Ameryka_Poludniowa-referat 3 gr.doc

Ameryka Południowa jest kontynentem leżącym na półkuli południowo-zachodniej. Od wschodu graniczy z Oceanem Atlantyckim, a od zachodu z Oceanem Spokojnym. Od północy, przez Przesmyk Panamski, graniczy z Ameryką Północną. Powierzchnia Ameryki Południowej wynosi 17,8 mln km².

Mapa nr 1. Ameryka Południowa na tle świata

              AMERYKA POŁUDNIOWA

Pierwotni mieszkańcy tego kontynentu, których najstarsze udokumentowane ślady pochodzą sprzed 20 tys. lat żyli w małych grupach w jaskiniach lub schroniskach skalnych. Była to przede wszystkim ludność indiańska zamieszkująca teren dzisiejszego Peru, Boliwii i północnego Chile.

Istotne zmiany w demograficznym potencjale, jak też w rozmieszczeniu i strukturze etniczno - rasowej ludności Ameryki Południowej rozpoczęły się z chwilą dotarcia do jej wybrzeży Krzysztofa Kolumba 12 października 1492 r. Liczebność pierwotnych mieszkańców  Ameryki Południowej w przededniu przybycia Europejczyków szacowana jest na około 24 mln, co stanowiło 5,5% globalnego zaludnienia świata. Systematyczna kolonizacja hiszpańska na zachód oraz portugalska na wschód spowodowały w latach 1500 – 1750 drastyczne, a wręcz katastrofalne z demograficznego  i gospodarczego punktu widzenia, zmniejszenie zaludnienia kontynentu do 7 mln osób. Mówi się, że źródłem tak drastycznego spadku liczby ludności były różne formy eksterminacji rdzennych mieszkańców oraz  rozprzestrzenianie się epidemii chorób zakaźnych przeniesionych przez Europejczyków. Trwające w tym okresie formalne niewolnictwo Indian znalazło wyraz w świadomym ograniczaniu urodzeń.

W warunkach drastycznego spadku liczby rodzimych mieszkańców, przy bardzo niewielkim napływie imigrantów z Europy, państwa kolonialne zadecydowały o sprowadzeniu afrykańskich niewolników. Zahamowało to proces wyludniania kontynentu oraz ustabilizowania się jego demograficznego potencjału na poziomie 8 mln. Szacuje się, że w ciągu całego XIX w. przybyło do Ameryki Południowej około 7,5 mln Europejczyków, którzy odegrali fundamentalną rolę we wzroście  demograficznym kontynentu – z 8 mln w 1800 do 38 mln w 1900 r.

Pierwsza połowa XX w. przyniosła potrojenie  liczby ludności na tym kontynencie – do 113,9 mln. Nastąpiło to poprzez utrzymującą się wysoką falę imigrantów z Europy (gł. Włochów, Hiszpanów, Portugalczyków i Niemców), przy rosnącym udziale Azjatów, szczególnie Japończyków. Polscy imigranci zaczęli tu przybywać juz pod koniec XIX w., a ich krajami docelowymi była Brazylia i Argentyna.

Tempo wzrostu demograficznego na kontynencie w latach 1900 – 1950 średnio rocznie wyniosło 3,99%. W drugiej połowie XX w. kontynent utrzymywał tendencję intensywnego wzrostu liczby ludności- do 329 mln w 1997 r., średnio 4,02% rocznie (przy przeciętnej światowej 2,74%) , lecz jego zasadnicze źródło stanowił ruch naturalny a nie imigracja.

Jak podają dane statystyczne, w lipcu 2007 roku liczba ludności w Ameryce Południowej wynosiła 382 mln mieszkańców, co stanowiło 5,8% ludności całej kuli ziemskiej (która liczyła 6, 67 mld), a przyrost naturalny kształtował się na poziomie około 1,9%, podczas gdy na świeci wynosił 1,7%.

              Współczesna struktura etniczno-rasowa i językowa mieszkańców Ameryki Południowej jest pochodną procesu europejskiej kolonizacji kontynentu.

