Żabieniec pospolity – Babka wodna – Alisma plantago aquatica L. jako diureticum.
Alisma Plantago-aquatica Linne, z rodziny żabieńcowatych – Alismataceae. Babka wodna to roślina wodna, której należy szukać w zakolach rzek, przy jeziorach, stawach, gliniankach, w rowach melioracyjnych i na bagnach. Jest rozpowszechniona w Polsce i Szwajcarii (Gemeiner Froschlöffel; fr. Fluteau commun, ital. Mestolaccia comune, Piantaggine acquatica; retorom. Erva da rauna).
Żabieniec był ceniony w medycynie do II połowy XIX wieku, potem pozostał lekiem w ręku fitoterapeutów ludowych. Dr Fr. Oesterlen (1861 r.) zalecił Radix Alismatis oraz Herba seu Folium Plantaginis aquatici (kłącze z korzeniami, ziele lub sam liść babki wodnej) w leczeniu obrzęków, puchliny wodnej, padaczki i pląsawicy (Chorea; dyskinezy neurologiczne). Podobne zastosowanie w zakresie urologicznym opisał dr F. Bässler (1966 r.). Babka wodna to dobry środek moczopędny i przeciwobrzękowy. Dawka w dawnej medycynie 15-30 granów (ok. 1-1,8 g dziennie) sproszkowanego korzenia (poprawnie kłącza z korzeniami). Z ziela, lub lepiej samych liści przygotowywać napar, biorąc 1 łyżkę suszonego i rozdrobnionego surowca na 1 szklankę lub filiżankę wrzącej wody. Pić 2-3 razy dziennie po filiżance lub szklance takiego naparu.
Żabieniec, czyli babka wodna jest zasobna w alkaloidy, leukoantocyjany, garbniki (elagowe), flawonoidy (rutyna, kemferol, kwercetyna), triterpeny (alisol) i saponiny. Kłącza dodatkowo zasobne są w skrobię (do 45%), śluzy, cukry proste, trójterpeny i fitosterole. Nie zawiera irydoidów i związków cyjanogennych.
Babka wodna korzystnie działa w przypadku przerostu gruczołu krokowego, objawiającego się zaburzeniami oddawania moczu. Obniża ciśnienie tętnicze krwi (wpływ hipotensyjny). Za granicą s dostępne preparaty zawierające w składzie żabieniec, zalecane w leczeniu nadciśnienia i zaburzeń przemian tłuszczów oraz dla równoważenia gospodarki hormonalnej.
Nachyłek – Coreopsis w praktycznej fitoterapii.
Rodzaj Coreopsis, czyli nachyłek należy do rodziny astrowatych (Asteraceae), czyli złożonych – Compositae. Liczy ok. 80 gatunków. Pochodzi z Ameryki Środkowej i Północnej. W polskich szkółkach ogrodniczych można nabyć różne gatunki i mieszańce nachyłków za kilka-kilkanaście złotych. Najbardziej znane gatunki to nachyłek barwierski – Coreopsis tinctoria Nuttall, nachyłek okółkowy – Coreopsis verticillata Linne, nachyłek lancetowaty – Coreopsis lanceolata Linne i nachyłek wielkokwiatowy – Coreopsis grandiflora Hogg ex Sweet. Wymienione gatunki zawierają w kwiatach niezmiernie ciekawe związki farmakologicznie czynne o silnych właściwościach przeciwzapalnych i antyfibrogennych. Wykazano również, że składniki nachyłka wywierają wpływ antynowotworowy i zapobiegający włókniakom (fibroma).
Do aktywnych substancji nachyłków – Coreopsis należą przede wszystkim: butyna (butin), buteina (butein), glikozydy buteinowe, izokoreopsyna, koreopsyna, luteolina, kwas chlorogenowy, glikozyd benzylideno-kumaranowy, leptozyna, lanceolina i antocyjany.
Buteinum to silny inhibitor kinazy tyrozynowej receptora EGF, reduktazy glutationowej, aromatazy, ponadto hamujący IKK (IκB kinase).
