NIEZGODNOŚCI RECEPTUROWE- INCOMPATIBILITATES
Podstawowe określenia
Niezgodnością recepturową nazywamy niezamierzony efekt w działaniu, własnościach lub wyglądzie leku, w wyniku niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzania.
Przyczyną niezgodności recepturowych może być np. niewłaściwy dobór wjednym przepisie rozpuszczalników niemieszających się ze sobą, zestawienie substancji leczniczych, które wzajemnie wchodzą w reakcję chemiczną, adsorpcja, strącaniekoloidu, itp. Powstałe niezamierzone zmiany mogą być niewidoczne, a mimo to wpływać na aktywność farmakologiczną np.: adsorpcja alkaloidów na węglu medycznym lub widoczne, takie jak wytrącanie osadu, wydzielanie się gazu, zmiana zabarwienia, otrzymywanie rozpływających się proszków. Specjalną grupę tworzą niezgodności tzw."ukryte", występujące dopiero po pewnym czasie, w trakcie stosowania leku przezpacjenta, np. wytrącanie się niektórych alkaloidów, bądź reakcje podwójnej wymiany.
Najważniejszym problemem obok stwierdzenia niezgodności recepturowej jestjej rozwiązanie. Należy zawsze brać pod uwagę zabezpieczenie wymaganego efektuterapeutycznego z uwzględnieniem odpowiednich metod sporządzania, środków pomocniczych oraz czynników biofarmaceutycznych.
Istnieją trzy możliwości postępowania z receptami zawierającymi niezgodności:
- recepta wymaga drobnych zmian, niewpływających na istotny skład leku. Poprawędokonuje się bez porozumienia z lekarzem, zaznaczając wprowadzone zmiany narecepcie.
- recepta wymaga wprowadzenia istotnych poprawek w celu usunięcia niezgodności.W tym przypadku należy się porozumieć z lekarzem.
- składniki recepty po zmieszaniu ulegają rozkładowi lub nie dają się uformowaćw określoną postać. Lekarz zobowiązany jest zapisać inną, poprawną receptę.
Niezgodności recepturowe należy korygować zgodnie z rozporządzeniemMinistra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. § 3.1. Przy realizacji recepty na lekrecepturowy pracownik obowiązany jest dokonać korekty składu leku recepturowego, jeżeli podany w recepcie skład może tworzyć niezgodność chemiczną lub fizyczną, mogącą zmienić działanie leku lub jego wygląd przez: dodanie surowca farmaceutycznego ułatwiającego prawidłowe przygotowanie postaci leku lub pozwalające na uzyskanie jednolitego dawkowania, prawidłowy dobór surowców farmaceutycznych, zapewniający rozpuszczeniewszystkich składników leku w celu uzyskania właściwej jego postaci, zmianę postaci surowca farmaceutycznego z rozpuszczalnej na nierozpuszczalną lub odwrotnie z uwzględnieniem koniecznej różnicy w ilości surowca.
Farmaceuta może dokonać:
- częściowej zmiany rozpuszczalnika przez dodanie etanolu, glicerolu, solubilizatora, oleju rycynowego w najmniejszej ilości koniecznej do ułatwienia rozpuszczeniaskładników,
- zmiany stężenia etanolu: jego zwiększenie lub zmniejszenie, zmiany formy nierozpuszczalnej na rozpuszczalną lub odwrotnie z uwzględnieniemróżnic w masie cząsteczkowej, np. zmiana fenobarbitalu sodu na fenobarbital kwas,
- wymiany składnika niezgodnego na zgodny o tym samym działaniu np.wprowadzenie bromku sodu zamiast bromku amonu, również można zmieniaćniezgodny środek pomocniczy na inny o podobnym działaniu np. gumę arabską na metylocelulozę,
- dodawanie substancji pomocniczych ułatwiających prawidłowe przygotowanie lekulub jednolitość dawkowania" np. substancji zwiększających lepkość (guma arabska, metyloceluloza) w celu zawieszenia nierozpuszczalnych składników, emulgatorów wcelu wytworzenia emulsji z cieczy niemieszających się ze sobą substancjiwypełniających lub rozcieńczających (skrobia, laktoza), w celu uniknięcia interakcjiw proszkach, zastosowanie odpowiedniej techniki sporządzania np. odpowiednia kolejnośćmieszania składników.
