Stefan Krukowski - Nad pięknym, modrym Dunajem - Mauthausen 1940-1945.pdf - Pamiętniki, wspomnienia - apolloorfeusz

Stefan Krukowski

Nad pięknym, modrym Dunajem

MAUTHAUSEN 1940 — 1945

Książka i Wiedza ¦ 196 6

Okładkę projektował JAN SLIWIISfSKI

Redaktor HELENA KLIMEK

SŁOWO WSTĘPNE

Tak, to właśnie nad szumiącym w melodyjnym rytmie strau- " sowskiego walca pięknym

modrym Dunajem wznieśli hitlerowscy ludobójcy warowne piekło, znane pod nazwą

obozu koncentracyjnego Mauthausen.

Okrucieństwo tego kontrastu musiało chyba podyktować Stefanowi Krukowskiemu

boleśnie przekorny tytuł książki.

Książka „Nad pięknym modrym Dunajem" jest nową, ważką pozycją w ciągle jeszcze

zasmucające skromnym dorobku polskiej literatury obozowej. A przecież Polakom, tak

ze względu na statystyczną liczbę ofiar, jak i na jej procentowy _stosunek do liczby

naszej ludności, przysługuje tragiczne pierwszeństwo na historycznym apelu poległych.

Od dnia, w którym rozwarły się bramy hitlerowskich obozów koncentracyjnych, od dnia,

w którym wyzwolone z tych obozów niedobitki wyruszyły w daleką, niekiedy trudną i

ciernistą drogę do ojczystego domu albo do jego> ruin i zgliszcz, upłynęło już 21 lat, na

pogorzeliskach drugiej wojny światowej wyrosło już nowe, znające wojnę tylko ze

słyszenia pokolenie, a nie tylko skromna polska literatura obozowa, ale nawet wszystkie

na ten temat publikacje, jakie ukazały się na świecie, nie zdołały odtworzyć całej

piekielnej prawdy o hitlerowskich' obozach koncentracyjnych.

I nie ma w tym nic dziwnego, a w każdym razie jest to mniej dziwne, niżby się mogło

wydawać.

Władcy haniebnej pamięci Trzeciej Rzeszy i wypełniający z sadystyczną nadgorliwością

wszystkie ich występne rozkazy oprawcy — a były ich setki tysięcy — od chwili

powstania obozów koncentracyjnych czynili wszystko, co było w ich mocy — a byli

przecież wszechmocni — żeby przed narodami świata z narodem niemieckim włącznie

ukryć, zamaskować, zafałszować, utopić w powodzi propagandowych kłamstw

prawdziwe przeznaczenie obozów koncentracyjnych, motywy osadzania w nich, stan

ich zaludnienia, śmiertelność, nie mówiąc już o nieludzkich warunkach bytowania,

morderczej pracy, biciu, torturach, katowaniu na śmierć, gazowaniu, masowych

egzekucjach itd. Oprawcy ci wmawiali w opinię publiczną świata i w otumaniony

narkozą propagandy naród niemiecki, że więźniami obozów koncentracyjnych są

wyłącznie skazani prawomocnymi wyrokami przestępcy i zbrodniarze, a następnie

pokazywali zagranicznym przedstawicielstwom i delegacjom, wyświetlali na ekranach i

fotografowali zainscenizowane obrazki, reklamujące humanitarne metody penitencjarne

ustroju faszystowskiego.

Kiedy po okresie tryumfalnych podbojów odwróciła się dziejowa karta i Niemcy stanęły

w obliczu nieuchronnej klęski, ideologów, twórców, organizatorów, administratorów i

komendantów obozów koncentracyjnych zaczął ogarniać utajony lub jawny strach przed

odpowiedzialnością za popełnione zbrodnie. Podjęli oni wtedy gorączkową akcję

zacierania śladów, niszczenia kompromitujących dokumentów, likwidowania martwych

dowodów winy i żywych świadków. Tylko chaos totalnej klęski uratował dziesiątki

tysięcy niedobitków od zarządzonych już odgórnie i przygotowanych oddolnie

masowych eksterminacji, a dymy wzbijające się w ostatnich dniach wojny nad nie

wyzwolonymi jeszcze obozami świadczyły o jednoczesnym paleniu zwłok i bardziej

jeszcze niż one oskarżających archiwów.

