Współpraca nauczyciela z rodzicami uczniów,
w tym z rodzicami uczniów niepełnosprawnych.
Rozważania teoretyczno-prawne

Dziecko żyje i uczy się w określonych środowiskach. Do najważniejszych
i najbliższych mu należą: dom rodzinny i środowisko szkolne, w których rozpoczyna się proces jego kształtowania. Są one dla dziecka znaczące, ponieważ to w nich mały człowiek szuka pierwszych autorytetów, od których oczekuje akceptacji, którym bez zastrzeżeń ufa, i wie, że w każdej sytuacji może otrzymać pomoc i wsparcie.

Współdziałanie obu tych środowisk gwarantuje właściwe relacje pomiędzy nauczycielem, rodzicami i uczniem, które są niezbędne w procesie uczenia się dziecka, a przede wszystkim – niezbędne dla jego prawidłowego rozwoju.

Pożądane i właściwe zatem jest, aby rodzice aktywnie współuczestniczyli w edukacji swoich dzieci, współdecydowali o ich życiu, również tym toczącym się poza domem rodzinnym na terenie szkoły, a możliwość taką powinni otrzymać od nauczyciela.

Jednym z warunków dobrej współpracy jest znajomość swoich praw i obowiązków przez uczniów, nauczycieli, a przede wszystkim – rodziców. Ich podstawowe
i niezbywalne prawa wynikają z regulacji zawartych w wielu dokumentach, poczynając od tych najwyższego rzędu:

Już Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wskazuje na to, że:

·         Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania
- art. 48 ust.1;

·         Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego, zgodnie ze swoimi przekonaniami - art. 53 ust. 3.

W Konwencji o Prawach Dziecka czytamy:

1.     Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia
i wyznania.

2.     Państwa-Strony będą respektowały prawa i obowiązki rodziców, oraz tam gdzie jest to stosowne, opiekunów prawnych, odnośnie ukierunkowania dziecka, w zakresie jego praw, w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka - art. 14.

■ ■ ■

1.     Państwa-Strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski.

2.     W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej Konwencji Państwa-Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków, związanych z wychowywaniem dzieci, oraz zapewnią rozwój instytucji, udogodnień i usług z zakresu opieki nad dzieckiem.

3.     Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i udogodnień z zakresu opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione
– art. 18.

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty zapewnia w szczególności:

·         wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny - art. 1 ust. 2;

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
(Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.), z którego wynika, że:

RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO PRZEDSZKOLA powinien określać:

·         sposób realizacji zadań przedszkola, z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowaniu go do nauki w szkole, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych - ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 1;

·         szczegółowe kompetencje organów przedszkola, w skład których wchodzi rada rodziców (jeżeli została utworzona), zgodnie z § 3 pkt 1;

·         organizację pracy przedszkola określa ramowy rozkład dnia ustalony przez dyrektora przedszkola na wniosek rady pedagogicznej, z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy ... oraz oczekiwań rodziców (prawnych opiekunów), zgodnie z § 9 ust. 1;

·         zakres zadań nauczycieli związanych ze współdziałaniem z rodzicami (prawnymi opiekunami) w sprawach wychowania i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców (prawnych opiekunów) do znajomości zadań wynikających w szczególności z programu wychowania przedszkolnego realizowanego
w danym oddziale i uzyskiwania informacji dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju, ponadto określa formy tego współdziałania oraz częstotliwość organizowania stałych spotkań z rodzicami, zgodnie z § 15 ust.1 pkt 1;

RAMOWY STATUT PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ powinien określać:

·         formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna, i profilaktyki , zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 8

·         organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10

·         program wychowawczy szkoły, (...) , uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego, zgodnie z § 2 ust. 2

·         szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2

RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO GIMNAZJUM powinien określać:

·         organizację i formy współdziałania gimnazjum z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10

·         szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2

RAMOWY STATUT PUBLICZNEJ ZASADNICZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ powinien określać:

·         organizację i formy współdziałania szkoły zasadniczej z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1. pkt 11

RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO LICEUM PROFILOWANEGO oraz RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO TECHNIKUM powinny określać:

·         organizację i formy współdziałania z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 11

RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
(Dz. U. z 2002 Nr 10, poz. 96) powinien określać:

·         organizację i formy współdziałania liceum z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10

·         szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2

W Podstawach Programowych dla poszczególnych typów i rodzajów szkół, stanowiących załączniki do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
(Dz. U. Nr 51, poz. 458 z późn. zm.), czytamy:

·         Przedszkola (oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych) pełnią wobec rodziców funkcję doradczą i wspierającą następujące działania wychowawcze: pomagają w rozpoznawaniu możliwości rozwojowych dziecka i podjęciu wczesnej interwencji specjalistycznej, informują na bieżąco o postępach dziecka, uzgadniają wspólnie z rodzicami kierunki i zakres zadań realizowanych
w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych.

·         Szkoły podstawowe i gimnazja powinny zapewniać opiekę i wspomagać rozwój dziecka w przyjaznym, bezpiecznym i zdrowym środowisku w poczuciu więzi z rodziną, nauczyciele w pracy wychowawczej, wspierają w tym zakresie obowiązki rodziców.

·         W swojej pracy wychowawczej nauczyciele zasadniczych szkół zawodowych wspierają zadania wychowawcze rodziców tak, aby umożliwiać uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy.

·         W liceach i technikach nauczyciele w swojej pracy wychowawczej wspierają rodziców w realizacji ich zadań wychowawczych tak, aby umożliwiać uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy.