Buteina (tetrahydroksychalkon), glikozydy buteinowe obniżają ciśnienie krwi i są inhibitorem fosfodiesterazy. Znoszą działanie angiotensyny. Hamują procesy włóknienia (efekt antyfibrogenny) i działają przeciwzapalnie. Mogą być przydatne w leczeniu i profilaktyce włókniaków narządowych oraz w piersiach. Powstrzymują rozwój nowotworów wątroby i jelita grubego (cytotoksyczny wobec adenocarcinoma). Buteina działaniem antynowotworowym przewyższa siłę działania 5-fluorouracylu. Indukują apoptozę komórek rakowych. Buteiny, luteolina, kwas chlorogenowy, koreopsyna i kwas kawowy hamują peroksydację błon komórkowych, stabilizują strukturę biomembran, wymiatają wolne rodniki. Ograniczają uwalnianie czynników zapaleniotwórczych. Rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, układu moczowego i naczyń krwionośnych. Wzmagają diurezę. Chalkony nachyłka należą do inhibitorów aromatazy. Aromataza warunkuje powstawanie estrogenów z testosteronu oraz androstendionu. W leczeniu niektórych nowotworów piersi u kobiet konieczne jest zahamowanie wpływu estrogenów. Do tego celu mogą być wykorzystane preparaty Coreopsis lub z innych roślin zawierających buteinę.
Składniki nachyłka mają właściwości hepatoprotekcyjne. Mogą mieć wpływ na ograniczanie procesów włóknienia i marskości wątroby, szczególnie wywołanych ksenobiotykami, np. toksycznymi węglowodorami chlorowcopochodnymi, lekami. Buteina ogranicza zmiany zwyrodnieniowe (zwłóknienie, rozpad neurolemmy i neuronów) w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, co może być wykorzystane w fitoterapii stwardnienia rozsianego i choroby Alzheimera.
Koreopsyna jest glikozydem buteiny i posiada podobne właściwości lecznicze. Kwas chlorogenowy i kawowy mają właściwości antybakteryjne, żółciopędne, ochronne na miąższ wątroby i antyhistaminowe. Są to efektywne w działaniu substancje przeciwzapalne i immunostymulujące. Luteolina, podobnie jak kwas chlorogenowy, obniża stężenie lipidów i cholesterolu we krwi i wykazuje działanie antyalergiczne oraz spazmolityczne.
Wskazania: choroby zwyrodnieniowe wątroby, stany zapalne wątroby, włókniaki, choroba nowotworowa, spadek odporności na zakażenia, choroby alergiczne, nadciśnienie, hipercholesterolemia, hiperlipidemia, zaburzenia krążenia obwodowego, obrzęki i wysięki w przebiegu nadciśnienia, stwardnienie rozsiane, choroby zanikowe neuronów mózgowych.
Preparaty i dawkowanie.
Intrakt nachyłkowy – Intractum Coreopsidis: 1 część świeżo zebranych kwiatów nachyłka zalać 5 częściami gorącego alkoholu 60-70%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody przez tydzień, potem 5 ml 2 razy dziennie przez 3 tygodnie. Kurację wznawiać 1 raz na kwartał. Jeśli włókniaki są pod skórą polecam przemywać ich okolice intraktem nierozcieńczonym lub czynić okłady 45 minutowe roztworem (1:1 z wodą). Nalewkę na świeżych kwiatach sporządzić i dawkować podobnie, lecz przy użyciu ciepłego lub chłodnego alkoholu 70%.
Napar nachyłkowy – Infusum Coreopsidis: 3-5 g suchych lub 5 g świeżych kwiatów (rozdrobnionych) skropić spirytusem, przykryć na 10 minut, po czym zalać 1 szklanką (200 ml) wrzącej wody. Pić 2 razy dziennie po 200 ml przez 7 dni, potem 100 ml 2 razy dziennie, przez 3 tygodnie. Stosować 1 raz na kwartał. Dobrze jest skojarzyć napar z intraktem lub nalewką, bowiem buteina nie rozpuszcza sie w wodzie, natomiast jest rozpuszczalna w alkoholach.
W medycynie ludowej Ameryki Północnej (Indianie) nachyłek barwierski jest stosowany jako środek przeciwbiegunkowy i moczopędny
Surowcem leczniczym jest kwiat nachyłka – Flos Coreopsidis, który można suszyć w ciemnym miejscu lub przetwarzać w stanie świeżym. Trwałość surowca 1 rok.
Aronia w fitoterapii.
Rodzaj Aronia (ang. Chokeberry, niem. Apfelbeere) należy do rodziny różowatych – Rosaceae. Do znanych gatunków należą: Aronia arbutifolia (Linne) Persoon (ang. Red Chokeberry), Aronia melanocarpa (Michaux) Elliot (ang. Black Chokeberry) i Aronia prunifolia (Schneider) Graebner (ang. Purple Chokeberry).