Innym problemem do rozwiązania w niezgodnościach recepturowych jestpowstawanie osadu w postaciach płynnych. Jeżeli w osadzie znajdują się substancjeobojętne, niemające działania leczniczego ani niespełniające funkcji pomocniczych -osad należy odsączyć. Można natomiast pozostawić osad, jeżeli w jego składzie sąsubstancje słabo działające wykazujące odpowiednie działanie farmakologiczne. Niemożna wydać leku, zawierającego w osadzie substancje silnie działające.
Rozwiązanie niektórych niezgodności wymaga rozdzielenia składników i sporządzenia dwóch odrębnych teków. Należy jednak poinformować pacjenta o kolejnościstosowania obu preparatów.
Niezgodności występujące w fazie farmaceutycznej można podzielić na: fizyczne i chemiczne.
Przykłady niezgodności fizycznych
Przekroczona rozpuszczalność substancji leczniczej.
W przypadku, gdy substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanej ilościrozpuszczalnika, niezgodność można poprawić przez dodatek niewielkiej ilości innegorozpuszczalnika mieszającego się t przepisanym przez lekarza, albo w przypadku etanolu, podwyższyć lub obniżyć jego stężenie.
1. Rp.
Mentholi 0.1
Glyceroli 10,0
M. f. sol.
D.S. Zewnętrznie
Rozpuszczalność mentolu w glicerynie jest przekroczona. Mentol należy rozpuścić w 1, 0 g etanolu i otrzymany roztwór połączyć z glicerolem.
2. Rp.
Acidi borici 10.0
Aquae ad 100,0
D.S. Zewnętrznie - do celów weterynaryjnych
Kwas borowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:25. w wodzie wrzącej 1:3. Dobrze rozpuszcza się w glicerolu.
Roztwory 4 i 5% można sporządzić przez rozpuszczenie kwasu borowego wwodzie wrzącej. Wyższe stężenia wymagają, dodatku innego rozpuszczalnika - glicerolu.
3. Rp.
Mentholi 1, 0
Acidi salicylici 2,0
3% Sol. Acidi boriciEthanoli 40° aa ad 100,0M.f. sol.
Mentol i kwas salicylowy bardzo dobrze rozpuszczają się w etanolu 95°. natomiast prawie nierozpuszczalne są w wodzie (kwas salicylowy 1: 600, mentol - 1:2.500) Zapisany przez lekarza rozcieńczony etanol 40", dodatkowo w obecności dużej ilości wodnego roztworu kwasu bornego, powoduje wytrącenie się osadu kwasu salicylowego i mentolu.
Poprawienie recepty polega na zamianie etanolu 40° na 80°.
4. Rp.
Hydrocortisoni 0,25
Acidi borici 0,3
Ethanoli 70° ad 10,0
M .f. sol.
Hydrokortyzon rozpuszcza się w etanolu 95° w stosunku 1:40. W etanolu 70° związek ten się nic rozpuszcza. Należy zamienić etanol 70° na 95°.
5. Rp.
Neomycini sulfatis 0,1
M.f sol.
D.S. Krople do ucha
Siarczan neomycyny nie rozpuszcza się w etanolu, dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jeżeli siarczan neomycyny rozpuści się w wodzie potrzebnej do rozcieńczeniaetanolu 95° i doda do etanolu, to wytrąca się wolna zasada neomycyny w postaci cieczyoleistej mocno przywierającej do dna naczynia. Niezgodność tą można poprawić przezobniżenie stężenia etanolu - do 20°
Środek leczniczy nie rozpuszcza się w przepisanym rozpuszczalniku
Jeżeli substancja lecznicza nie rozpuszcza sic w przepisanym przez lekarzarozpuszczalniku, to niezgodność można rozwiązać przez:
- dodanie niewielkiej ilości innego rozpuszczalnika mieszającego się z przepisanymprzez lekarza,
- zastosowanie pośrednika rozpuszczania, emulgatora lub dyspergatora,
- zamianę rozpuszczalnika (tylko za zgodą lekarza). Każda zmiana musi być zaznaczona na recepcie
6. Rp.
Natrii bicarbonatis 0.5
Paraffini liq. 10.0M.f. gtt.
