Wykład 1 - Geografia turystyczna - podstawowe pojęcia
Literatura:
Teofil Lijewski, Bogdan Mikułowski, Jerzy Wyrzykowski, Geografia turystyczna Polski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007
Zygmunt Kruczek, Polska – geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków 2007
Jadwiga Warszyńska, Antoni Jackowski, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa 1978
Krajoznawcze mapy Polski, atlas geograficzny Polski
Literatura uzupełniająca:
Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
Maria i Przemysław Pilichowie, Polska – ilustrowany przewodnik, Muza SA, Warszawa 2000
Czasopisma naukowe: “Turyzm”, “Czasopismo Geograficzne”, wydawnictwa AWF m.in. w Warszawie, Krakowie, Poznaniu
Mapy, atlasy narodowe, przewodniki, foldery turystyczne, słowniki, encyklopedie,
prace licencjackie i magisterskie, monografie, książki beletrystyczne, prelekcje, artykuły w czasopismach krajoznawczych np. “Poznaj świat” i dodatkach turystycznych w „Rzeczpospolitej” i „Gazecie Wyborczej” , filmy dokumentalne, zasoby Internetu, dane statystyczne
W Internecie katalogi udostępnione mają:
Biblioteka Instytutu Turystyki www.intur.com.pl/biblioteka/index.htm
Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska IGiPZ PAN ul. Twarda 51/55 III p.
www.cbgios.pan.pl
Geografia turystyki - dyscyplina zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania ruchu turystycznego oraz przemieszczeniami turystycznymi (zachowaniami przestrzennymi turystów)
Geografia turystyczna – część geografii stosowanej, zajmująca się oceną i opisem środowiska przyrodniczego i kulturowego (antropogenicznego) na potrzeby turystyki
Geografia turyzmu – dyscyplina geografii zajmująca się przyrodniczymi i antropologicznymi uwarunkowaniami i następstwami ruchu turystycznego.
Podmiotem jest turysta; przedmiotem badań przestrzeń turystyczna. Zajmuje się analizą form i relacji przestrzennych zjawisk turystycznych i związanych z nimi procesów oddziałujących nas przestrzeń. Celem studiów jest stworzenie teoretycznych podstaw do decyzji pomagających kierować ruchem turystycznym z uwzględnieniem jego aspektów społecznych, środowiskowych i ekonomicznych. Prowadzi badania:
- przydatności przestrzeni dla potrzeb ruchu turystycznego z uwzględnieniem jego form i sezonowości
- oddziaływania zjawisk turystycznych na przestrzeń
- zachodzących w przestrzeni procesów spowodowanych zjawiskami turystycznymi
Turyzm – całość zagadnień teoretycznych, gospodarczych, geograficznych, statystycznych, prawnych, kulturalnych i społecznych związanych z szeroko rozumianym ruchem turystycznym. Pojęcie to zawiera w sobie syntezę zjawisk czasowo-przestrzennych związanych z ruchem turystycznym, jest nadrzędne w stosunku do pojęcia turystyki, rozumianej powszechnie jako ruch turystyczny.
Turystyka (wg definicji podanej w Bibliotece Wiadomości Statystycznych, 1997) jest to ogół czynności osób podróżujących i przebywających w miejscach znajdujących się poza zwykłym otoczeniem przez okres nie przekraczający 12 miesięcy, w celach wypoczynkowych, służbowych i innych.
Definicja ta obejmuje więcej niż podróże w czasie wolnym, bo bierze pod uwagę podróże w interesach, odwiedziny, leczenie. Wyklucza natomiast dojazdy do pracy i szkoły, podróże w poszukiwaniu pracy w nowym miejscu, podróże emigrantów, dyplomatów i członków sił zbrojnych wypełniających swoje misje.
W skrócie turystyka to dobrowolne podróże poza miejsce zamieszkania, przedsiębrane nie w celach zysku. Cel zysku często jest oficjalnie nie wykazywany (praca nielegalna, handel, przemyt), stąd np. Polska była w statystykach pokazywana jako „turystyczny tygrys” dzięki zajmowanemu wysokiemu miejscu w świecie pod względem przyjazdu turystów do Polski.
Wg encyklopedii „Wiem”
Turystyka, podróżowanie dla przyjemności, w celach rekreacyjnych, poznawczych i krajoznawczych, pieszo lub środkami lokomocji, często z użyciem specjalistycznego sprzętu turystyczno-sportowego.