Te gatunki są najczęściej uprawiane i dostarczają owoce, cenne pod względem odżywczym i leczniczym. Aronia pochodzi z Ameryki Północnej. Uprawę aronii w dawnym Związku Radzieckim propagował Iwan Miczurin.
Owoce aronii zasobne są w pektyny (0,6-0,75%), cukry (do 10,8%), kwasy organiczne (0,7-1,3%). Popiołu około 1,5%. Jak podają szwajcarskie prace, 100 ml soku aroniowego zawiera 12 mg żelaza i 0,0064 mg jodu. Na uwagę zasługuje zawartość manganu, molibdenu i miedzi. Bioflawonoidy o działaniu przeciwwysiękowym i ochronnym na witaminę C noszą nazwę witaminy P (nie mylić z witaminą PP!). Owoce aronii są doskonałym źródłem antocyjanów i flawonoidów (1200-5000 mg%), kwasu chlorogenowego, neochlorogenowego i kwasu kawowego. Kwas chlorogenowy i kawowy mają właściwości ochronne na trzustkę, wątrobę i nerki, wykazują wpływ antybakteryjny i żółciopędny. Hamują rozwój bakterii nawet opornych na antybiotyki (bacytracynę, neomycynę i polimiksynę) . Wzmagają regenerację komórek wątroby. Antocyjany i flawonoidy aroniowe poprawiają krążenie krwi w mózgu, krążenie oczne, wieńcowe i w kończynach. Działają antyagregacyjnie. Wzmacniają i uszczelniają nabłonki, w tym również śródbłonki naczyń krwionośnych. Łagodzą objawy alergii i wielu innych chorób autoimmunologicznych. Pektyny mają właściwości prebiotyczne i ochronne na nabłonek jelitowy oraz żołądkowy. Miejscowo zastosowane, szczególnie w obecności garbników działają przeciwwysiękowo i hamują drobne krwawienia. Pektyny, antocyjany i flawonoidy oraz fenolokwasy zawarte w aronii obniżają ciśnienie tętnicze krwi (przez spazmolityczny wpływ na mięśnie gładkie i wzmaganie diurezy), wpływają przeciwmiażdżycowo i moczopędnie. Odtruwają organizm. Obniżają stężenie lipidów i cholesterolu we krwi. Sok aroniowy pobudza procesy krwiotwórcze.
Antocyjany aroniowe stanowią pełnowartościową alternatywę dla antocyjanów owoców borówki, mające zastosowanie w okulistyce, w leczeniu i zapobieganiu angiopatii (np. wywołanych nadciśnieniem), zapalenia naczyniówki, tęczówki i siatkówki oraz przy poprawianiu krążenia ocznego (profilaktyka zakrzepów). Owoce aronii stosowano w medycynie ludowej w leczeniu oparzeń i trudno gojących sie ran.
Sok aroniowy, owoce aronii korzystnie działają przy zespole jelita drażliwego, łagodząc wysięk i stan zapalny oraz stymulując system GALT i MALT. Łagodzą objawy nieżytu przewodu pokarmowego, mogą przyspieszać gojenie owrzodzeń i nadżerek błon śluzowych.
W Farmakopei Szwajcarskiej III podano skład cennego octu aromatycznego – Acetum aromaticum, który można samodzielnie przyrządzić w warunkach domowych. Ocet aromatyczny służy do nacierania i okładania miejsc opuchniętych, uderzonych, z krwiakami, reumatycznie zmienionych, obolałych. Ocet ten sprawdza sie w leczeniu obrzęków kończyn, np. podczas długotrwałego stania (wcieranie, obmywanie).
Jest dobrym tonikiem dla skóry w celach kosmetycznych, bowiem zakwasza, lekko ściąga, obkurcza pory, daje delikatne zaróżowienie cery, a przy tym hamuje rozwój bakterii i grzybów. Zmiękcza zrogowaciały naskórek.
Odstrasza owady i roztocze. Świetny w leczeniu ugryzień przez owady.
Płukanki z octu aromatycznego działają odwaniająco, antyseptycznie i ściągająco. Stosowano takie płukanki w leczeniu stanów zapalnych pochwy i warg sromowych (również przy upławach, w tym cuchnących) oraz stanów zapalnych i świądu okolic odbytu. Octem aromatycznym obmywano ropnie, sączące wypryski, gnijące rany i odleżyny, oparzenia, otarcia naskórka. W roztworze octu płukano nadmiernie pocące się stopy i przemywano pachwiny. Wreszcie octem takim płukano jamę ustną i gardło przy nieprzyjemnym zapachu z ust, zapaleniu dziąseł, szkorbucie, paradontozie, powiększonych migdałkach i obrzęku oraz zaczerwienieniu błony śluzowej. Acetum aromaticum służył też do płukania jamy ustnej przy obłożonym języku (naloty bakteryjno-grzybowe), aftach, bolesnych nadżerkach i pleśniawkach.
