Imaga ss. 18, 05-12-05
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
Nowe szkoły (częściowo na podłożu szkół sokratejskich)
Stoicy – stoicyzm (wcześniej – cynicy i cynicyzm/ cynizm)
Epikurejczycy – epikureizm (wcześniej – cyrenaicy i hedonizm)
Sceptycy – sceptycyzm (wcześniej – megarejczycy)
Dawne, rozwijające się szkoły:
Akademia Platona
Likeion (szkoła perypatetycka)
Sceptycy
źródło: obalenie fałszu, ukazanie niepewności sądów (TROPY) -> cel negatywny
etyka: cel życia to szczęście, drogą do szczęścia jest spokój, osiągany przez wstrzymywanie się od sądów; potem – należy żyć zgodnie z popędami naturalnymi i obyczajami
fizyka, logika: nic nie wiemy o rzeczywistości, możemy tylko przypuszczać, jaka jest (od radykalizmu do probabilizmu); niemożliwe jest ani poznanie bezpośrednie (przez postrzeżenia lub pojęcia), ani pośrednie (przez indukcję, dedukcję czy kryteria); żadne z twierdzeń nie jest pewne
zarzuty wobec sceptycyzmu: ukryty dogmatyzm, brak możliwości konsekwentnego sceptycyzmu, zgubne skutki moralne sceptycyzmu
Epikurejczycy
źródło: kult życia i pragnienie szczęścia + trzeźwa postawa umysłu ufającego temu, co bezpośrednio dane
etyka: -> hedonizm (cel życia to szczęście oparte na przyjemności, do przyjemności wystarcza brak cierpienia - trzeba żyć rozumnie, uwolnić się od potrzeb i potrzeby ich zaspokajania, oraz od irracjonalnych lęków przed niemożliwością szczęścia, cierpieniem, bogami, śmiercią - > temu służy logika i etyka)
fizyka (ontologia): -> materializm (świat jest materialny, nie ma bogów i życia po śmierci)
logika: -> sensualizm (źródłem i kryterium poznania są zmysły, błędy wynikają z niedoskonałości podobizn docierających do zmysłów i sądów opartych na podobiznach, drogą dochodzenia do wiedzy jest indukcja oparta na wiedzy zmysłowej)
Stoicy
ontologia – monizm materialistyczny, finalizm, racjonalizm, panteizm (świat to materia bierna przeniknięta materią czynną – pneumą, która jest żywa, boska, rozumna)
etyka – cel życia to szczęście, osiągane przez cnotę = życie zgodne z naturą, czyli rozumem = obojętność (apatia) pozwalająca na uwolnienie się od afektów (namiętności – niezgodne z rozumem)-> moralizm
etyka społeczna – ludzie mają jedną naturę, w stosunku do innych powinni odczuwać taką bliskość, jak do siebie samego, granice są niepotrzebne -> kosmpolityzm
logika – postrzeżenia to podstawa poznania -> sensualizm; sądy to podstawowa jednostka logiczna, sądy kataleptyczne to sądy uznające pewne i prawdziwe postrzeżenia, droga poznania to dedukcja (z sądów)
CECHY OKRESU:
1. Historycznie:
§ Aleksander Macedoński podbija Grecję, Grecy przeżywają upokorzenia i niewolę,
§ Grecja z centrum kultury staje się tylko jedną z zaniedbanych prowincji
§ pojawiają się nowe ośrodki myśli filozoficznej i naukowej, w których rozwijane są filozoficzne prądy greckie – Rzym (najpierw polityka, potem kultura umysłowa, ostatecznie sztuka – poeci: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Propecjusz; historyk: Liwiusz; geograf: Strabon; gramatycy, prawnicy, sztuka: Panteon), Aleksandria (biblioteka, muzeum – ośrodek życia umysłowego), Pergamon (kultura artystyczna)
§ kultura z czysto greckiej staje się zlepkiem łączącym pierwiastki greckie, rzymskie, wschodnie i zachodnie, europejskie i azjatyckie (grecki element dominował)
§ filozofia z dominującej nauki staje się tylko jedną z nauk obok nauk szczegółowych
§ okres szkół filozoficznych (swoją prace kontynuują Akademia i Likeon, powstają nowe – stoicka, epikurejska, sceptyczna, na podłożu dawnych szkół sokratejskich) – walczą z sobą, ale pojawiają się też próby ich pogodzenia - eklektyzm
2. W naukach - następuje rozbicie na filozofię i pozostałe nauki
§ filozofia staje się tylko jedną z wielu nauk
§ rozwijają się specjalistyczne nauki niezależnie od spekulacji filozoficznej
3. W filozofii - następuje rozbicie na części – rozwijają się one niezależnie od siebie:
§ logika (kanonika) – teoria poznania (pytanie: co stanowi kryterium prawdy?) => rozwinięto logikę zdań, kryteria prawdy i teorię wartości moralnych (stoicy), systematykę przyjemności (epikurejczycy), analiza poznania (pirrończycy – sceptycy)
§ fizyka – teoria bytu (pytanie: co jest ukrytą przyczyną zjawisk?)
