Socjologia - wykłady.doc

Rozdział pierwszy:

Socjologia zajmuje się badaniem zachowań ludzkich, interakcji oraz organizacji społeczeństw.

Socjologia ma związek z życiem  każdego z nas, ponieważ dostarcza narzędzi służących zrozumieniu, gdzie leżą źródła ograniczeń w naszym myśleniu, postrzeganiu i działaniu.

Socjologia powstała w czasach przemian wywołanych: a) upadkiem feudalizmu i rozwojem handlu, przemysłu oraz urbanizacji; b) ruchem intelektualnym znanym pod nazwą „oświecenie”, który umożliwił rozkwit nauki oraz świeckiej myśli w odniesieniu do świata materialnego, biologicznego i społecznego; c) traumatycznym szokiem spowodowanym niszczycielską siłą rewolucji francuskiej 1789 roku oraz gwałtownymi przemianami, które wywołała.

Nazwę „socjologia” zaproponował myśliciel francuski, August Comte, który uważał ,że nauka o społeczeństwie może iść w parze z naukami przyrodniczymi. Był także przekonany, iż odkrycie praw rządzących organizacją społeczeństw ludzkich pomoże stworzyć bardziej humanistyczne społeczeństwo.

Również Herbert Spencer, Anglik , uważał, że można sformułować prawa rządzące organizacją ludzkich społeczeństw. Prawa te winny dotyczyć przede wszystkim wzrastającej liczebności i złożoności społeczeństwa, albowiem oba te czynniki powodują wzrost zależności i wymiany pomiędzy ludźmi i organizacjami w danym społeczeństwie oraz rosnące wykorzystanie władzy do regulowania, kontrolowania i koordynowania działań członków społeczeństwa oraz wchodzących w jego skład organizacji. Spencer jest twórcą socjologicznej postawy naukowej zwanej funkcjonalizmem, która kładzie nacisk na zależności istnienia społeczeństwa od określonych wzorów społecznych.

              Emil Durkheim przejął wiele od Spencera, ale był także kontynuatorem Comte’a i francuskiej myśli socjologicznej, która podkreślała znaczenie idei kulturowych dla integracji społeczeństwa. Podobnie jak Spencer, był funkcjonalistą i wierzył, że można odkryć prawa rządzące organizowaniem się ludzi, ale podejście Spencera uzupełnił poszukiwaniem funkcji symboli kulturowych w integrowaniu społeczeństwa.

              Karol Marks, Niemiec, który uciekł ze swej ojczyzny i ostatecznie osiadł w Anglii, podkreślał konflikt jako istotną cechę społeczeństwa i stworzył podejście zwane teorią konfliktu bądź socjologią konfliktu. Uważał on, iż nierówności w rozdziale zasobów stwarzają warunki do zmian społecznych, ponieważ ci, którzy pozbawieni są owych dóbr, wchodzą w konflikt z tymi, którzy kontrolują produkcję, posiadają władzę i manipulują symbolami kulturowymi po to, by uprawomocnić swą uprzywilejowaną pozycję. W przeciwieństwie do Comte’a, Spencera i Durkheima Marks nie wierzył, że można sformułować ogólne, ponadhistoryczne prawa rządzące organizacją ludzkich społeczeństw.

              Max Weber, inny wielki twórca socjologii, także Niemiec, przez całe życie prowadził milczący spór z Marksem, podkreślając, że nierówność jest zjawiskiem wielowymiarowym i jej przyczyny nie tkwią jedynie w ekonomii, że konflikt ma swe źródła w przyczynach historycznych, a nie jest wyłącznym skutkiem nierówności, oraz że zmiany mogą być wywołane nie tylko przez materialne i ekonomiczne uwarunkowania, lecz równie dobrze przez same idee. Podkreślał także, iż socjologia musi przyglądać się zarówno wielkim strukturom społecznym, jak i znaczeniu, które poszczególne jednostki nadają siłom działającym na tym poziomie. Podobnie jak Marks, nie wierzył w istnienie ogólnych praw organizacji ludzkich społeczeństw, lecz w przeciwieństwie do niego uważał, iż należy zachować obiektywność, to jest unikać wartościowania w opisie i analizie zjawisk społecznych.

              Początkowo amerykańska socjologia przejęła koncepcje europejskie w podejściu do problemów związanych z urbanizacją i industrializacją, ale wkrótce mogła pochwalić się własnymi osiągnięciami: jednym z nich było szerokie wykorzystanie technik ilościowych, statystycznych, drugim zaś wypracowanie nowego podejścia badawczego zwanego interakcjonizmem. Polegało ono na zainteresowaniu procesami, dzięki którym społeczeństwo trwa i zmienia się, a które zachodzą na poziomie mikro, w bezpośrednich kontaktach ludzi ze sobą.