Rp. Acetum aromaticum (niem. Gewürzessig, fr. Vinaigre aromatique, ital. Aceto aromatico)
Engelwurzel (korzeń arcydzięgla) 10 części
Kalmuswurzel (kłącze tataraku) 10 cz.
Lavendelblüte (kwiat lawendy) 10 cz.
Minzenblatt (liść mięty pieprzowej) 10 cz.
Rautenblatt (liść, ziele ruty) 10 cz.
Salbeiblatt (liść szałwii) 10 cz.
Wermuttkraut (ziele bylicy piołun) 10 cz.
Zitwerwurzel (Curcuma zedoaria Roxb., czyli korzenia cytwaru; ja polecam w zastępstwie korzeń kurkumy długiej Curcuma longa L. lub kłącze imbiru – Zingiber) 10 części
Gewürznelke (goździki korzenne) 5 części
Spirytus 70% 100 części
Surowce rozdrobnione zalać spirytusem na 12 godzin.
Reiner Essig (ocet 5%) 900 części
Po 12 godzinach dodać ocet. Pozostawić na 8 dni dla wytrawienia, przefiltrować.
Sposób użycia: w postaci nierozcieńczonej (nacieranie, miejscowe smarowanie, pędzlowanie) lub do okładów i płukanek 1 łyżka na 1/2-1 szklanki, zależnie od potrzeby. Jeżeli ocet ma służyć jako tonik kosmetyczny – nie dodawać kurkumy ze względu na żółte zabarwienie, lecz zastosować imbir – kłącze suche lub świeże.
Do płukania włosów bez połysku i wypadających, zniszczonych farbowaniem oraz trwałą: 1 łyżka na 1 szklankę wody, co 2 dni.
Przeglądając Farmakopeę Pruską VII (Pharmacopoea Borussica editio septima) z 1862 r., do której mam szczególny sentyment, podobnie jak do Pharm. Helvetica, natknąłem się na opis Fructus Phellandrii (Wasserfenchelfrüchte) i od razu pomyślałem, że opiszę ten surowiec na blogu. W latach 90, gdy mieszkałem blisko Jeziora Swarzędzkiego zachwycałem się aromatem tej rośliny. Zresztą do dziś w 7 lekach mojego pomysłu można znaleźć czysty felandren o cennych właściwościach.
Owoc kropidła wodnego – Fructus Phellandrii (Semen Phellandri, Fructus vel Semen Foeniculi aquatici; ang. Water Hemlock Fruit) pochodzi z gatunku Oenanthe phellandrium Lamarck – Oenanthe aquatica (L.) Poiret, z rodziny baldaszkowatych – Umbelliferae (Apiaceae). Kropidło wodne (szwajc. Wasser Rebendolde, niem. Grosser Wasserfenchel; fr. Oenanthe aquatique; ital. Finocchio acquatico cicutario) występuje w Polsce na terenach podmokłych, szczególnie na niżu i pogórzu. W Szwajcarii spotkać można kropidło wodne w kantonie Jura, Zürich, Thurgau i Schaffhausen. Kwitnie od czerwca do lipca. Jest rośliną dwuletnią, dorastającą do 200 cm wys. Łodyga wzniesiona, w dolnej części węzły często zapuszczają korzenie przybyszowe. Łodyga jest rozgałęziona, pusta w środku, bruzdowana i aromatyczna. Liście 2-3-krotnie pierzaste; odcinki liści podwodnych nitkowate, a liści nadwodnych – jajowate, wcinano-ząbkowane. Baldachy 7-10 szypułkowe, pokryw brak; pokrywki są równowąskie. Kwitnie na biało. Płatek zewnętrzny wycięty do połowy. Kielichy z ząbkami lancetowatymi. Owoc eliptyczny, o żeberkach szerokonitkowatych, 0,4-0,5 cm dł.
Surowcem jest owoc, który powinien być zbierany zanim całkowicie dojrzeje i opadnie. Suszenie owoców nie może odbywać się w wysokiej temperaturze bowiem zawierają składniki aktywne o niskiej temperaturze wrzenia i szybko ulatniające się. Owoce rozdrabniać tuż przed kapsułkowaniem, lub wprowadzaniem do leku złożonego, parzeniem, ekstrahowaniem alkoholem.
