Jelen szlachetny
W Polsce zamieszkują dwie formy jelenia szlachetnego: Jelen europejski nizinny i Jelen europejski karpacki.
Obecnie jeleń zamieszkuje bogate w podszyt lasy liściaste i mieszane, w których obok
Starszych drzewostanów występują zwarte młodniki, laki śródleśne i bagienka.
Wspólna cecha środowisk leśnych preferowanych przez jelenia jest występowanie w
Ich obrębie lub bezpośrednim sąsiedztwie powierzchni trawiastych (luk, płazowin, lak,
Pastwisk) i falowanego terenu. Dość często w okresie wiosennym penetrują laki i
Szuwary, latem i jesienią lasy debowo-bukowe, zaś zima ich główna ostoje stanowią
Bory sosnowe.
II. Charakterystyka ogólna
Jelen odznacza sie masywna sylwetka, niemal kwadratowa w obrysie.
Rozpiętość masy ciała jest dość du%a i u byków wynosi od 100 do 350 g.
Waga łan jest z reguły o 1/3 do 1/4 mniejsza.
Suknia latem jest czerwonawobrazowa, a zima przyjmuje zabarwienie bardziej płowe, szare.
Białawe Cetki występują tylko u cieląt w pierwszych tygodniach ich %ycia.
Dłu%sze włosy pojawiają się sie u starszych osobników męskich, na górnej partii i po bokach szyi, tworząc charakterystyczna grzywę, która
Wraz z wiekiem staje sie wyraźniejsza i dłu%sza.
Stosunkowo długi ogon rozdziela jasna plamę na zadzie, która dodatkowo jest obrze%ona Czarna sierścią. Badyle jelenia SA
Długie, cienkie, opatrzone w delikatne racice.
Poro%e występuje tylko u samców i jest rokrocznie budowane od nowa.
Ju% kilka dni po zrzuceniu wieńca zaczyna sie proces tworzenia nowego poro%a i trwa około 5 miesięcy, do całkowitego wykształcenia. W
Okresie wzrostu poro%e pokryte jest scypuła - bogato unaczyniona i unerwiona skóra,
Dostarczająca wszelkich potrzebnych substancji do rozwoju wieńca.
Za ostateczny kształt i rozmiar wieńca odpowiada nie tylko wiek i kondycja byka, czynniki
hormonalne, ale tak%e karma i warunki klimatyczne.
III. Od!ywianie
Jelen jest prze%uwaczem, czyli spo%ywa pokarm wyłącznie roślinny.
W jego diecie znajduje sie 49 gatunków roślin.
Zasadniczo %ywi sie trawa i inna roślinnością zielna.
Wiosna objada paczki krzewów i niskich drzew.
Latem ponad polowe jego karmy stanowi trawa i zioła.
Późnym latem i jesienią zajada sie jagodami i owocami drzew (bukiew, %ołedzie, kasztany, dzikie jabłka), aby przygotować sobie odpowiednia
Tkankę tłuszczowa.
W okresie zimy %eruje głównie na oziminach i na korze drzew,
Która zapewnia zaspokojenie zapotrzebowania organizmu na znajdujące sie w niej?
garbniki oraz wapno i fosfor potrzebne na budowę poro%a i kośćca. <erowanie
odbywa sie o zmroku i trwa około godziny.
Wówczas następuje prze%uwanie i odpoczynek, i na nowo przystępują do %erowania, a% do świtu.
IV. Rozmna!anie i rozwój
Okres rui, czyli rykowisko odbywa sie od połowy września do połowy
października, trwa intensywnie około 2 tygodni, najczesciej pod koniec wrzesnia. W
tym czasie byk, jesli jest mocny, gromadzi harem rujnych łan, nad którymi sprawuje
władze absolutna. Silny byk potrafi zgromadzic od 6 do 10 łan. Chmare taka "trzyma"
blisko siebie, nie pozwalajac %adnej z samic na zbytnie oddalenie sie. Ka%dy byk, który
zbli%a sie do takiego stada musi miec wówczas na uwadze, %e nie spodoba sie to
"włascicielowi".
Żaden intruz nie może liczyć na pobłażliwość byka stadnego.
Swoja postawa i głosem próbuje odstraszyć konkurenta.
Jeśli to nie wystarcza to dochodzi do walki.
Ciąża trwa 237-238 dni.
Młode ssię mleko nawet do lutego, a przy matce pozostaje do nastepnego ocielenia.
Pełny rozwój fizyczny łanie osiagaja w 2 roku życia (wówczas biora udział w rykowisku).
Byki potrzebuja na to 3-4 lata, a aktywnie uczestnicza w rui w 4-5 roku %ycia.
V. Zachowanie
Jelenie sa zwierzetami stadnymi. Oprócz sporadycznych przypadków starych
byków %yja w grupach. Poza okresem godowym chmary te sa zło%one z łan i młodych
lub byków. Grupa pan przewodzi najbardziej doswiadczona posród nich, u panów zas
byk, który jest aktualnie najmocniejszy. W odró%nieniu od saren sa mniej terytorialne i
lubia kapiele błotne. W chwilach zagro%enia moga sie bronic kopnieciami przednich
badyli. Jak na tak du%e zwierzeta spia bardzo mało, bo 60 - 100 minut.
VI. Ekologia gatunku
Obecnie liczebnosc jeleni regulowana jest wyłacznie przez odstrzał łowiecki.
Jedynie w rejonach gdzie wystepuje wilk, niedzwiedz lub rys liczba jeleni mo%e sie
wahac. Jednak ci naturalni wrogowie maja raczej pozytywny wpływ na populacje, gdy%
eliminuja osobniki chore, stare, niedoswiadczone. Swoja obecnoscia jelenie pozytywnie
wpływaja na ekosystem lesny, zwiekszajac jego wydajnosc i zró%nicowanie. Jednak
przy nadmiernej ilosci osobników tego gatunku mo%e dochodzic do wystepowania
znacznych szkód- zjadania i tratowania upraw rolnych, spałowywania i zgryzania
drzew zarówno cennych gospodarczo, jak i lasotwórczych.
VII. Słowniczek
Badyle – o nogach jelenia.
Byk – samiec jelenia.
Chmara – stado jeleni.
Czemchanie – pozbywanie sie scypułu.
Ciele – młode jelenia.
Grandle – zanikowe kły w górnej szczece byka.
Gomóła- byk bez pororza
Flagi- zwisajace strzepy zdzieranego scypułu.
Kwiat – o ogonie daniela.
Licówka – o łani prowadzacej reszte chmary.
Lustro – o białej łacie wystepujacej na zadzie jeleni.
Łania – samica jelenia.
Łanka – o młodej samicy nie prowadzacej jeszcze cielaka.
Mo!d!en – kostne zgrubienie na czaszce, z którego wyrasta poro%e.
Pałowanie – obgryzanie kory drzew.
Poro!e – wyrastajacy corocznie kostny twór.
Rykowisko- gody jeleni
Sek – wyrostek na poro%u jelenia.
Scypuł – miekka skórna narosl od%ywiajaca poro%e podczas wzrostu
Suknia – okrywa włosowa, inaczej siersc.
Swiece – o oczach jelenia.
Talerz – inaczej lustro.
Tyka- pojedyncza czesc poro%a
Wycieranie poro!a – zdzieranie scypułu kiedy jego rola jest ju% niepotrzebna.
Zrzut- zrzucona tyka jelenia.
hronosx