Dalszy ciąg zacierania śladów, usuwania dowodów, fałszowania zeznań, wprowadzania

w błąd opinii publicznej trwał nadal po zakończeniu wojny i trwa do dzisiejszego dnia, o

czym świadczą spóźnione o dwadzieścia lat procesy obozowych katów i listy gończe, z

których wiele nie odnajdzie nigdy dobrze ukrytych i pieczołowicie ukrywanych

zbrodniarzy.

Oto główne przyczyny trudności w wydobyciu na jaw całej, pełnej, ostatecznej prawdy o

hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Główne, ale nie jedyne. Na drugi kompleks

przyczyn składają się: bezprecedentalność i nieporównywalność historycznego

zjawiska, jakim były te obozy, odmienność od wszystkiego, co było przedtem i potem,

usystematyzowany obłęd względnie obłędny system, który stworzył te obozy i który w

nich panował, wielowarstwowe zakonspirowanie wszystkiego, co się w nich działo.

Prawda o obozach koncentracyjnych przekracza wszystkie granice

prawdopodobieństwa. Nigdy i nigdzie nie było dotąd tylu skoncentrowanych katów i tylu

śmiertelnych katowskich ofiar, tylu tak różnorodnych i tak wyrafinowanych sposobów

torturowania i zabijania. To jeszcze można by chociaż wycinkowo ogarnąć wyobraźnią.

Ale na to trzeba nałożyć, że wszystkie obozowe zbrodnie popełniane były w ramach

przemyślanego systemu, żelaznej dyscypliny, precyzyjnie opracowanych regulaminów,

niezliczonych nakazów i zakazów, pruskiego drylu. Teraz naieży przyjąć do wiadomości

i świadomości, że cały ten system z jego dyscypliną, regulaminami, nakazami i

zakazami był obłąkany, to znaczy że ulegał permanentnym zmianom, że jeden przepis

automatycznie przeczył drugiemu, że nakazy przekreślały zakazy i na odwrót, że w

pobliżu krematorium był dom publiczny, że boisko, na którym więźniowie grali w piłkę

nożną, graniczyło z dziedzińcem, na którym leżały stosy nagich trupów, przy czym

każdy z piłkarzy był w pełni świadom, że nie ma takiej siły, która mogłaby go uchronić

przed znalezieniem się kiedyś na takim stosie. A dla uzupełnienia tej surrealistycznej

wizji trzeba jeszcze dodać, że cała prawda obozowa była wielostronnie zaszyfrowana,

zakamuflowana, zafałszowana i zakonspirowana.

Każde słowo wypisane w kancelaryjnym dokumencie, umieszczone w obwieszczeniu,

zarządzeniu, wypowiedziane w esesmań-skim rozkazie czy informacji mogło co innego

głosić, a co innego znaczyć. I bardzo często co innego znaczyło. Od umieszczonego

nad obozową bramą napisu: „Arbeit macht frei" począwszy, każde zdanie władz

obozowych, pisane czy wypowiadane, podlega podejrzeniu o fałsz. Więźniowie

bestialsko zamordowani w obozie figurują na listach zgonów, podpisanych przez

esesmańskich lekarzy, jako zmarli na serce lub niewydolność krążenia; inni, dla

urozmaicenia, zostali „zastrzeleni w czasie ucieczki". Zwolnienie z obozu do domu

oznacza w większości wypadków wyrok śmierci. Autobus przewożący grupy ¦więźniów

do innego obozu to zmotoryzowana komora gazowa. I tak dalej, i tak dalej.

Odpowiedzią na te fałszerstwa władz obozowych jest zakamuflowana samoobrona.