              Socjologia stanowi obecnie ogromną i zróżnicowaną dziedzinę analiz wszystkich przejawów ludzkiej kultury, struktury społecznej, zachowań i interakcji oraz przemian społecznych.

Rozdział drugi:

Nauka jest ściśle uporządkowanym i zorganizowanym dążeniem do zrozumienia świata w kategoriach pojęć teoretycznych, wspartych starannie prowadzonymi badaniami.

              Teoria stanowi narzędzie rozumienia świata; charakteryzują ją dwie podstawowe cechy: a) abstrakcyjność i uniwersalność oraz b) sprawdzalność. Kiedy abstrakcyjne teorie zostają zweryfikowane, wówczas następuje akumulacja wiedzy.

              W socjologii teoria nie jest tak dobrze rozwinięta jak w naukach przyrodniczych. Obecnie wyróżnić w niej można cztery najważniejsze podejścia: a) funkcjonalne, które polega na zrozumieniu, w jaki sposób zjawiska społeczne zaspokajają potrzeby większych struktur społecznych, w których funkcjonują; b) teorię konfliktu, która kładzie nacisk na konfiktorodne skutki nierówności; c) teorie interakcji, które zwracają uwagę na posługiwanie się gestami w bezpośredniej komunikacji oraz w dostosowywaniu się ludzi nawzajem do siebie; d) teorie utylitarne, w których podkreśla się rachunek kosztów i zysków w dążeniu do osiągania celów.

Dane o świecie empirycznym są gromadzone w sposób systematyczny zgodnie z zasadami metody naukowej. A oto te zasady: a) określenie problemu badawczego; b) sformułowanie hipotezy; c) zebranie danych, które w socjologii uzyskiwane są za pomocą eksperymentu, badań ankietowych, obserwacji bądź badań historycznych; d) analiza danych; e) wyciąganie wniosków z uwzględnieniem wiarygodności teorii, wcześniejszych badań bądź potrzeb klienta.

              Kiedy ludzie badają innych ludzi, pojawia się subiektywizm, który może być z pożytkiem wykorzystany przez naukę o społeczeństwie, dającej przewagę nad innymi dziedzinami nauki, ponieważ tylko my posiadamy taką intuicyjną znajomość badanego przedmiotu.

              Wiedza socjologiczna w miarę jej gromadzenia może być użyta do konstruowania i przekształcania stosunków społecznych. Takie działania nie muszą wcale być wrogie człowiekowi – wręcz przeciwnie, można je podejmować w imię humanizmu. A zatem nauka i humanizm wcale nie muszą być wobec siebie w opozycji.

Rozdział trzeci:

Informacje kierujące większością działań człowieka mają naturę bardziej symboliczną niż genetyczną. W przeciwieństwie do owadów społecznych ludzie sami tworzą kody kierujące ich zachowaniami, interakcjami i wzorami społecznej organizacji.

              Kultura jest systemem symboli, które dana populacja tworzy i wykorzystuje do organizowania się, do ułatwienia interakcji oraz do kierowania zachowaniami.

W każdej populacji istnieje wiele systemów symboli, ale najważniejsze z nich to: a) systemy językowe, których ludzie używają do porozumiewania się; b )systemy technologii, które zawierają wiedzę, w jaki sposób manipulować środowiskiem; c) systemy wartości, które formułują zasady dobra i zła, tego, co słuszne, a co niesłuszne, co właściwe, a co niewłaściwe; d) systemy przekonań, które porządkują ludzkie sądy na temat tego jak być powinno i jak jest w określonych sytuacjach i dziedzinach; e) systemy norm, które dostarczają ogólnych i szczegółowych oczekiwań wobec zachowań ludzi w różnych sytuacjach; f) zasoby wiedzy, które zawierają informacje wykorzystywane przez ludzi często odruchowo, bez udziału świadomości, do odczytywania znaczeń zawartych w określonych sytuacjach.

              Istnieją zróżnicowania kulturowe zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i pomiędzy nimi, a to często doprowadza do konfliktu tych, którzy wyznają odmienne wartości, przekonania i normy. Niektóre konflikty pozostają na szczeblu symbolicznym, często jednak przeradzają się w otwartą walkę pomiędzy stronami o różnych przekonaniach.

              W społeczeństwach złożonych powstają i umacniają się subkultury, z których każda wyróżnia się własnymi systemami symboli. Czasami dochodzi pomiędzy nimi do konfliktu, zwłaszcza kiedy jedne chcą narzucić innym swoje symbole.

              W systemach symboli często można spotkać sprzeczności i niekonsekwencje, co może wywołać zamęt w głowach poszczególnych ludzi, a całe grupy pchnąć na drogę konfliktu.