Wśród mieszkańców tego obszaru  przeważa ludność biała stanowiąca około 45,5% populacji. Zamieszkuje ona głównie Brazylię, gdzie znajduje się aż 60,3% tej ludności oraz Argentynę – 22,7%. Względnie wysoki udział mają Metysi – 27,8%. Ich obecność jest wynikiem metysażu, czyli powstawania rasy mieszanej w rezultacie związków ludności białej z indiańską. Można ich spotkać w Kolumbii (23,7%), Brazylii (21,6%), Wenezueli (16,4%). Trzecią co do wielkości grupą etniczno-rasową są Mulaci, powstali ze związków pomiędzy białymi i czarnymi mieszkańcami. Stanowią oni 14,1% ludności kontynentu. Osiedleni są w Brazylii (88,6% tej rasy) i Kolumbii (11,3%). Te trzy grupy ludności stanowią łącznie 87,4% ogółu mieszkańców Ameryki Południowej. Ważną grupą etniczną są również Indianie, będący ludnością autochtoniczną, z udziałem rzędu 6,2% oraz Murzyni reprezentujący 4,6% populacji kontynentu. Marginalną pozycję zajmują Azjaci stanowiący 0,8% ludności.

              W Ameryce Południowej zdecydowanie dominują dwa języki, które są też językami urzędowymi: portugalski i hiszpański. Portugalski jest językiem urzędowym wyłącznie w Brazylii, a posługuje się nim 48,5% mieszkańców kontynentu. Hiszpańskim, jako językiem urzędowym, posługuje się 44,1% ludności Ameryki Południowej. Jest językiem urzędowym w sześciu krajach kontynentu – w Argentynie, Chile, Ekwadorze, Wenezueli, Kolumbii i Urugwaju. Językami indiańskimi mówi na kontynencie około 6-8% ludności, a jako urzędowym posługuje się nim 5-6% mieszkańców. Są to m. in. języki keczua, guarani, czy ajmara.

Mapa nr 2. Rozmieszczenie ludności posługującej się językiem hiszpańskim i    portugalskim

              Język hiszpański

              Język portugalski

              Wśród religii Ameryki Południowej wyraźnie dominuje chrześcijaństwo, przede wszystkim katolicyzm. Chrześcijanie stanowią ponad 90% ludności kontynentu, w tym katolicy 83,5%. Najwięcej ludności katolickiej zamieszkuje w Kolumbii (95%), Wenezueli (95%), Ekwadorze (95%), Paragwaju (94%), Argentynie (93%), Boliwii (92%). Obecność innych wyznań chrześcijańskich  na tym kontynencie jest niewielka. Jedynie w Gujanie (34%) i Surinamie (18%) ukształtowały się liczniejsze wspólnoty protestanckie. Religie niechrześcijańskie obejmują również  niewielki odsetek ogółu ludności: islam wyznaje 1,6% mieszkańców Ameryki Południowej, a judaizm 0,2%.

Rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia

Ameryka Południowa – licząca, co warto przypomnieć, 382 (VII 2008) mln mieszkańców reprezentujących 5,8%  ogólnej liczby ludności świata – należy do kontynentów bardzo słabo zaludnionych. Znajduje to wyraz w relatywnie niskim wskaźniku gęstości zaludnienia: 22 mieszk./km2, którego wartość jest dwuipółkrotnie niższa od średniej światowej, wynoszącej 43,2. Nie mniej znamienna  jest okoliczność  ogromnego zróżnicowania przestrzennego w rozmieszczeniu ludności i gęstości zaludnienia, spowodowana przede wszystkim różnorodnością  środowiska przyrodniczego.  Za najbardziej istotny należy uznać  w tym kontekście fakt, iż ok. 60%  powierzchni kontynentu pozostaje pod wpływem  wybitnie wilgotnego i wilgotnego  klimatu równikowego oraz podrównikowego. Terytoria owe, porośnięte w przeważającej części wiecznie zielonymi, wilgotnymi lasami tropikalnymi ze znacznym udziałem obszarów trawiastych, są nadal  (pomimo prowadzonej od przełomu XIX i XX wieku intensywnej kolonizacji) bardzo słabo zaludnione i zagospodarowane przez człowieka. W ich obrębie znajduje się m.in.  Nizina Amazonki, region Llanos oraz wyżyna Gujańska. Obejmując około 30% powierzchni kontynentu stanowią typową subekumenę, zamieszkiwaną przez zaledwie 20 mln osób ( 6% ludności Ameryki Południowej) – średnia gęstość zaludnienia wynosi tu 3,8 mieszk./km2. Przykładem  terenów , na których obecność człowieka jest wręcz symboliczna, są wsch. departamenty Kolumbii i zach. stany Brazylii. Na ogromnych przestrzeniach  wskaźniki gęstości zaludnienia  mieszczą się w przedziale 0,2-1 mieszk./km2. Do obszarów najsłabiej zaludnionych należy także pd. część kontynentu , a w szczególności Wyżyna Patagońska  i Andy Patagońskie ( Kordyliera Patagońska). Na tych terytoriach zajmujących około 650 tys. km2, żyje zaledwie 900 tys. ludzi ( średnio 1,4  mieszk./km2). W przestrzennych  układach rozmieszczenia  ludności na kontynencie  południowo-amerykańskim  charakterystyczna jest obecność  4 obszarów-regionów jej silnej koncentracji  i wysokiej gęstości, nawiązujących do procesu  jego kolonizacji i zasiedlenia. Najważniejsze są terytoria  brazylijskiego Południowego Wschodu – Sudeste, i Południa – Sul, oraz regionu andyjskiego , obejmującego Andy  Północne, Andy Środkowe, a także wyżynę Altiplano. W młodszej demograficzno - osadniczej strefie brazylijskiego Sudeste i Sul żyje około 100 mln osób, reprezentujących 30 % ogólnej liczby mieszkańców kontynentu. Na tak wysoki potencjał demograficzny wpływa fakt obecności wielkich zespołów miejskich – mega miast Sao Paulo  I Rio de Janeiro , które wraz z sąsiadującymi ośrodkami miejskimi skupiają około 32 mln mieszkańców. Na 1 km2 przypada tu 67 osób (niemal czterokrotnie więcej niż wynosi średnia dla całego kontynentu). Bardzo znamienny jest równocześnie fakt wyjątkowo silnej, niemal równorzędnej  pozycji regionu andyjskiego. Tutaj, na ziemiach prekolumbijskich cywilizacji Taironów, Ajmarów, Chimu oraz Inków, żyje współcześnie 90 mln osób, czyli 27% ludności Ameryki Południowej, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 90 mieszk./km2. Dominację obu prezentowanych regionów  w kontynentalnym układzie dystrybucji ludności potwierdza jednocześnie okoliczność, iż zajmując tylko 15% powierzchni terytorium, grupują aż 57%  ogólnej liczby mieszkańców tej części świata.