We współczesnym świecie turystyka jest bardzo szybko rozwijającą się dziedziną życia, czynnikiem rozwoju kultury, wzajemnego poznania i działalności gospodarczej. Turystyka jest bardzo ważnym źródłem dochodów ludności wielu krajów i regionów o szczególnych walorach turystycznych.
Wg encyklopedii Wirtualnej Polski
TURYSTYKA, forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania, związana z celami poznawczymi i elementami sportu.
Ruch turystyczny – ogół przestrzennych przemieszczeń się ludzi związanych z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, środowiska i rytmu życia.
Turystyka krajowa (dotyczy rezydentów przemieszczających się w obrębie kraju)
Turystyka przyjazdowa
Turystyka wyjazdowa
Turystyka tranzytowa
Turystyka wewnątrzkrajowa = krajowa+przyjazdowa
Turystyka narodowa zawiera się w krajowej+wyjazdowej
Turystyka zagraniczna = przyjazdowa+wyjazdowa
Ze względu na motywy wyjazdu:
- wypoczynek – dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych
- krajoznawstwo – poznanie nowych miejsc, regionów
- rozwijanie zamiłowań (rozrywka, plenery malarskie, itd.)
- sport
- leczenie (np. uzdrowiskowe)
- kontakty z rodziną i innymi osobami
- pielgrzymi do miejsc kultu religijnego
- wyjazdy na kongresy,
- do centrów życia politycznego, do ośrodków kultury, na imprezy
- inne cele.
Ze względu na cele ruch turystyczny można podzielić na:
- turystykę wypoczynkową,
- turystykę krajoznawcza,
- turystykę kwalifikowaną (specjalistyczną): rowerowa, motorowa, wodna, narciarstwo, taternictwo itd.
Wg liczby osób i ich zorganizowania - turystyka grupowa (zorganizowana) i indywidualna
Wg stopnia mobilności turystów - turystyka pobytowa, wędrowna, objazdowa
Ze względu na długość okresu - turystyka długookresowa (urlop, wakacje) i krótkookresowa (świąteczna, weekendowa)
Ze względu na wiek i kondycję uczestników – dziecięca, młodzieżowa, dorosłych, ludzi w podeszłym wieku, niepełnosprawnych
Atrakcyjność turystyczna (miejsca, obszaru) – pojęcie złożone, na które składają się obiektywne wartości środowiska geograficznego (= przyrodniczego-społeczno-ekonomicznego) oraz subiektywne odczucia osób przybywających w celach turystycznych.
Inaczej potencjał rekreacyjny: zdolność środowiska do zaspakajania potrzeb człowieka związanych z wypoczynkiem, regeneracją sił psychicznych i fizycznych oraz doznaniami estetycznymi.
AT przejawia się przez istnienie określonej cechy charakterystycznej przyciągającej turystów w pewne tereny dzięki walorom krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także różnych interesujących obiektów zagospodarowania turystycznego.
Na atrakcyjność turystyczną składają się walory turystyczne i walory recepcji (zagospodarowanie) wraz z dostępnością komunikacyjną
Walory i zasoby turystyczne – zespół elementów środowiska naturalnego oraz elementów pozaprzyrodniczych, które wspólnie lub każda z osobna – są przedmiotem zainteresowania turysty, z tym, że zasoby dotyczą zjawisk obiektywnie istniejących, a walory turystyczne są kategorią subiektywną, nadaną przez turystę.
Wśród walorów turystycznych – w ujęciu funkcjonalnym - wyróżnia się:
▫ Walory wypoczynkowe – stanowią podstawę rozwoju turystyki wypoczynkowej
▫ Walory krajoznawcze – przyrodnicze i antropologiczne - do uprawiania turystyki krajoznawczej
▫ Walory specjalistyczne – do uprawiania turystyki specjalistycznej (kwalifikowanej); nie jest nimi zainteresowany turysta masowy a tylko pewne grupy społeczne. Korzystanie z tych walorów wymaga specjalnych umiejętności technicznych, odpowiedniego przygotowania (kwalifikacji) i sprzętu. Niektórzy autorzy zaliczają do tej grupy również walory uzdrowiskowe.
Biorąc pod uwagę kryterium genetyczne walory turystyczne można podzielić na
- przyrodnicze
- antropogeniczne (pozaprzyrodnicze, kulturowe).
