EPIDEMIOLOGIA – nauka o przyczynach i prawach szerzenia się chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu, zapobieganiu
Wg WHO jest to badanie czynników określających częstotliwość rozprzestrzeniania chorób wśród ludzkości, badanie warunków występowania chorób i inwalidztwa ludzkiego, oraz czynników, które mają na to wpływ
Cele i zadania
- pomiar stanu zdrowia społeczeństwa
- badanie potrzeb zdrowotnych społeczeństwa
- konstrukcja działań promocyjnych i profilaktycznych
- weryfikacja działalności służby zdrowia
* pomiar zapotrzebowania ludności na działalność uslugową publicznej służby zdrowia (promocje, profilaktyka, leczenie, rehabilitacja)
* nadzór epidemiologiczny nad wpływami środowiska życia na zdrowie populacji
Ogólna ocena sytuacji epidemiologicznej w Polsce
1. Wydłużenie średniej życia i starzenie się populacji (reorganizacja szpitali, nasilenie opieki społecznej)
2. Zwiększenie liczby niepelnosprawnych w wieku produkcyjnym i inwalidów biologicznych (wady genetyczne)
3. Największy spadek rodności kobiet i przyrostu naturalnego w historii naszego państwa (problemy z odtwarzaniem populacji, problemy ekonomiczne)
4. Wyraźne ilościowe nasilenie się tzw. Patologii spol. Także w zakresie zdrowia (narkomania, lekomanie, prostytucja, alkoholizm, nikotynzm, samobójstwa)
5. Wysokie odsetki w strukturze umieralności z powodu
- chorób ukl. krążenia
- nowotworów złośliwych
- wypadków, urazów, zatruć
6. Zaniedbania i ograniczenie rozwoju fizycznego populacji, zaniedbania w wych.fiz. dzieci, barak nawyków
Dane o chorobach
1. zgloszenie chorób zakaźnych – obowiązek w przypadku 45 chorób zakaźnych → do przychodni POZ i powiatowej (dzielnicowej) stacji sanitarno-epidemiologicznej → tygodniowe i okresowe sprawozdania do Departamentu Zdrowia Publ. MZiOS i analiza przez Państwowy zakład higieny w Warszawie www.pzh.gov.pl
Poszczególne państwa mają także obowiązek zgłaszania zachorowań na niektóre choroby (ospa prawdziwa, cholera, dżuma, żólta gorączka) do WHO
2. zgłaszanie zatruć i chorób zawodowych. Za choroby zawodowe uważane są zarówno choroby ostre jak i przewlekle, [powstające w skutek wykonywanego zawodu, wynikające z charakteru danej pracy lub z powodu warunków, w których się ona odbywa
3. zgłaszanie chorób nowotworowych
4. rejestry chorób (choroby weneryczne, gruźlica, psychiczne)
5. dane o czasowej niezdolności do pracy
6. statystyki szpitalne (indywidualna karta statystyczna, choroby współistniejące)
7. statystyki lecznictwa otwartego
8. dane masowych badań profilaktycznych (badania studentów, badania okresowe pracowników)
9. dane dotyczące inwalidztwa
Typy badań epidemiologicznych
Badania opisowe
Kto? Gdzie? Kiedy?
- opis częstości występowania chorób w populacji w zależności od cech osobowych (wiek,pleć) oraz środowiska (klimat, miasto-wieś, zawód, stan cywilny)
- bez analizowania czy powiązanie pomiędzy nimi mają charakter przyczynowo-skutkowy
Badania opisowe zajmują się grupą pacjentów o podobnej diagnozie. Są one czysto opisowe i nie mogą prowadzić do wnioskowania, które można by uogólnić dla całej populacji pacjentów z daną chorobą. Taki rodzaj badań, w którym przenikliwy klinicysta identyfikuje niezwykłą cechę w historii choroby może prowadzić do postawienia nowej hipotezy. Użycie danych z serii badań, może posłużyć do badań analitycznych w celu określenia możliwych czynników sprawczych.