§ etyka - teoria dobra => staje się dominującym działem filozofii (pytania: jak najlepiej żyć i osiągnąć dostępne człowiekowi dobra? – to pytanie stało się najważniejsze dla ludzi, których ład społeczny uległ zburzeniu); pojawiają się klasyczne sformułowania stanowisk etycznych
o dobro najwyższe i cel utożsamia się ze szczęściem, nie ma przeciwieństwa między dobrem a szczęściem:
o etyka jest „optatywna” (mówi, jak osiągnąć cel, który jest pożądany przez człowieka – to rady, a nie nakazy i obowiązki, nie jest „imperatywna”),
o nie ma w niej pojęcia grzechu (można tylko popełnić błąd), nie ma pojęcia zasługi i winy
4. Nowe pojęcia i terminy:
§ przeciwieństwo podmiotu i przedmiotu, świadomość, samowiedza, oczywistość, akt uznania, sąd postrzegawczy, pojęcie, kryterium, sceptyk, dogmatyk, nie rozstrzyganie kwestii, postęp, rzecz moralnie obojętna, moralna intencja (Arystoteles i Platon nie znali tych pojęć)
§ terminologia łacińska (przekład greckiej – często wahano się, funkcjonowały równolegle różne terminy) – forma, materia,ratio, rationalis, substantia/ essentia (atom) itp.
5. Kilka pokoleń:
§ I pokolenie (ok. 300 p.n.e. – III p.n.e.) – założyciele szkół hellenistycznych (Zenon, Epikur, Pirron), scholarcha Likeionu (Teofrast) [w Akademii – brak przedstawiciela]
§ II pokolenie (ok. 270 p.n.e.) – Kleantes stoik, Tymon sceptyk, Straton perypatetyk, Arkezylaos – sceptyk, Arystach z Samosu – uczony
§ III pokolenie – Chryzyp Stoik [okres wygasania twórczości filozoficznej]
§ IV pokolenie (ok. 200 p.n.e. – II p.n.e.) – Karneades, Panaitios [przyrost energii filozoficznej – sceptyzm, eklektyzm]
§ V/VI pokolenie (ok. 100 n.e.) – Poseidonis stoik, scholarcha Akademii - Filon z Laryssy [eklektyzm]
§ VII pokolenie (I p.n.e.) - Lukrecjusz Epikurejczyk, Cyceron, Andronikos z Rodosu [mało twórczy zapaleńcy]
§ kolejni: Filon z Aleksandrii [przedstawiciel nowej epoki]
§ po kilku kolejnych pokoleniach: Plutarch, Marek Aureliusz (stoicyzm), pirronizm (Sekstus Empiryk)
§ założona przez Zenona z Kition, rywalizowała z Akademią i szkołą perypatetycką (monizm i materializm – przeciwstawienie idealizmu)
§ przetrwała 500 lat
§ rozwinęła wszystkie działy filozofii, z naciskiem na etykę
§ w etyce: podjęła poglądy cyników (samowystarczalność cnoty, bezwartościowość wszystkiego poza cnotą) [Zenon, twórca szkoły, sam był początkowo cynikiem], przez co kontynuowała też tradycję Sokratesa
§ w fizyce: odnowili jońskie tradycje, w tym Heraklita; zmniejszali w poglądzie na świat czynniki idealne, a powiększali materialne [można ułożyć pod tym kontem szereg: Platon, Arystoteles, Stoicy]
§ twórca filozofii stoickiej i założyciel szkoły stoickiej