Wyróżnienie pojęcia walorów recepcji, które obejmuje zagospodarowanie turystyczne i dostępność komunikacyjną.
Zagospodarowanie turystyczne (infrastruktura) – wynik działalności człowieka mającej na celu przystosowanie przestrzeni na potrzeby ruchu turystycznego. Obejmuje sieć usług: bazę noclegową, żywieniową i towarzyszącą.
Dostępność komunikacyjna – możliwość dojazdu środkami komunikacji do celu podróży oraz system połączeń komunikacyjnych (+ szlaków, wyciągów) umożliwiających poruszanie się turysty – odbywanie wycieczek w danym regionie.
Chłonność turystyczna (miejscowości, obszaru) - określa naturalną odporność środowiska przyrodniczego na degradację spowodowaną ruchem turystycznym. Wyrażona jest jako maksymalna liczba uczestników ruchu turystycznego mogących jednocześnie przebywać na danym obszarze nie powodując dewastacji i degradacji środowiska naturalnego i pogorszenia warunków wypoczywania.
To samo pojęcie w przypadku szlaku określa przepustowość.
Pojemność turystyczna (obiektu, miejscowości, obszaru) – pojemność bazy noclegowej, gastronomicznej i towarzyszącej określająca optymalną liczbę uczestników ruchu turystycznego mogących równocześnie korzystać z poszczególnych urządzeń, nie zmniejszając standardu usług i poziomu podaży oraz nie wywołując dezorganizacji życia społeczno-gospodarczego.
Funkcja turystyczna (miejscowości, obszaru) – działalność społeczno-ekonomiczna (miejscowości, obszaru) skierowana na obsługę turystów. Określa zdolność przyjęcia i zaspokojenia potrzeb turystów przez daną miejscowość czy obszar, inaczej „funkcja obsługi przyjezdnych”. Dla wyrażenia stopnia rozwoju funkcji turystycznej wprowadzono kilka wskaźników. Jednym z nich jest wskaźnik funkcji turystycznej wg Baretje’a i Deferta. Jego najprostsza forma to stosunek:
Liczba turystycznych miejsc noclegowych x 100
Wskaźnik funkcji turystycznej = ----------------------------------------------------
Liczba ludności miejscowej
Formy bardziej skomplikowane uwzględniają współczynnik biorący pod uwagę liczbę ludności zatrudnionej w usługach turystycznych i kategorię hoteli.
Podstawowe wskaźniki stosowane w geografii turystyki dzielą się na wskaźniki gęstości i wskaźniki intensywności.
Wskaźniki gęstości – podobnie jak znany wszystkim wskaźnik gęstości zaludnienia
liczba osób/km2 odnoszą się do jednostek powierzchni czyli km2.
Liczba turystów
Wskaźnik gęstości ruchu turystycznego = ----------------------
Powierzchnia w km2 .
Liczba miejsc noclegowych
Wskaźnik gęstości bazy noclegowej = ------------------------------
Wskaźniki intensywności odnoszą wielkości związane z turyzmem do liczby stałych mieszkańców.
Wskaźnik intensywności ruchu turystycznego wg Schneidera:
Liczba gości x 100
Wskaźnik intensywności ruchu tur. = -----------------------------------
Liczba stałych mieszkańców
Wskaźnik intensywności ruchu turystycznego wg Charvata:
Liczba osobonoclegów x 100
Omawiany poprzednio wskaźnik funkcji turystycznej jest zatem także wskaźnikiem odnoszącym się do liczby stałych mieszkańców, ale w liczniku występuje wartość dotycząca infrastruktury (miejsc noclegowych), jest więc wskaźnikiem intensywności bazy noclegowej.
Wskaźniki mogą dotyczyć jednostek przestrzennych, na ogół w granicach administracyjnych gmin, powiatów i województw. Im większa terytorialnie jednostka, tym bardziej wynik jest uśredniony i zatarty – nie obrazuje rzeczywistości. Na przykład bardzo wysokie wskaźniki województwo zachodniopomorskie zawdzięcza głównie miejscowościom nadmorskim.
Druga rzecz – wskaźniki ruchu turystycznego sporządzane w skali rocznej nie odzwierciedlają zjawiska sezonowości ruchu turystycznego, szczególnie jaskrawo występującej nad morzem.