Owoce kropidła zawierają 1-2,5% olejku eterycznego, tłusty olej, woski, żywicę, gumy. Popiół – nie więcej niż 8%. Olejek eteryczny obfituje w felandren (prawoskrętny beta-felandren = phellandren) – ok. 80%, ponadto w felandral (phellandral). Felandren należy do terpenów jednopierścieniowych i działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, moczowego i oddechowego. Posiada właściwości fitoncydowe hamujące aktywność życiową bakterii, grzybów i pierwotniaków. Znosi atak dusznicy bolesnej, kolki i atak astmy. Wywiera wpływ żółciotwórczy i żółciopędny. Łagodzi kaszel. Przyspiesza ustępowanie zaflegmienia dróg oddechowych. W owocach kropidła występuje również dihydric alcohol (alkohol dwuwodorotlenowy) o nazwie oenanthotoxin (enantotoksyna; ok. 1% w korzeniu). Felandral działa przeciwzapalnie, hipotensyjnie (obniża ciśnienie krwi) i obniżająco na ciepłotę ciała.
Wskazania: katar, kaszel, zapalenie gardła i oskrzeli, dychawica oskrzelowa, gruźlica płuc, stany skurczowe i zakażenia bakteryjne oraz grzybicze przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego; zapalenie zatok; koklusz.
Dawka dzienna: Pulver Fr. Phellandrii – sproszkowane owoce: 10-30 granów (nie gramów!) ~ 600-1800 mg (0,6-1,8g), w kilku porcjach. Przy zimnicy stosowano 1-2 drachmy sproszkowanych owoców, co daje 3,75-7,5 g proszku dziennie (porcjami). Zmielone owoce podawano w czystej postaci (dobrze popić), wymieszane z cukrem, miodem, syropem, ponadto wchodziły w skład pigułek.
Napar – Infusum Phellandrii: 10 g owoców zmielonych na 200 ml wrzącej wody – pić małymi porcjami przy kaszlu, katarze, zaflegmieniu płuc.
Nalewka kropidłowa – Tinctura Phellandrii: 1 część rozdrobnionych owoców na 5 części spirytusu 70%, macerować 7 dni, przefiltrować. Doustnie 2 ml 2-4 razy dziennie, zależnie od potrzeby.
Syrop kropidłowy – Sirupus Phellandrii otrzymywano mieszając 15 części nalewki – Tinctura Phellandrii z 85 częściami syropu cukrowego.
Roślina przedawkowana (korzenie, ziele) u ludzi i zwierząt powoduje podrażnienie nerek, odurzenie z podnieceniem psychicznym, znieczulenie odruchu połykania i czucia powierzchniowego, drgawki i zaburzenia ruchowe. Należy przestrzegać zalecanego dawkowania. Nie podawać małym dzieciom, kobietom w czasie laktacji i ciąży. Składniki olejku przechodzą do mleka zwierząt i ludzi. Zatrute zwierzęta mają biegunkę, kolkę, ślinotok, rozszerzone źrenice, tachykardię, skurcze tężcowe, zaburzenia oddychania (przyspieszone oddechy), porażenie kończyn oraz częstomocz z białkomoczem i krwiomoczem. Szczególnie wrażliwe na przedawkowanie są przeżuwacze. Dawka śmiertelna dla koni: 250 g świeżych korzeni; dawka śmiertelna dla bydła 500 g świeżych korzeni.
Owoce kropidła nie są trujące w dawkach leczniczych.
Oenanthotoxin jest zaliczany do poliacetylenów; skumulowany głównie w korzeniu. Posiada właściwości zbliżone do cykutotoksyny.
źródło obrazka: http://www.vetpharm.uzh.ch
źródło obrazka: http://www.giftpflanzen.com
June 16th, 2010 | Category: Farmacja dawna i współczesna, Farmakologia dawna i współczesna, Fitochemia i fitofarmakologia, Leki dawne, O lekach, których już nie ma, ale które kocham, Olejki eteryczne, Praktyczny poradnik zielarski, Rozmaitości, Rośliny lecznicze, Rośliny lecznicze | One comment
Rozchodnik ostry – Sedum acre Linne jako antiscleroticum i hypotonicum
W niedzielę pojechałem na rowerku do lasu i po drodze wykopałem przy piaszczystych drogach kwitnący na żółto rozchodnik. Planowałem posadzić taki rozchodnik od dawna, w sumie powinienem to zrobić jesienią lub wiosną, ale wbrew naturze wykopałem go w pełni kwitnienia i posadziłem w ogrodzie, uprzednio mocząc w ukorzeniaczu.