Badania obserwacyjne retrospektywne (kliniczno-kontrolne)
Wybór odpowiedniej grupy przypadków dla zbadania jaka część spośród niej była narażona na domniemany czynnik etiologiczny w przeszłości (analiza retrospektywna). Uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się następnie z obserwacjami w grupie kontrolnej. Obydwu grupach analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycję na dany czynnik chorobowy
Badania prospektywne (kohortowe)
- dotyczą przyszłego, ewentualnie szkodliwego dzialania czynników środowiska na zdrowie
- 5-10 lat
- duży wkład finansowy
- przydatne do badania chorób częstych
Badania eksperymentalne eksperymentalne badania kliniczne
- każda forma zaplanowanego eksperymentu na pacjentach
- wnioski formułowane na podstawie prób chorych uogólnia się na na pozostałych pacjentach
- dotyczy zazwyczaj oceny terapii lekami, procedury chirurgicznej, różne formy poradnictwa
Metody wyboru populacji do badania
1. metoda przesiewowa (screning)
- określonej cechy poszukuje się w calej populacji żyjącej na określonym terenie, w danym wieku
- UDRL u hospitalizowanych
- Rtg aloobrazkowe
- HBSAg
2. metoda reprezentacyjna
- określoną cechę bada się w grupie reprezentacyjnej wybranej populacji ,losowo
- im częściej występuje dana cecha tym mniejsza grupa reprezentacyjna
Losowe badania kontrolne
Np.badania nad bezpieczeństwem i skutecznością szczepień
- badania nad zależnością pomiędzy dietą a chorobą nowotworowa
3. metoda doboru celowego
- planowane badania doświadczalne
4. Populacja o skladzie przypadkowym
* badania doświadczalne nieplanowane
- dokonanych przypadkowo
- u osób, które same się zgłoszą
- awarie
Mierniki zdrowia
- negatywne
- pozytywne
Mierniki negatywne
wsp. zapadalności = liczba nowych przypadków choroby / populacja narażoną
wsp. chorobowości = liczba wszystkich przypadków choroby / populację narażoną
wsp. umieralności = liczba zgonów / populacje
wsp. śmiertelności = liczba zgonów z powodu danej choroby / liczba osób chorych na daną chorobę
Ogólny współczynnik umieralności niemowląt
(liczba zgonów niemowląt 0-11 mięś. w danym roku „x”) / (liczba urodzeń żywych)*1000
wsp. wczesnej umieralności niemowląt = (liczba zgonów niemowląt w wieku 0-27dni) / (liczba urodzeń żywych w roku „x”)*1000
wsp. późnej umieralności = (liczba zgonów niemowląt 28dni- 11mieś.) / (liczba urodzeń żywych)*1000
wsp. okołoporodowej umieralności = (liczba urodzeń martwych + liczba zgonów 0-6dni) / ( liczba urodzeń żywych + martwych) * 1000
Pozytywne mierniki zdrowia
Wszystkie stwierdzone stany normalne charakterystyczne dla określonej fazy życia organizmu
- wzrost, waga (odp. dla wieku)
- prawidłowe odżywianie
- pojemność pluc
- płodność
- zdolność do określonego wysilku fizycznego
Potwierdzenie występowania epidemii
EPIDEMIA
- wzrost zapadalności na dana chorobę, w danym czasie, na danym obszarze
- wzrost częstości występowania przypadków zachorowań
- przypadki zachorowań na daną chorobę zgromadzone są w czasie/lub miejscu
- porównanie z częstością występowania tych zachorowań w poprzednich latach
* wyższe niż spodziewane
Wzrost liczby zachorowań może być tylko pozorny, spowodowany przez:
- zwiększeniem świadomości społeczeństwa, lekarzy
- zwiększeniem liczby zdiagnozowanych zachorowań
- nowe testy laboratoryjne
- nowe leki
- zwiększenie raportowania
- zmiany demograficzne w populacji
PANDEMIA
Epidemia o dużym zasięgu (gruźlica, grypa, wir.HIV)
Pandemia (gr. pan = 'wszyscy' + gr. demos = 'lud') - epidemia obejmująca rozległe obszary, np. cały kontynent lub nawet świat; epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach.
Cechy choroby sprzyjające wybuchowi pandemii:
· niska śmiertelność
· wysoka zakaźność
· długi okres bezobjawowego przebiegu choroby
Choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak sprzyja zlekceważeniu choroby.
Przyczyną pandemii jest także globalizacja, która znacznie ułatwia rozprzestrzenianie się chorobom. Rządy państw starają się przeciwstawiać rozprzestrzenianiu się pandemii, ale są to z reguły działania doraźne, często niewystarczające. Wiąże się to np. z nakładami finansowymi, jak i niemożliwością zahamowania migracji ludności.
W XX wieku szczególnie groźne były pandemie:
· grypy
o grypa hiszpanka (1918-1919) - ponad 50 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie
o grypa azjatycka (1957) - ok. 1 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie
o grypa Hong-Kong (1968) - ok. 1 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie
· AIDS - masowe zachorowania szczególnie na kontynencie afrykańskim
ENDEMIA
Choroba, która występuje na określonym poziomie, w określonej populacji
kasica171