Przestrzeń turystyczna - część przestrzeni geograficznej i społeczno-ekonomicznej, w której zachodzą zjawiska turystyczne. W zależności od nasilenia zjawisk turystycznych wyróżnia się przestrzeń eksploracji turystycznej (turyści-pionierzy), przestrzeń penetracji turystycznej, przestrzeń asymilacji turystycznej, przestrzeń kolonizacji turystycznej, przestrzeń urbanizacji turystycznej.
Region turystyczny - obszar pełniący funkcję turystyczną na zasadzie pewnej jednorodności cech środowiska geograficznego oraz wewnętrznych powiązań usługowych. Region tur. Obejmuje na ogół obszary o wysokich walorach turystycznych i dobrze rozwiniętej infrastrukturze turystycznej i dostępności komunikacyjnej.
Rejon turystyczny – jednostka niższego rzędu wyróżniana w obrębie regionu turystycznego.
Miejscowość turystyczna – jednostka osadnicza (miasto, wieś, osiedle) stanowiąca punkt docelowy lub etapowy migracji turystycznych, dzięki swoim walorom turystycznym, infrastrukturę turystyczną. i dostępność komunikacyjną.
■ ze względu na położenie na:
- górskie
- nadmorskie
- pojezierne, itd.
■ ze względu na funkcje (rodzaj walorów i zagospodarowania turystycznego) na:
- wypoczynkowe (wczasowe - najczęściej letniskowe, wsie turystyczne)
- uzdrowiska – leczniczo-wypoczynkowe
- miejscowości turystyki krajoznawczej
- miejscowości turystyki tranzytowej (przygraniczne)
■ ze względu na rangę na
- o znaczeniu międzynarodowym
- o znaczeniu krajowym
- o znaczeniu regionalnym
- o znaczeniu lokalnym
Wśród miejscowości turystycznych można wyróżnić:
▪ ośrodki turystyczne – to taka miejscowość, w której funkcja turystyczna ma charakter przewodni, występuje wysoki stopień zagospodarowania turystycznego i szeroki profil usług
▪ stacje sportów zimowych – w terenie górskim, odpowiednie warunki klimatyczne
▪ uzdrowiska – są tam walory balneologiczne i/lub klimatyczne oraz prowadzi się działalność leczniczą
- zdrojowiska
- kąpieliska morskie (właściwości lecznicze klimatu, jod)
- stacje klimatyczne
Formalnie za uzdrowisko uznaje się miejscowość mającą status prawny uzdrowiska.
▪ ośrodki wypoczynku świątecznego – związane z aglomeracją miejską
SZLAKI TURYSTYCZNE
Szlak turystyczny, trasa wycieczkowa przeznaczona dla turystów pieszych, rowerowych, itp., wytyczona w przestrzenie turystycznej dla potrzeb zwiedzających (nie koniecznie oznakowana), prowadząca do najatrakcyjniejszych miejsc i obiektów, z zachowaniem przepisów dotyczących bezpieczeństwa i ochrony przyrody i dziedzictwa kultury. Szlak turystyczny, w przeciwieństwie do innych szlaków, na ogół powstaje w sposób zaplanowany, niekiedy na jego trasie występują urządzenia techniczne (np. mostki, metalowe ubezpieczenia). Szlak turystyczny może mieć charakter znakowany (znaki orientacyjne malowane farbą na drzewach, skałach, drogowskazy) lub nieznakowany. Bardzo trudne szlaki turystyczne w górach, składające się z drabinek, klamer, łańcuchów.
Ze względu na środki transportu :
piesze, rowerowe, kajakowe, narciarskie, samochodowe
Ze względu na tematykę:
historyczne, kulturowe, przyrodnicze, biograficzne
Ze względu na zasięg
Lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe
Przykładowe szlaki piesze i kołowe
- Orla Perć, wysokogórski szlak turystyczny w Tatrach Wysokich.
- Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego
biegnie od Ustronia w Beskidzie Śląskim aż po Wołosate w Bieszczadach;
- Główny Szlak Sudecki im. dr Mieczysława Orłowicza
biegnie od Świeradowa Zdroju w Górach Izerskich do Paczkowa w Pradolinie Nysy
- Główny Szlak Świętokrzyski im. prof. Edmunda Massalskiego, prowadzi przez najważniejsze pasma G. Świętokrzyskich
- Szlak Orlich Gniazd...
AWFzaocznyTiRIrok