Występuje ona i w mowie więźniarskiej, w której np. słowo-„zorganizować" znaczy

„zwędzić", i w więź-niarskim zbiorowym działaniu, które nierzadko ratowało skazańców

przez zmianę ich więźniarskich osobowości, co z kolei wprowadza na kancelaryjne listy

zmarłych człowieka pozostającego przy życiu pod nazwiskiem nie zarejestrowanego

zmarłego.

A pod osłoną tego obustronnego, zbrodniczego i obronnego,

nprrowania fałszem działa w ukryciu więźniarska organizacja bojowa, zaszyfrowana i

wobec władz, i wobec współwięźniów.

Podane tu niejako przykładowo dowody złożoności życia ooo-zowego wykazują, jak

trudna do wyłuskania jest prawda o obozach koncentracyjnych. Była ona przecież

dostępna tylko oprawcom i ich ofiarom. Znają ją więc w całej nagości jedynie ci, którzy

byli w piekle hitlerowskich obozów koncentracyjnych, którzy z niego ocaleli i którzy

pozostają nadal przy życiu. Ale pozostający przy życiu oprawcy milczą i będą milczeli

aż do śmierci. A spośród pozostałych przy życiu więźniów obozowych nie wszyscy chcą

i zarazem potrafią pisać.

Dlatego tak cenne, nie tylko dla przyszłych historyków epoki krematoryjnych pieców, są

wszelkie rejestrowane na taśmach czy płytach, spisywane w protokołach sądowych i

ankietach, a przede wszystkim ogłaszane drukiem relacje, pamiętniki, wspomnienia

ułaskawionych przez los skazańców. W każdej z takich publikacji kryje się ziarno

autentycznej, zdobytej za cenę niewysłowionych cierpień prawdy. A im któryś z autorów

tych publikacji dłużej cierpiał, bystrzej widział i dokładniej zapamiętywał, tym bardziej

ważkie jest jego świadectwo oskarżenia.

Z tego punktu widzenia książka Stefana Krukowskiego „Nad pięknym modrym

Dunajem" jest pozycją wyjątkowo bogatą i cenną.

Stefan Krukowski, wychowanek warszawskiego gimnazjum im. Adama Mickiewicza,

uczestnik kampanii wrześniowej w stopniu plutonowego-podchorążego, ranny w bitwie

pod Lwowem, po dwukrotnych udanych ucieczkach, raz z niewoli, a drugi raz z obozu

aresztowanych w ulicznej łapance, już w kwietniu 1940 roku znalazł się na Pawiaku,

skąd wkrótce deportowany został poprzez obóz koncentracyjny w Sachsenhausen do

obozu koncentracyjnego Mauthausen. W obozie tym przeżył Stefan Krukowski pełne

pięć lat, od maja 1940 do maja 1945. Przeszedł tam całą typową dla wieloletniego

więźnia politycznego, napiętnowanego czarnym i czerwonym punktem, drogę przez

mękę. Długo przebywał w karnej kompanii, jeszcze dłużej znosił morderczą pracę w

kamieniołomach i dopiero pod koniec obozowej niewoli wylądował na funkcji

magazyniera.

Jak z danych powyższych widać, autor książki „Nad pięknym modrym Dunajem" posiadł

w obozie olbrzymi kapitał doświadczeń, a znakomita pamięć pozwoliła mu utrwalić te

doświadczenia najpierw w głowie, a następnie na piśmie.

Nie jest to pierwsza jego wspomnieniowa publikacja. Przed

trzema laty, w roku 1963, nakładem „Książki i Wiedzy" ukazała się niewielka książeczka

Stefana Krukowskiego pod prowokacyjnym tytułem „Byłem kapo". Ukazała się i

błyskawicznie znik-nęła, rozkupiona przez co czujniejszych czytelników, co świadczy

zarówno o jej walorach, jak o 'wielkim społecznym zapotrzebowaniu na literaturę

obozową.