Do bardziej znaczących regionów koncentracji ludności, charakteryzujących się niemal identycznym potencjałem demograficznym, a co za tym idzie – wysoką gęstością zaludnienia, należą pn. – wsch. część Brazylii, wchodząca w skład regionu Północny Wschód – Nordeste, oraz terytoria Argentyny i Urugwaju w otoczeniu estuarium La planty. Zamieszkuje je po 30 mln osób, przy średniej gęstości 46 (pn. – wsch. Brazylia) i 70 (La Planta) mieszk./km2. Zwraca uwagę  wyjątkowe miejsce  urugwajskiej i argentyńskiej  części „demograficznego stożka La Planty” w globalnym zaludnieniu tych państw. Obejmując ośrodki stołeczne, zajmują po około 11% pow. krajów, koncentrują natomiast aż 80%  (Argentyna) i 83% (Urugwaj) ogólnej liczby mieszkańców.

Ameryka Południowa – co zostało już zasygnalizowane – posiada rozległe obszary subekumeny. Stanowią wciąż  33% jej terytorium – pomimo licznych, podejmowanych w przeszłości  akcji osiedleńczych, jak i różnych współczesnych przedsięwzięć mających na celu kaolinizacje interioru. Największe potencjalne możliwości przekształceń  w tym zakresie wiążą się  z  zasobami terytorialno- przyrodniczymi Brazylii, Argentyny i Wenezueli. Należy mieć jednak świadomość  długofalowości procesów mogących przynieść tu istotne zmiany, czemu na przeszkodzie stoją  zarówno warunki przyrodnicze, jak i niedostateczny poziom rozwoju gospodarczego  poszczególnych państw, nie mówiąc już o perspektywie wyraźnego osłabienia w XXI w. tempa wzrostu ludności kontynentu ( dla  przypomnienia: z 4,02% średnio rocznie w latach 1950 – 1997 do 0,8% w okresie 1997 – 2050). Wymowny przykład, gdy idzie o omawianą tu kwestię, stanowi brazylijski region Północy – Norte, zajmujący 3,9 mln km2, porośnięty w większości selwą (czyli wilgotnym lasem równikowym). W okresie  1900-1997 odnotowano tu wzrost liczby ludności z 0,7 do 11,5 mln. Oznacza to średni  roczny przyrost rzędu 111,3 tys., przy przeciętnej dla całego kontynentu 2,9 mln osób. Pomimo, że wskaźnik gęstości zaludnienia wzrósł bardzo znacząco z 0,18 do 2,95 mieszk. /km2, to jednak ów rozległy obszar reprezentuje niezmiennie jedno z najważniejszych ogniw światowej subekumeny.