§ urodził się w Kition na Cyprze (miasto fenickie - nie był czystym grekiem)
§ przybył do Aten, aby słuchać Sokratesa, słuchał megarejczyków, cyników, platończyków
§ początkowo cynik, potem modyfikuje poglądy etyczne i w 300 p.n.e. otwiera własną szkołę w bramie Malowanej (Stoa Poikile), gdzie był scholarchą 35 lat – stąd nazwa „stoicy”
§ rozwój uczuciowych i religijnych pierwiastków sstoicyzmu
§ rozwinął doktrynę szkoły w system, sformułował jej twierdzenia i stworzył kanon szkoły,
§ zostawił ok. 700 pism (niewiele pracy zostawił potomnym J)
BYT, NIEBYT, ŚWIAT, POJĘCIA OGÓLNE
Byt – ciała materialne (w tym: dusza, własności, cnoty, bogowie)
Bytem jest tylko to, co działa i podlega działaniu, takie są tylko ciała, a więc tylko ciała są bytem.
Dusza, jeśli jest, jest cielesna. Własności rzeczy są cielesne. Cnoty są cielesne. Bogowie są cieleśni.
Natura świata – jest jednolity – materialny, ożywiony, doskonały -> monizm materialistyczny
Pojęcia ogólne – puste nazwy, wytwór mowy, którego przedmiotem są oderwane ogóły, a nie realne przedmioty -> nominalizm
Przeciwieństwo dualizmu (Platon, Arystoteles), spirytualizmu i idealizmu (koncepcji bytu niematerialnego – duchowego, odpowiadającego pojęciom ogólnym)
BUDOWA BYTU (CIAŁ MATERIALNYCH)
Ciało materialne = materia (pierwiastek bierny, nieokreślony jakościowo) + forma materialna/ pneuma (pierwiastek czynny, stanowiący o jakości – subtelny rodzaj materii, podobny do ognia i powietrza, tchnienie)
Za Arystotelesem, z tym że forma jest tej samej natury co materia (jest materialna, a nie pojęciowa), natomiast jej natura podobna jest do ognia Heraklita
Pneuma (forma materialna)
§ jest obecna w całej biernej materii i przenikając ją niczym ogień żelazo, kształtuje ją
§ jest wszędzie taka sama, tylko w różnym natężeniu - stanowi o własnościach rzeczy (różne w zależności od natężenia): od „natury” roślinnej, przez „duszę” zwierzęcą, po „rozum” ludzki
§ jest materią czynną, zawierającą siłę, ruch toniczny – pewne napięcie materii, wewnętrzny stan rzeczy, od jego intensywności zależy stan pneumy i własności rzeczy -> hilozoizm (nierozłączność materii i ruchu, siły)
§ jest przyczyną wszystkiego (ruch nie jest możliwy bez przyczyny, przyczyna musi być cielesna i czynna, więc musi być pneumą), jest rozumna (jest w rzeczach zalążkiem, prowadzącym do konkretnego celu) -> konieczność, racjonalność, finalizm (celowość)
§ jest rozumna (wieczna, nieograniczona, nieskończona) -> panteizm
è pneuma to materia, subtelniejsza od materii biernej, zawierająca siłę, przenikająca wszystko, decydująca o własnościach rzeczy, rozumna, celowa, boska
...
Endriu4001