Autor „Byłem kapo" i „Nad pięknym modrym Dunajem" nie jest zawodowym pisarzem i

nie nadaje swoim książkom kształtu dzieł literackich. Pisze je w słusznym

przeświadczeniu, że spełnia w ten sposób moralny obowiązek wobec milionów

zamordowanych w obozach koncentracyjnych towarzyszy niedoli, którzy nigdy już nie

będą mogli upomnieć się o swoją krzywdę i o sprawiedliwy wyrok historii. A ponieważ

dysponuje niezwykle bogatym materiałem wspomnieniowym, dramatyczna treść jego

narracji rekompensuje z nawiązką niedostatki warsztatu literackiego i podnosi jego

publikacje do rangi pasjonującej lektury. Zwłaszcza że autor zaprawa je suto wisielczym

humorem i między mrożące krew w żyłach sceny wprowadza gdzieniegdzie niemal

groteskowe intermedia, jak na przykład umieszczona w końcowej partii niniejszej książki

opowieść o przywitaniu nowego kontyngentu wartowników, składającego się z

powołanych w ostatnich miesiącach wojny pod broń ramolowatych volkssturmistów

zjadliwym i śmiertelnie ryzykownym figlem. Wydarzenie to, jak zresztą wszystkie

relacjonowane przez Krukowskiego fakty, jest autentyczne.

Autor podzielił swoją książkę na cztery części. O ile jednak trzy końcowe części łączą

się w dość swobodnie operujący chronologią ciąg wspomnieniowy, a cała ich akcja

rozgrywa się na otoczonym kolczastymi drutami terenie obozu koncentracyjnego

Mauthausen, o tyle część pierwsza ogarnia znacznie szersze horyzonty i stanowi w

pewnej mierze odrębną i niemal zamkniętą w sobie całość.

W tej pierwszej części, którą należy uznać za pewnego rodzaju novum w polskiej

literaturze obozowej, autor, już nie tylko na podstawie osobistych przeżyć, podejmuje

próbę przedstawienia historycznych etapów w dziejach hitlerowskich obozów

koncentracyjnych, ich ulegających — w zależności od przemian w hitlerowskiej polityce

i gospodarce — zmianom przeznaczeń oraz wpływów, jakie te zewnętrzne przemiany

wywierały na wewnętrzne stosunki i warunki obozowe. Następnie autor usiłuje

wprowadzić czytelnika w tajniki ludobójczego mechanizmu, odsłonić transmisyjne pasy i

zazębiające się kółka, które uruchamiały

ten mechanizm i gwarantowały mu sprawne funkcjonowanie. Dalej autor stara się

zapoznać czytelnika ze skomplikowaną strukturą administracji obozowej, składającej się

z dwóch hierarchii: rozkazodawczej hierarchii esesmańskiej i wykonawczej hierarchii

więźniarskiej; z zakresem władzy obu tych administracji i z ich wpływem na los

więźniów. I wreszcie autor, w upartym dążeniu do prawdy, do ukazania życia

obozowego w pełnym świetle i we wszystkich jego aspektach, do obnażenia

wszystkiego, co wstydliwe, ale i do kategorycznego odparcia wszystkiego, co fałszywe,

sięga do najdrastyczniejszych tematów obozowych, jak problem bicia szeregowych

więźniów przez więźniów funkcyjnych, jak problem „klasowego" podziału więźniów na

„muzułmanów" i „prominentów", żeby wydobyć na jaw całą wieloznaczność

jednoznacznych w pozaobozowym życiu pojęć i kryteriów, żeby przestrzec przed

upraszczającym stosowaniem obowiązujących w znormalizowanym, samorządnym

społeczeństwie zasad, kanonów i ocen moralnych do celowo i perfidnie wynaturzonej

przez hitlerowców społeczności obozowej, a jednocześnie żeby nie pozostawić żadnych

luk i niedomówień.