Nauczyciel, podejmując pracę z dzieckiem, musi pamiętać o fundamentalnej roli, jaką w życiu dziecka pełnią jego rodzice. W literaturze fachowej można znaleźć na ten temat wiele opracowań, które szczegółowo wyjaśniają istotę sprawy. W skrócie należy przypomnieć, że obok zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka (psychicznych, fizycznych i materialnych) – rola rodziców jest bardzo ważna m.in. w:

·         jego rozwoju poznawczym, emocjonalnym (kształtowaniu osobowości), społecznym

·         kształtowaniu aktywności dziecka

·         kształtowaniu jego charakteru

·         kształtowaniu jego samodzielności

·         kształtowaniu uzdolnień dziecka

·         kształtowaniu jego systemu wartości

·         rozwijaniu różnorodnych zainteresowań (np. czytelniczych) dziecka

·         kształtowaniu zdrowego stylu życia

·         jego rozwoju seksualnym i procesie wychowania seksualnego

·         obronie dziecka przed zagrożeniami (demoralizacją, agresją ...)

·         ułatwieniu dziecku w przystosowaniu do nowego środowiska: przedszkola, szkoły  (przynależność do grupy)

·         przygotowaniu do osiągania sukcesów i przyjmowania we właściwy sposób porażek, niepowodzeń ...

·         przygotowaniu do funkcjonowania społecznego

·         przygotowaniu dziecka do wyboru zawodu

·         innych.

Zatem można powiedzieć, że rodzice są nie tylko opiekunami i wychowawcami, ale również nauczycielami. Rodzice jako pierwsi nauczyciele swoich dzieci ponoszą szczególną odpowiedzialność za ich edukację. (Michał J. Kawecki „Głos rodziców się liczy” – w: Edukacja i Dialog nr 10 (103), grudzień 1998).

I tę rolę edukacyjną rodziców należy wzmacniać poprzez opracowywanie i wdrażanie przez szkołę programu współpracy (metody, sposoby i formy) w zakresie wychowania i kształcenia dzieci, ponieważ dbałość i troska o ich rozwój należy w równej mierze zarówno do rodziców, jak i nauczycieli.

W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera współpraca szkoły (pedagogów, specjalistów, innych pracowników) z rodzicami uczniów niepełnosprawnych.

Artykuł 1 przywołanej wyżej Ustawy o systemie oświaty, zapewnia również

ust. 1. realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,

ust. 4. dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,

ust. 5. możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami,

ust. 5a).opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych .

Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM l ZNACZNYM W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH, GIMNAZJACH l ODDZIAŁACH PRZYSPOSABIAJĄCYCH DO PRACY W ZASADNICZYCH SZKOŁACH ZAWODOWYCH wynika, że:

Wskazane jest nawiązanie współpracy z rodziną ucznia, włączanie jej w tworzenie planu rewalidacji, a także w miarę możliwości w realizowanie pewnych jego elementów w domu rodzinnym ucznia. Konieczna jest też taka organizacja działalności rewalidacyjnej szkoły, która przygotuje środowisko do przyjęcia ucznia, jego zaakceptowania i udzielania mu pomocy.

Pożądany jest udział rodziców (prawnych opiekunów) w konsultacjach dotyczących postępów i trudności ucznia, wspieranie przez szkołę ich wysiłków w pracy z dzieckiem (zgodnie ze specyfiką rodziny, wyznawanymi przez nią wartościami i kultywowaną tradycją).

Uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego wymagają - ze względu na swoją niepełnosprawność - zintensyfikowanych, specjalnych oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych, terapeutycznych, profilaktycznych, szczególnej opieki i troski ze strony obu – bardzo ważnych dla nich - środowisk: DOMU i SZKOŁY.

Dobra, prawidłowa współpraca DOMU i SZKOŁY, mająca charakter rewalidacyjny, przebiegająca na płaszczyźnie partnerstwa, porozumienia, dialogu, otwartości, wzajemnego zrozumienia i szacunku, zapewnia dziecku niepełnosprawnemu:

·         większe szanse rozwojowe

·         korzystniejsze warunki do nauki gwarantujące powodzenia szkolne

·         wyższy poziom praktycznych umiejętności

·         możliwie najlepsze przygotowanie do uczestniczenia w życiu

·         wyższy poziom funkcjonowania społecznego

O czym powinni wiedzieć rodzice?

Rodzice dziecka niepełnosprawnego powinni mieć świadomość bardzo ważnej roli, jaką pełnią w jego edukacji, a przede wszystkim, że:

·         są niezbędni w procesie nauczania i wychowania dziecka;

·         są pełnoprawnymi uczestnikami procesu rewalidacji;

·         są realizatorami elementów programu edukacji w warunkach domowych;

·         są odpowiedzialni za wychowanie dziecka (oddanie dziecka pod opiekę nauczyciela nie zwalnia ich z tej odpowiedzialności);

·         szkoła wspiera rodzinę w wychowywaniu dziecka i stymulowaniu jego rozwoju;

·         mogą liczyć w każdym czasie na fachową i rzetelną informację na temat swego dziecka, jego zachowania, postępów i przyczyn trudności w nauce;

·         są sprzymierzeńcami szkoły, ze zdaniem których ona się liczy;

·         szkoła jest ich sprzymierzeńcem (pomoże w trudnych sytuacjach życiowych, w identyfikowaniu problemów, w kłopotach wychowawczych ...);

·         są partnerami w podejmowani...