Teraz jest niewątpliwie okres zbioru ziela rozchodnika, który jest rośliną pospolitą w naszym kraju, głównie na niżu, na suchych polach, przy drogach, na wieloletnich nieużytkach, nasypach kolejowych, zboczach. Kwitnie od czerwca do lipca. Podobne właściwości lecznicze posiada rozchodnik wielki Sedum telephium L., którego nawet ostatnio widziałem w szkółce ogrodniczej przy ETC w Swarzędzu za kilka złotych.
Rozchodnik ostry (szwajc./niem. Scharfer Mauerpfeffer; fr. Orpin acre; ital. Borracina acre, retorom. Grasella aspra) występuje również dziko w Szwajcarii, podobnie jak gatunek Sedum telephium L., z podgatunkiem S. telephium ssp. farbaria Kirschl. (o kwiatach karminowych) i Sedum telephium maximum (L.) Kirschl. (o kwiatach kremowych lub żółto-zielonych).
Rozchodnik ostry – Sedum acre Linne należy do rodziny gruboszowatych – Crassulaceae. Surowcem zielarskim jest kwitnące ziele. Ze świeżego i suchego ziela przygotowywane są wodne i alkoholowe wyciągi o działaniu hipotensyjnym, przeciwmiażdżycowym, odtruwającym i moczopędnym. Surowiec zawiera alkaloidy (sedamina, sedynina, sedrydyna), sporo rutyny, izoramnetyny, śluzy i kwas jabłkowy.
W medycynie ludowej ceniony środek w leczeniu nadciśnienia, obrzęków, miażdżycy i spadku odporności na infekcje.
Napar – Infusum Herbae Sedi: 5 surowca na szklankę wrzątku, parzyć pod przykryciem 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po ½ szklanki.
Nalewka – Tinctura Sedi 1:3: 2 razy dziennie po 5 ml.
Sproszkowane ziele – Pulvis Sedi acri: 1-1,5 g 3 razy dziennie. Przedawkowany wywołuje zatrucia (szum w uszach, duszności, ból głowy, podrażnienie przewodu pokarmowego i nerek).
Macerat ze świeżego ziela rozchodnika działa wybielająco na skórę (usuwa przebarwienia, piegi) i rozmiękczająco na zrogowaciały naskórek.
Sedum acre L. rozchodnik ostry; okolice Wyspy Konwaliowej, czerwiec 2006 r.
June 14th, 2010 | Category: Farmakologia dawna i współczesna, Fitochemia i fitofarmakologia, Kosmetyki i składniki kosmetyków, Leki dawne, O kosmetykach i ich składnikach, O lekach, których już nie ma, ale które kocham, Praktyczny poradnik zielarski, Rozmaitości, Rośliny lecznicze, Rośliny lecznicze, Ziółka i zwierzątka z Ogródka Doktora Luskiewnika | Leave a comment
Skrętnik – Strophantus jako źródło glikozydów nasercowych
Glikozydy nasercowe to metabolity wtórne roślin należących do rodziny trojeściowatych – Asclepiadaceae, kaktusowatych – Cactaceae, toinowatych – Apocynaceae, krzyżowych – Cruciferae (=Brassicaceae), jaskrowatych – Ranunculaceae, morwowatych – Moraceae, wilczomleczowatych – Euphorbiaceae, zatwarowatych – Sterculiaceae, liliowatych – Liliaceae i trędownikowatych – Scrophulariaceae. Bufadienolidy występują również w wydzielinie skórnej ropuch z rodzaju Bufo.
Glikozydy nasercowe zostały podzielone na dwie grupy:
1. Glikozydy kardenolidowe – typu Digitalis-Strofantus, posiadają w strukturze alfa-, beta-nienasycony pięcioboczny pierścień laktonowy. Aglikon zawiera 23 atomy węgla.
2. Glikozydy bufadienolidowe – typu Scilla-Bufo, zawierają w strukturze sześcioboczny pierścień laktonowy z dwoma podwójnymi wiązaniami. Aglikon zbudowany jest z 24 atomów węgla.
