lat amerykańskiego doradcy Charlesa Deweya.
· Najwyższa w świecie kartelizacja produkcji:
o 1918 - 6 karteli
o 1923 - 31 „
o 1929 - 133 „
Skartelizowana była głownie produkcja: cegły, cementu, cukru, kwasu siarkowego, nafty, papieru, węgla, żelaza.
· Wzrost dochodów z rolnictwa – lepsze zbiory i wysokie ceny zbóż. Ceny produktów rolnych rosły szybciej niż przemysłowych.
v Zmiany cen, wielkości produkcji, zatrudnienia, w latach 1929-1933 - Wielki kryzys gospodarczy
· Kryzysy (po 1873 roku):
1890
1907
1920
1929
1937
Zalążki kryzysu pojawiły się w systemie gospodarczym USA ( i innych państw) już w fazie wysokiej koniunktury, choć powszechnie uważa się, że kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych paniką na giełdzie nowojorskiej 24 października 1929 roku, gdy gwałtownie spadły ceny akcji, pociągając za sobą spiralę bankructw.
Zmiany cen i wielkości produkcji w USA
(najwyższe wychylenia – minima w %)
1929-1933
ceny produkcja
Środki produkcji dla rolnictwa 8 80
Środki transportu 18 80
Stal 20 82
Tekstylia 46 30
Żywność 50 12
Artykuły rolne 64 3
· Spadek produkcji przemysłowej (1932 rok w por. z 1928):
Świat (bez ZSRR) – 33%;
USA – 49%;
Kanada – 45%;
Europa – 27%;
Niemcy – 47%;
Polska – 41%.
· Bezrobocie w przemyśle (dno kryzysu);
USA – 35%,
Polska – 43%;
Czechosłowacja – 24%,
Włochy – 22% ogółu zatrudnionych.
v Kryzys w Polsce
Zmiany wskaźnika cen artykułów przemysłowych i cen ziemiopłodów (1928=100)
...
EkonomiaUJ