Wodorowęglan sodu, jako substancja polarna nie rozpuszcza się w rozpuszczalniku niepolarnym (parafina płynna). Parafinę należy zamienić na glicerol. Możnateż osobno wydać parafinę płynną, gdyż zarówno wodorowęglan sodu jak i parafinastosowane są do zmiękczenia woszczyny w uchu.
7. Rp.
Camphorae 0,5
Acidi borici 3,0
Glycerini ad 50,0M. f. sol.
Kamfora nie rozpuszcza się w glicerolu, bardzo łatwo rozpuszcza się w etanolu. Kamforę należy rozpuścić w 5 g etanolu 95° i połączyć z roztworem glicerynowym kwasu bornego. Gliceryny należy dodać 5 g mniej, żeby zachować przepisane przezlekarza stężenie substancji leczniczej.
8. Rp
Anaesthesini 1,0
Natrii tetraboratis 4,0
Glycerini ad 50,0
M.f. sol.
W trakcie sporządzania zmienia się konsystencja preparatu, spowodowanahydrolizą anestezyny w środowisku zasadowym. Należy rozdzielić składniki i sporządzić dwa preparaty. Anestezyna nic rozpuszcza się w glicerolu, należy wiec sporządzićzawiesinę, tetraboran sodu rozpuszcza się na gorąco w glicerolu.
Przy wydawaniu preparatów trzeba poinformować pacjenta o kolejności stosowania: jamę ustną należy pędzlować zawiesiną anestezyny, a po 2 godz. roztworem boraksu.
W recepcie oprócz niezgodności fizycznej (nierozpuszczalnie anestezyny wglicerynie) występuje niezgodność chemiczna (hydroliza).
9. Rp.
Codeini phosphatis 0,7
Spir. Ammonii anisati 20,0
M.f. gtt.
D.S. 3 x dziennie 10 kropli
Fosforan kodeiny nie rozpuści się całkowicie w kroplach anyżowych. Należyzamienić fosforan kodeiny na kodeinę zasadę rozpuszczalną w roztworze spirytusowym. Zamieniając składniki, należy uwzględnić różnice w masach częsteczkowych i użyć odpowiednią ilość kodeiny:
10. Rp.
10% Sol. lchtyoli spirituosa 30.0
Ichtiol rozpuszcza się dobrze w wodzie, nie rozpuszcza się w etanolu i dlategonależy sporządzić roztwór wodny.
11. Rp.
Luminali 1.0
Aquae Menthae pip. ad 200,0M. f. sol.
D.S. Na noc łyżeczkę do herbaty
Luminal postać kwasowa nic rozpuszcza się w wodzie. Poprawienie niezgodności polega na zmianie na sól sodową luminalu. Ilość luminalu sodu należy obliczyć przez porównanie mas cząsteczkowych.
12. Rp.
Rapae ol. (Lini ol.) ad 100,0M.f. sol.
Kwas salicylowy rozpuszcza się w oleju rycynowym w stosunku 1 : 10, w oliwkowym 1 : 80, w oleju lnianym i rzepakowym praktycznie się nie rozpuszcza.
Poprawienie niezgodności polega na rozpuszczeniu kwasu salicylowego (2, 0) w 20 g oleju rycynowego w łaźni wodnej i dodaniu oleju rzepakowego lub lnianego do100 g.
13. Rp.
Acidi salicylici 5,0
W przypadku lej recepty (na podstawie badan) wystarczy użyć zamiast 50 gtylko 25 g oleju rycynowego, rozpuszczając kwas salicylowy na gorąco w mieszaninieoleju rycynowego z olejem rzepakowym lub lnianym.
14. Rp.
Aquae ad ...
agadolata89