Jednym z najbardziej znanych źródeł glikozydów nasercowych jest skrętnik – Strophantus gratus Wallich et Hooker i pokrewny Acocanthera ouabaio, z rodziny Apocynaceae. Skrętnik został prowadzony do leczenia chorób serca w 1885 r. Jest to pnącze występujące w strefach zwrotnikowych Afryki. Surowcem jest nasienie – Semen Strophanthi. Plemiona murzyńskie stosowały wyciągi ze skrętnika i drzewa Acocanthera ouabaio do zatruwania strzał. Obecnie w medycynie największe znaczenie mają: strofantyna G (g-strophanthin) = ouabaina = uabaina (ouabain), będąca w Farmakopei Europejskiej 5; strofantyna K (k-strophanthin = kombetyna) i cymaryna (cimarin).
Glikozydy były i nadal są pozyskiwane z różnych gatunków skrętnika: wspomnianego Strophanthus gratus, ponadto Strophanthus hispidus i Strophanthus Kombe. Źródłem prawdziwej uabainy jest afrykańskie drzewo Acocanthera ouabaio.
Strofantyna G wstrzyknięta dożylnie działa na serce po 5-10 minutach.
Cymaryna występuje w Strophanthus hispidus i w miłku – Adonis. Pod wpływem hydrolizy rozpada się na cymarozę i strofantydynę. K-strofantyna występująca w Strophanthus Kombe w wyniku hydrolizy uwalnia strofantydynę i strofantobiozę.
Glikozydy te są mało stabilne, wrażliwe na kwasy i enzymy, dlatego drogą doustną trudno je efektywnie dawkować, a przyniesione rezultaty nie są zawsze zadowalające.
Albert Fraenkel (1848-1916), lekarz niemiecki w latach 1905-1906 rozpoczął badania nad dożylnym podawaniem glikozydu strofantyny. Badał również właściwości leków naparstnicowych, kodeinowych i morfinowych. Dzięki jego badaniom opracowano program leczenia glikozydami Strophanthus, który był w użyciu do połowy XX wieku.
Strofantyna G pozyskiwana z Strophanthus gratus i Acocanthera ouabaio jest w Farmakopei Polskiej III. Maksymalna jednorazowa dawka doustna strofantyny G: 0,001 g, najwyższa doustna dawka dzienna 0,01 g; najwyższa dawka jednorazowa dożylna 0,0005 g, najwyższa dożylna dawka dzienna 0,003 g.
Po II wojnie światowej w Polsce były produkowane preparaty strofantyny G i K. Rynek uzupełniany był również lekami zagranicznymi, głównie w Niemiec, Węgier, Czechosłowacji, Francji i Szwajcarii. Strofantyny nie znajdziemy już w Farmakopei Polskiej VI z 2002 r. Obecnie w Polsce praktycznie nie jest stosowana, choć niesłusznie.
Działanie nasercowe naparstnicy i strofantyny jest podobne, ale nie do końca. Strofantyna jest podawana dożylnie, bowiem słabo jest wchłaniana z jelit do krwi. Działa szybciej i krócej niż naparstnica. Strofantyna G (z Strophathus gratus) działa 2 razy silniej niż strofantyna K (z Strophanthus Kombe) Strofantyna podnosi ciśnienie krwi, w przeciwieństwie do Digitalis. Wiedziano już o tym w latach 90. XIX wieku. Ma zastosowanie w leczeniu niewydolności serca lewego, podczas gdy naparstnica jest wskazana przy niewydolności serca prawego. Strofantyna jest efektywna w leczeniu serca przerosłego, ostrej niewydolności serca (naparstnica w przewlekłej niewydolności), niedomogi serca z rzadkoskurczem (naparstnica wskazana jest w niedomodze z częstoskurczem) oraz w niedomodze z podciśnieniem (naparstnica efektywnie działa w niedomodze z nadciśnieniem). Wywiera wpływ moczopędny. Zanim opublikowano prace Fraenkel’a, w medycynie oficjalnej używano nalewkę z nasion strafantusa. Były różne jej wersje (stosunek surowca do spirytusu), stąd rozmaite dawki. Tinctura Strophanthi 1:20 podawano doustnie w dawce 10-20 kropel 3 razy dziennie. Czasem również praktykowano wstrzyknięcia podskórne nalewki strofantusowej, jednak zawsze spostrzegano spore podrażnienie tkanek. Wiedziano także, że nalewka podana doustnie działa dużo mniej efektywniej niż po podaniu pozajelitowym. W XIX wieku wprowadzono do lecznictwa Strophanthinum purissimum crystalisatum (dawki ówczesne 0,002-0,004/dobę). Wg Pharamcopoea Germanica z 1890 r. dawki Tinctura Strophanthi 1:10 przedstawiają się następująco: maksymalna dawka jednorazowa 0,5 g; maksymalna dawka dzienna 2 g. Na początku XX wieku w Polsce, w zaborze rosyjskim, wprowadzono do lecznictwa nalewkę skrętnikową 1:12 – Tinctura Strophanthi 1:12 na spirytusie, która podawano per os w dawce 3 razy dziennie po 2-8 kropel.