Mapa nr 3. Gęstość zaludnienia w Ameryce Południowej

Współczesny obraz  rozmieszczenia ludności na obszarze Ameryki Południowej w przeważającym stopniu jest zgodny z ukształtowaniem w okresie kolonialnym. Hiszpanie osiedlali się tam, gdzie były duże skupiska ludności indiańskiej, szczególnie więc w dolinach i na płaskowyżach andyjskich. Gospodarka portugalska, która opiera się od XVII w. Na plantacjach trzciny cukrowej i bawełny, stworzyła odrębny model osadnictwa, w którym najważniejszą rolę zaczęła odgrywać ludność czarna  przywieziona z Afryki jako niewolnicy. Plantacje znajdowały się w pobliżu wybrzeża Oceanu Atlantyckiego. Najgęściej zaludnione były więc początkowo północno-wschodnie regiony Brazylii. Stopniowo osadnictwo portugalskie przesuwało się na południe kontynentu, aż do ujścia La Planty.

Cechą charakterystyczną rozmieszczenia ludności Ameryki Południowej w dalszym ciągu są dysproporcje między regionami silnie i słabo zaludnionymi. Ludność koncentruje się w Andach i na wschodnim wybrzeżu. Najsłabiej  zaludnione są obszary porośnięte wilgotnym lasem równikowym i samo południe kontynentu – Patagonia.  Wzdłuż wschodniego wybrzeża  Ameryki Południowej ciągnie się pas gęstego zaludnienia, w którym zlokalizowanych jest wiele dużych i średnich miast – od Buenos Aires na południu, przez Montevideo, Rio Grande, Porto Alegre, Kurytybę, Sao Paulo, Rio de Janeiro, Belo Horizonte, Salvador aż do Recife i Foratalezy. Drugi ciąg osadnictwa, z wyraźnie zaakcentowanymi dużymi miastami, ciągnie się wzdłuż Andów i rozpoczyna się w Wenezueli w Ciudad Guayana, następnie biegnie przez  Caracas, Maracaibo, Barranquilla wzdłuż północnego wybrzeża Ameryki Południowej, po czym skręca na południe przez Medellin, Cali, Pasto, Quito, Guayaquil, Chiclayo,  Trujillo poprzez Limę do Arequipy. Pustynia Atakama Przerywa ten obszar gęstego osadnictwa. Ponownie gęsta zabudowa wraz dużymi miastami charakteryzuje środkową i południową część Chile i argentyńskie Andy. Ogólny obraz rozmieszczenia ludności pokazuje jej koncentrację w pasie około 500 km szerokości od wybrzeża w głąb  kontynentu. Wnętrze kontynentu, pomimo realizacji przez rządy Brazylii, Boliwii i Peru wielu programów osadnictwa i kolonizacji rolnej, pozostaje słabo zaludnione.

Wykres nr  1.

Wielkie miasta i zespoły miejskie

Pomimo stosunkowo bogatych tradycji w zakresie lokacji i rozwoju ośrodków miejskich, dopiero pierwsza połowa XX wieku, wykazuje znaczny napływ europejskich imigrantów, a następnie „eksplozję demograficzną”. Druga połowa XX wieku oraz towarzyszący jej proces wewnętrznych migracji, których głównymi punktami docelowymi stały się ośrodki ponadregionalne, w tym stołeczne, zaowocowały uformowaniem miast o zaludnieniu przekraczającym 1 mln mieszkańców. Aktualnie jest ich na kontynencie 29, koncentrują one 22,8% W  pierwszej dziesiątce największych miast kontynentu 5 największych to miasta brazylijskie, przy czym niekwestionowanym liderem jest liczące 11 150 249 mieszkańców Sao Paulo. Drugim co do wielkości miastem centralnym kontynentu jest Lima (6 872 766 mieszkańców), któremu tylko nieznacznie ustępuje brazylijskie Rio de Janeiro (6 023 699 mieszkańców). Do najbardziej zaludniony miast należą także: Bogota, Santiago, Buenos Aires i Caracas. Wielkie miasta centralne kontynentu tworzą zarazem jedne z największych demograficznie zespołów miejskich świata. Do największych aglomeracji miejskich Ameryki Południowej należą:

1. São Paulo
2. Buenos Aires
3. Rio de Janeiro
4. Lima
5. Bogotá
6. Santiago
7. Belo Horizonte
8. Guadalajara
9. Porto Alegre

Tabela nr 1. Liczba mieszkańców w największych aglomeracjach Ameryki Południowej