Można ten czy inny pogląd autora poddać pod zawsze w takich okolicznościach

pożądaną dyskusję, nie można jednak nie uszanować jego bezkompromisowego

poszukiwania sprawiedliwości w ludzkich osądach. Zresztą książka Stefana

Krakowskiego jest wyraźnie napisana z intencją jeśli nie sprowokowania dyskusji, to w

każdym razie zachęcenia innych ocalałych więźniów obozu w Mauthausen i wszystkich

innych obozów koncentracyjnych do spisywania i utrwalania wspomnień,. do

uzupełniania jego doświadczeń innymi, utrwalonymi na razie tylko w zacierającej się

pamięci, gdyż zgromadzone w licznych archiwach, z centralnym międzynarodowym

archiwum w Arolsen i polskim archiwum w Oświęcimiu na czele, poobozowe dokumenty

i ze względu na świadomie spowodowane przez hitlerowców ubytki, i ze względu na

swój zaszyfrowany charakter mogą się stać dla przyszłych badaczy nie dość czytelne

bez obfitego, wielostronnego, oświetlającego materiał dokumentalny z różnych punktów

widzenia i pod różnymi kątami obserwacji pamiętnikarskiego komentarza. Komentarza

¦_¦ szyfru, komentarza — słownika, komentarza — klucza. A komentarza tego mogą

udzielić tylko byli więźniowie hitlerowskich obozów koncentracyjnych, którzy ocaleli jak

gdyby po to, żeby dać świadectwo prawdzie, żeby zbrodnie nie zostały zapomniane, a

ich sprawcy — rozgrzeszeni. Niestety, ocalało ich niewielu, od dwudziestu jeden lat,

jakie upłynęły cd dnia wy-

zwolenia obozów, szeregi ich są dziesiątkowane przez wyniesione z obozów

nieuleczalne urazy i nieubłagany czas, który zaliczył pokolenie obozowe do pokoleń

odchodzących na zawsze.

W drugiej, trzeciej i czwartej części książki autor przedstawia konkretne dzieje obozu w

Mauthausen, konkretne wydarzenia i konkretnych ludzi: oprawców i ofiary,

zwyrodnialców i męczenników, łajdaków i bohaterów. Zapoznajemy się tu z przeróżnymi

wyrafinowanymi metodami zbiorowych i indywidualnych tortur i morderstw, ze stałym

systemem i doraźnie organizowanymi akcjami eksterminacyjnymi, jak na przykład

słynna akcja H, wywodząca swój kryptonim od nazwy znanego uzdrowiska Hartheim, z

bezmiarem niedoli, cierpień i udręk. Gdyby można tu było wyróżnić jakieś szczególne

przejawy nieludzkiego bestialstwa, nie wywołując jednocześnie błędnych domysłów, że

pozostałe zbrodnicze akcje obozowe były mniej bestialskie, należałoby podkreślić

realistyczne, a nawet naturalistyczne opisy pastwienia się w kamieniołomach nad

kolumnami Żydów (pierwsze transporty żydowskie przybyły do Mauthausen w roku

1941 z Holandii), błyskawiczne likwidowanie kierowanych do obozu koncentracyjnego z

pogwałceniem wszelkich międzynarodowych konwencji radzieckich jeńców wojennych i

potraktowane przez esesmanów z dobrodusznym humorem wymordowanie gromadki

kilkuletnich ukraińskich dzieci.

Ileż ponurej groteskowości ma na tym tle komedia inscenizowana przez komendanturę

obozu dla przybywających do Mauthausen rodzin pomordowanych i ileż bezsilnej pasji

wzbudza relacja o wysyłaniu za opłatą rodzinom urn z rzekomymi prochami zmarłych

rzekomo naturalną śmiercią więźniów.

Ale oprócz budzących zgrozę spraw martyrologicznych autor przedstawia w szeregu

sugestywnych obrazów i opisów codzienne życie obozowe z całą jego niesamowitą

egzotyką.

Czytamy więc o głodowej gastronomii obozowej, mającej swoją kategorię „S" w postaci

paczek żywnościowych przysyłanych przez często od ust sobie odejmujące rodziny,

swoje urzędowe dożywianie w postaci tragihumorystycznej kantyny, swoje nazwane

przez autora „perskim rynkiem" targowisko, gdzie nabywa się np. ukrywane przez

szczęśliwych posiadaczy w odgrywających rolę bankowych safesów siennikach

Stefan Krukowski - Nad pięknym, modrym Dunajem - Mauthausen 1940-1945.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: