Baśnie, legendy i mity to opowieści, które powstały przed wiekami. Były przekazywane z ust do ust, zanim ludzie wynaleźli pismo. Gawędziarze snuli opowieści o czarach, które zawładnęły wyobraźnią kolejnych pokoleń. W opowieściach tych bardzo często pojawiały się wróżki i czarownice.
Z historii czarownic
Z dawien dawna uznawano czarownice za pośredniczki diabła. W średniowiecznej Europie głośne były procesy czarownic, Za takie uznawano kobiety pozostające, według opinii otoczenia, w kontakcie z siłami nadprzyrodzonymi. Przypisywano im zdolność odgadywania przyszłości i wpływania na nią dzięki zabiegom magicznym. Były to zazwyczaj niewinne kobiety, których odmienność wyglądu, obyczajów i zachowania, a czasem niechęć i osobiste porachunki możnych stawały się przyczyną skazywania ich na spalenie na stosie.
Czary – mary, hokus – pokus
Podobno słowo „wiedźma” pochodzi od słów: wiedzieć, wiedza. Czyli to kobieta posiadająca wiedzę, i to wiedzę tajemną. Zgłębia ją w mrocznym wnętrzu chaty, z dala od ludzkich siedzib.
Według wierzeń średniowiecznych, w pewne określone dni, odbywały się nocne zloty czarownic, tak zwane sabaty, na łysych szczytach gór, dokąd przybywały one na narady i zabawę, lecąc na miotłach. Spotykały się tam ustalając plan szkód i utrapień, jakie przyniosą ludziom w najbliższym czasie. W polskich opowiadaniach ludowych sabaty czarownic odbywały się na Łysej Górze, w Górach Świętokrzyskich, w noc świętojańską, to znaczy z 23 na 24 czerwca.
Czy boimy się czarownic?
Postacie czarownic występują w wielu sławnych
opowieściach ludowych w całej Europie. Straszono nimi dzieci, wymuszając posłuszeństwo. Pozostały świadectwem prymitywnych wierzeń, dawnych obyczajów, należą do historii kultury;
dziś już nie straszą, a przedstawiane jako szpetne
kobiety na miotle - nawet bawią i śmieszą.
Czym zajmuje się baśniowa czarownica?
Czarownica rzuca uroki i czary, które wymyśla nocą w swoim domu. Musi doskonale znać się na ziołach, latać na miotle i znać na pamięć wszystkie zaklęcia. Sporządza diabelskie napoje i trucizny. Czyta przyszłość z kryształowej kuli i fusów.
Do grona znanych czarownic zaliczamy podstępną i próżną macochę królewny Śnieżki. Jest nią królowa, która chce pozostać najpiękniejszą kobietą w królestwie. Pewnego dnia magiczne lusterko oznajmia macosze, że piękniejsza od niej jest Śnieżka. Królowa postanawia ją uśmiercić, podając zatrute jabłko. Śnieżka zapada w długi sen, a czuwają nad nią krasnoludki. Kiedy zjawia się królewicz i całuje królewnę, zły czar pryska.
Najbardziej sławna wiedźma to Baba Jaga,
zwana też Babą Jędzą. Jest postacią ze
starych ludowych bajek.
Pierwsi postać Baby Jagi opisali
bracia Jacob i Wilhelm Grimm w baśni
"Jaś i Małgosia". Baba Jaga z tej baśni
lubi zjeść tłuściutkie dziecko. Kiedy
Jaś i Małgosia trafiają do jej chatki, wiedźma zamyka Jasia w komórce,
żeby go utuczyć. Ale dzięki sprytowi Małgosi czarownica sama trafia do pieca.
Jak rozpoznać czarownicę?
Czarownica, czyli wiedźma, przeraża samym swym wyglądem.
Cechy czarownicy:
· zniszczony spiczasty kapelusz
· nos jak haczyk
· wysunięty podbródek
· zmierzwione włosy
· czarne, podarte i pocerowane łachmany
· brodawki na nosie i twarzy
· rękawiczki bez palców
· paznokcie długie jak szpony
Każda profesjonalna wiedźma winna posiadać czarnego kota, kryształową kulę, kocioł do przygotowania mikstur oraz latającą miotłę.
Wolimy czarodziejki!
Czarodziejka to wróżka, która spełnia dobre czary. Gotuje w kotłach malinowe napoje, które leczą choroby, a nawet zmartwienia. Czarodziejki lubią dzieci, chętnie pomagają biednym ludziom w ich kłopotach.
Taką była matka chrzestna Kopciuszka, która wyczarowała jej piękną suknię balową i zmieniła różdżką myszy w rumaki, a dynię w karocę.
Wróżki wyglądają zupełnie inaczej niż czarownice:
· spiczasta czapka z welonem
· przeźroczyste skrzydełka
· uroczy uśmiech
· blond loki, długie aż do ziemi
· powłóczysta i ładna sukienka
· różdżka czarodziejska z gałęzi głogu, cisu lub wierzby
Wróżki bywają jednak różne…
Jest chatka w lesie ukryta
W mchy i paprocie spowita
Nocą przy pełni księżyca
Śpi tam pewna czarownica
Jej miotła z witek brzozowych
Sama wyrusza na łowy
Jej kot czarny
Niby smoła
Sam warzy w kociołku zioła
Tak że pod zielonym dachem
Snują się dziwne zapachy
Ona nie czuje nie słyszy
Bo sen w niebie ją kołysze
Bo płynie przez niebo chatką
Jak zaczarowanym statkiem
Zofia Beszczyńska – Kołysanka czarownicy
Jak wieść niesie, w miejscowości Mała Nędza
Stoi wielki hipermarket Stara Jędza.
Od produktów uginają się regały,
Bo towarów asortyment jest wspaniały.
Lecz choć można tam naprawdę wszystko dostać,
To zakupy w Starej Jędzy rzecz nieprosta.
Kto chce w mig to pojąć w sposób oczywisty,
Niech spróbuje znaleźć wszystko z naszej listy:
Cztery żaby, pięć pająków, kurze pierze,
Parę klipsów z uśmiechniętym nietoperzem,
Jeden szkielet, dwa długaśne gnaty luzem,
Maskę kota z fioletowym wielkim guzem,
Czaszkę ptaszka, małą miotłę odrzutową,
Dwie pokrzywy (gotowaną i surową),
Cztery jabłka z wielgachnymi robalami
I buciki z czerwonymi kokardkami,
[…]
Garniec błota, słój pajęczyn, połeć sadła,
Krzywe lustro, gadające dwa zwierciadła,
Sześć trujących i śmierdzących muchomorów
Oraz innych strasznych grzybków osiem worów.
Małgorzata Strzałkowska – Hipermarket Stara Jędza [fragm.]
Dom na krzywej łapce,
Skrzypi krzywa furtka.
Przed domkiem na ławce
Baba Jaga smutna.
Nikt nie lubi Baby Jagi ani krztyny,
Nikt do Baby nie przychodzi w odwiedziny,
Nikt „dzień dobry” jej nie powie, gdy ją spotka,
Nikt się zatrzyma u jej płotka..
Baba Jaga martwi się i smuci:
- Ja już nie chcę z wszystkimi się kłócić!
Czy są może takie czary albo zioła,
Żebym miła się zrobiła i wesoła?
Joanna Papuzińska „Smutna Baba Jaga” [fragm.]
A jakie książki przeniosą Cię w tajemniczy, zaczarowany świat magii,
w którym przez chwilę i Ty poczujesz się wróżką lub czarownicą
(według uznania)?
Wiera Badalska „Jak oswoić czarownicę”
Shirley Barber „Złota wróżka”; „Wróżka i Gwiezdny Ząbek”
Czarodziejski świat wróżek (Zaczarowany Las)
Roald Dahl „Czarownice”
Natalia Gałczyńska „O wróżkach i czarodziejach”
Księga wróżek i czarownic
Clive Staples Lewis „Lew, czarownica i stara szafa” (Opowieści z Narnii)
Joanna Papuzińska „Nasza mama czarodziejka”
Otfried Preussler „Malutka czarownica”
Dorota Terakowska „Dzień i noc czarownicy”
Valerie Thomas „Wiedźma Winifreda”
Bibliografia:
Daxelmuller Christoph „Magia, wiedźmy i czarnoksiężnicy”. Wrocław, Atlas 2004
Hill Douglas „Wiedźmy i czarownicy: poznaj świat magii, dzieje, tajemnice i wierzenia ludzi uprawiających magię”. Warszawa, Arkady 1998
Księga baśni i mitów. Lublin, Wydawnictwo Paweł Skokowski 2001
Księga wróżek i czarownic. Lublin, Wydawnictwo Paweł Skokowski 1998
Martin Jerzy W. „O czarach – marach”. Świerszczyk 2004 nr 22 s. 5-6
Tylicka Barbara „Bohaterowie naszych książek: przewodnik po literaturze dla
dzieci i młodzieży”. Łódź, Literatura 1999
lusbel