              Etnocentryzm jest nieuniknionym skutkiem ubocznym zróżnicowań kulturowych, które powodują, że ludzie uznają odmienne od swoich symbole kulturowe za gorsze. Tego rodzaju etnocentryzm rodzi uprzedzenia, które często przeradzają się w otwarty konflikt.

Rozdział czwarty:

Dosłownie każdy aspekt naszego istnienia – myśli, postrzeżenia, uczucia i zachowanie – kształtowany jest przez uczestnictwo w kulturach społecznych.

              Struktury społeczne zbudowane są z pozycji społecznych, ról i sieci pozycji. Każdy człowiek dysponuje układem pozycji, a w każdej zajmowanej przez siebie pozycji – układem ról. Częstym zjawiskiem jest ciśnienie i konflikt ról, co jest skutkiem zbyt wielu obowiązków związanych z wykonywanymi rolami w ramach jednej pozycji lub konfliktu obowiązków wynikających z różnych pozycji.

              Sieci pozycji, które tworzą struktury społeczne, różnią się pod względem liczby pozycji, liczby osób zajmujących poszczególne pozycje, rodzaju powiązań pomiędzy pozycjami. Połączenia te mogą być luźne lub ścisłe, opierać się na władzy lub hierarchii, przekazywać rozmaite dobra oraz istnieć dłużej lub krócej.

              Podstawowymi strukturami społecznymi, które organizują ludzkie populacje, są:

a) grupy złożone ze stosunkowo niewielkiej sieci osób mających ze sobą bezpośredni kontakt; b) organizacje skupiające większą liczbę ludzi lub grup wedle hierarchii władzy; c) społeczności lokalne, które gromadzą wedle określonego porządku jednostki, grupy i organizacje w przestrzeni geograficznej; d) instytucje złożone z kompleksów grup i organizacji, których celem jest rozwiązywanie podstawowych problemów ludzkiej egzystencji i społecznej organizacji; e) kategorie, w których wyróżniające się cechy ludzi stają się podstawą różnic w traktowaniu tychże ludzi; f) struktury stratyfikacyjne, w których poszczególne kategorie ludzi otrzymują nierówne udziały w wartościowych zasobach dóbr; g) systemy społeczne obejmujące jakąś przestrzeń i terytorium oraz wykraczające poza jedno terytorium; h) struktury międzyspołeczne łączące ze sobą różne społeczeństwa.

              Ponieważ każdy człowiek jest umieszczony w układzie struktur społecznych – od grup do struktur międzyspołecznych – ludzkie myśli, postrzeżenia, uczucia, działania oraz interakcje są mocno ograniczone.

Rozdział siódmy:

Większość zachowań oraz interakcji występuje w ramach struktury społecznej, czyli zorganizowanej sieci pozycji, norm i ról.

              Podstawowym typem struktury społecznej są grupy, które w zależności od rozmiaru dzielą się na pierwotne i wtórne. Grupy pierwotne cechuje większa bliskość i spójność oraz znacznie ściślejsze postrzeganie norm aniżeli jest to w grupach wtórnych.

              Grupy mają władzę nad ludźmi, narzucając im ograniczenia zarówno w kształtowaniu wyobrażeń o sobie, jak i co do uznawanych wartości, przekonań, emocji, motywacji  i stylu wykonywania ról.

              Grupy są bardzo dynamicznymi strukturami, strukturami których zachodzą takie podstawowe procesy, jak: a) kierowanie, wyłanianie zadań oraz socjoemocjonalnych przywódców; b) podejmowanie decyzji, dochodzenie do jednomyślności oraz rozwój grupowego myślenia; c) spójność i solidarność wypływające z dużej ilości interakcji, podobnej sytuacji społecznej ich członków oraz zewnętrznych źródeł zagrożenia; d) stany oczekiwania, czyli wykorzystanie wniesionych z zewnątrz cech członków grupy lub ich wcześniejszych zachowań do przewidywania, co będą robić w grupie; e) odwoływanie się, czyli wykorzystywanie innych grup jako ram odniesienia do kierowania swoimi sądami i reakcjami w konkretnych sytuacjach.

              W miarę jak społeczeństwo powiększa się, a zdania są coraz bardziej złożone, grupy łączą się ze sobą, tworząc organizacje, w których istnieją formalne role, wyraźny podział pracy, hierarchia władzy, kontrola emocji, zawodowe kompetencje ich członków, organizacyjna kontrola stanowisk i kariera w górę hierarchii.