June 9th, 2010 | Category: Farmacja dawna i współczesna, Farmakologia dawna i współczesna, Fitochemia i fitofarmakologia, Leki dawne, Leki współczesne, O lekach aptecznych, Praktyczny poradnik zielarski, Rozmaitości, Rośliny lecznicze, Rośliny lecznicze | Leave a comment
Krótka historia pszonaka – Erysimum w fitoterapii kardiologicznej.
Ciekawą, ale krótką karierę jako środek nasercowy miał pszonak. W połowie XX wieku uważano, że pszonak – Erysimum (rodzina Brassicaceae = Cruciferae) to surowiec nasercowy przyszłości. Wiązano z nim wielkie nadzieje z uwagi na jego rozpowszechnienie w Europie oraz łatwość uprawy. Niestety plany medyczne z nim związane nie zostały zrealizowane, choć w ostatnich latach zaobserwować można ponowne zainteresowanie naukowców gatunkami z rodzaju pszonak i publikowanie wyników badań na zwierzętach.
Rodzaj pszonak jest reprezentowany w naszym kraju, m.in. przez gatunek pszonak drobnokwiatowy – Erysimum cheiranthoides Linne, pszonak jastrzębolistny – Erysimum hieracifolium Linne i pszonak obłączysty – Erysimum repandum Linne.
Glikozyd erysymina (erysimin) został wyizolowany z pszonaka złocistego (E. aureum) już w 1900 r. Zawiera aglikon strofantydynowy. W 1925 R. Berger wyodrębnił z ziela pszonaka pępawolistnego – E. crepidifolium glikozyd nasercowy w formie krystalicznej o nazwie eryzymopikron. W 1946 r. Fieofiłaktow i Cariew wyizolowali z pszonaka siwego E. canescens kolejny glikozyd, znany pod nazwą eryzymolakton. Glikozydy pszonaka działają na serce identycznie jak strofantyna, dając przy tym efekt moczopędny i przeciwobrzękowy. Próby podawania wyciągów z pszonaka dożylnie i doustnie są bardzo obiecujące.
June 7th, 2010 | Category: Farmakologia dawna i współczesna, Fitochemia i fitofarmakologia, Leki dawne, Rozmaitości, Rośliny lecznicze, Rośliny lecznicze | Leave a comment
Czosnek – Allium jako antiscleroticum i hypotonicum.
Czosnek – Allium sativum L., z rodziny liliowatych Liliaceae w wielu krajach stanowi surowiec do produkcji nowoczesnych naturalnych preparatów hipotensyjnych, obniżających poziom cholesterolu we krwi, zmniejszających odkładanie blaszek miażdżycowych, zwiększających aktywność fibrynolityczną oraz przeciwzakrzepowych. Działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) czosnku potwierdzają nowsze prace, np. C.A. Silagy i H.A. Neil z 1994 r. Skuteczność preparatu czosnku w wymienionych zakresach zależy od metody wyodrębniania i stabilizacji składników czynnych. Czosnek jest znanym surowcem fitoncydowym. Olejek czosnkowy hamuje rozwój bakterii, wirusów, grzybów i pierwotniaków. Świeża cebula czosnku zawiera od 0,1 do 0,36% olejku lotnego, a w nim alliinę (S-allyl-L-cysteine sulfoxide), S-methyl-L-cysteine sulfoxide, enzymy (allinaza, peroksydaza, mirozynaza), ajoeany (E,Z-ajoene, E,Z-methylajoene, dimethylajone), białka (16,8%), sole mineralne (siarka, selen), witaminy (B1, B2, PP), aminokwasy (cysteina), saponiny sterydowe. Z czosnku wyodrębniono także prostaglandyny A2 i F1a. Alliina pod wpływem enzymu allinazy powstaje allicyna. Alliina jest bezwonna, dopiero uszkodzenie rośliny, przetwarzanie wywołuje...
xarxar