Istnieją różne typy organizacji: a) dobrowolne, w których ludzie z własnej woli łączą się dla osiągania określonych celów; b) przymusowe, w których fizycznie zmusza się ludzi do pozostawania w separacji od reszty społeczeństwa; c) utylitarne, których członkowie racjonalnie obliczają sobie koszty i zyski płynące z uczestniczenia w nich.

Jedna z ważniejszych dynamicznych sił rządzących rozwojem organizacji ma charakter ekologiczny: organizacje istnieją w środowisku obfitującym w określone zasoby i często muszą o nie konkurować z innymi organizacjami, co prowadzi do rozwoju bądź upadku różnych typów organizacji w społeczeństwie.

Inne dynamiczne siły tkwią wewnątrz organizacji i związane są z następującymi procesami: a) rozwojem nieformalnych więzi w ramach formalnej, zhierarchizowanej struktury; b) konfliktem wynikającym z nierówności w podziale władzy; c) wykonywaniem zadań, co jest związane z określoną technologią i rodzajem wytwarzanego towaru; d) sprawowaniem kontroli oraz władzy, od czego zależy rodzaj nadzoru i stopień zaangażowania pracownika w wykonywaną pracę; e) kulturą pracy, czyli tworzeniem za pomocą wartości, przekonań i norm określonego „etosu” pracy; f) prawem Parkinsona, czyli rozciąganiem pracy tak, aby wypełnić cały czas na nią przeznaczony; g) zasadą Petera, czyli awansowaniem pracowników, aż nie osiągną szczebla niekompetencji; h) rytualizmem, czyli wykonywaniem pracy bez brania pod uwagę celów danej organizacji; i) alienacją, którą wywołuje ogłupiająca i rutynowa praca.

W ostatnich latach zmienił się bardzo charakter oraz istota organizacji, a to pod wpływem technologii oraz konkurencyjności w światowej gospodarce, czego rezultatem było znaczne ograniczenie miejsc pracy w przemyśle, a poszerzenie się gorzej płatnych zajęć w handlu i usługach.

Rozdział jedenasty:

Społeczeństwo zawsze utrzymuje niełatwą równowagę pomiędzy siłami wspierającymi porządek a tymi, które sprzyjają dewiacjom, protestom, konfliktowi i burzeniu porządku.

Burzenie porządku sprzyja kilka powiązanych ze sobą czynników. Są to: a) powiększanie się populacji; b) narastające zróżnicowanie; c) pogłębiające się nierówności.

Na poziomie makrospołecznym utrzymaniu kontroli społecznej sprzyjają: a) regulacje rządowe; b) wolny rynek.

Na mikroszczeblu społecznej organizacji utrzymaniu kontroli społecznej sprzyjają: a) socjalizacja osobowości; b) wzajemna aprobata; c) rytuały; d) rozdział ról.

Każde z głównych podejść teoretycznie prezentuje teorię na temat przyczyn zachowań dewiacyjnych. Funkcjonalizm kładzie nacisk na istnienie napięcia strukturalnego pomiędzy kulturowymi celami a dystrybucją środków. Teorie konfliktu podkreślają, że prawo i jego stosowanie sprzyja bogatym, a skierowane jest przeciwko biednym. Interakcjoniści kładą nacisk na etyki nadawane ludziom podczas procesu socjalizacji, a teorie utylitarystyczne ukazują znaczenie kalkulacji kosztów, inwestycji, zaangażowania i przekonań w powstawaniu zachowań dewiacyjnych bądź konformistycznych.

Sprzeciw społeczny jest procesem mobilizowania do protestu przeciwko pewnym aspektom społeczeństwa. Jest on wynikiem nierówności, które stanowią jego warunek konieczny; nasila się wówczas, kiedy ludzie zaczynają podzielać to samo poczucie krzywdy i niezadowolenia, tworzą miedzy sobą więzi i sieci połączeń, komunikują się, wyłaniają przywódców, artykułują przekonania i doświadczają podobnej deprywacji. Na bazie tych warunków wstępnych oraz ich intensyfikacji powstało wiele teorii tłumaczących zbiorowe wybuchy niezadowolenia i zachowania tłumu: a) teoria zaraźliwości podkreśla znaczenie bezpośrednich interakcji między ludźmi; b) teoria konwergencji kładzie nacisk na świadomy udział w tłumie ludzi mających odpowiednią motywację; c) teoria wyłaniania norm podkreśla, że poprzez interakcje ludzie, będąc w tłumie, tworzą normy, które następnie kierują ich postępowaniem. Działania tłumu są więc prowokowane przez jakieś nagłe wydarzenia, które aktywizują uogólnione przekonania wyrażające poczucie krzywdy i niezadowolenie. Aby ruch społeczny odniósł skutek, uczestnicy tłumu muszą dysponować środkami zdolnymi do podtrzymania tych protestów.

              Made by Mario!