CHASYDZI NAD NARWIĄ.pdf

CHASYDZI NAD NARWIĄ

WALDEMAR KONTEWICZ

Miałem ja kiedyś dom, swój kącik mały i ciepły,

Biedniutkie gospodarstwo na własne potrzeby.

Jak korzeń z drzewem tak byłem zrośnięty.

Mocno, z tą moją odrobiną biedy.

.......................................................................................

Dom buduje się życiem, pracą, legendą,

uczciwością, tradycjami, kulturą a nawet

wierszem. Udowodnili te proste prawdy

Chasydzi z Ostrołęki, Przasnysza,

Ciechanowa i Myszyńca. A pomimo to,

dzisiaj mało kto z mieszkańców Puszczy Zielonej wie, że dzieliliśmy kiedyś tę samą

Sadybę. Dlaczego? - chciałbym zapytać naiwnie. Czyżby Starsi Bracia w Wierze wchodzili

do tej samej Izby innymi drzwiami?

Mordechaj Gebirtig

W roku 1975 wszedłem do przyzby pod drewnianym gontem na kurpiowszczyźnie by uczyć

polskie dzieci fizyki, matematyki, historii, tradycji; zdarzały się i... wiersze. I nie napotkałem

w uczonych księgach, gazetach, wspomnieniach, ani nawet na skromnej kurpiowskiej

wycinance, chociażby jednego Chasyda, jednej Żydówki, cichych mieszkańców Mazowsza

wygnanych pogardą i śmiercią z ich kilkusetletnich domowych pieleszy.

Po dziesięciu latach wyjechałem za ocean, pewnie po to by przez lekko uchylone drzwi

ułyszeć i posmakować jak piękną tradycją tętniły i pachniały pokoje moich Braci. Przypadek

połączył mnie z niebytem "Przasnyskich Yizkorów" a później z "Księgą Żydów

Ostrołęckich". Za ich sprawą zabłysnął mi książkowy hades XIX-wiecznych Chasydów,

wśród których Prorok Eliasz i kabalista Baal Szem Tow zwykli byli pojawiać się nie tylko w

legendach.

Wszedłem w krainę, która tak niedawno była moich rodziców i dziadków dniem codziennym,

a która poprzez misterię absolutną przepadła w otchłani piekła nie tylko Treblinki. Boleję nad

tym bardzo. Jest mi przykro i wstydzę się tego jako człowiek.

Aż przyszli oni, ziejąc nienawiścią,

Mój biedny mały dom, tę moją dziedzinę,

Com tyle lat budował - rozwalili wszystko,

W ciągu jednego dnia zmienili w ruinę.

Jak można było nie zadbać o pamięć po tych wszystkich dorożkarzach, sklepikarzach,

krawcach, kupcach, którzy postęp cywilizacyjny czynili swą przedsiębiorczością, swoim

cnotliwym życiem, codzienną pracą? Dlaczego zatrzaśnięto polskie drzwi tak srodze, skoro na

Wigilię Bożego Narodzenia zawsze stawiano dodatkowe nakrycie? Czyżby chasydzki gość

nie był godzien naszych progów?

Odpowiedzi na te wręcz nieludzkie pytania udzielają wydobyte z niepamięci "Księgi

Pamięci." To na ich podstawie wersowałem wspomnienia o Senchariw, czyli o Napoleonie,

który wolność dla wszystkich Braci miał przynieść na swych demokratycznych sztandarach.

Wędrowałem z wierszami Israela Szterna, który zaplątał się w aferę z Bogiem na Amen. Tak

go pokochał, że nie zadbał nawet o swoją porządną śmierć - umarł gdzieś na bruku

warszawskiego getta, albo w Treblince. Nikt nie wie gdzie, może nawet sam Bóg. Zaprosiły

mnie Ostrołęckie Wspomnienia na operetkę Amerykanka Kołotkina. Dużo by o tym pisać, ale

najlepiej posmakować sztuki ?nie tylko zresztą teatralnej. Rozsmakował się w Amerykance

pewien prawdziwy Chasyd z Przasnysza, który dziś mieszka w Izraelu i dobrze pamięta ulotną

woń mazowieckiego czulentu. A kto by się oparł Kołnierzykowemu Domu Modlitw dla

postępowych Chasydów, którzy skrócili swoje chałaty, poprzyszywali skośne kieszenie, a do

białych koszul pozawieszali krawaty, czym spowodowali popłoch wśród starszyzny? Był też

w Ostrołęce poetycki fotoplastikon i straż pożarna, która pilnowała by... nie zgasł ogień. Aż w

końcu brodaci Chasydzi chwycili za sikawki i hełmy by bronić swoich domów. Zwersowałem

także ciężkie życie biednej mleczarki z Przasnysza, która uwierzyła w fałszywego kabalistę

Baal Szem Tow i w jego szofar. Szukała swego męża, co życie spędził na szukaniu Erec

Israel. Wszedłem również do gościnnych Ostrołęckich Kwartałów by zobaczyć ich przeszłość.

I nie zawiodłem się. Zobaczyłem tysiące uczciwych ludzi, z którymi tak łatwo można się

porozumieć, których można najzupełniej w świecie pokochać. Jak Braci.

Czy można oprzeć się czarowi artysty-farbiarza, który potrafił namalować szczęście nie tylko

na ścianie? Czy można przejść obojętnie obok klezmerów, którzy grywali zarówno dla ludzi i

dla Boga? Czy można zrezygnować z przejażdżki dorożką Icze Meira, który przewiózł na

dworzec kolejowy w Kaczynach całą Ostrołękę przez połowę XIX wieku pod rosyjskim

zaborem i ćwierć kilograma dymu z fajki?

Ci ludzie żyją nadal w "Yizkorach", istnieją tam na pamiątkę zamieszkiwania wspólnej Izby,

która nie zawsze chciała być dla nich gościnna.

Waldemar Kontewicz,

Toronto, maj 2001.

Źródła wersowanych opowieści:

1. Księga Żydów Ostrołęckich

- Ostatni uśmiech ostrołęckich dzieci...

- Rzeko Narew, gdybyś ty mówić umiała...

red. Zalman (Zenek) Drezner. Ostrołęka - Tel-Awiw, 1999.

Oryginalny tytuł: Buch Fun Ostrolenker Kehila ("Księga Gminy Ostrołęckiej"), red. Icchak

Ywry, wydana w roku 1963 w Izraelu przez Ziomkowstwo Ostrołęckie, w językach żydowskim

(jidysz) i hebrajskim.

( Księga Żydów Ostrołęckich zostanie wznowiona w w Ostrołęce w roku 2001. Bedą w niej

zamieszczone "Kwartały Ostrołęckie" Waldemara Kontewicza po polsku i hebrajsku.)

2. "Kwartały Ostrołęckie":

Księga Żydów Ostrołęckich, rozdział "Kwartały Ostrołęckie", napisany przez

Szaloma Margules'a z Tel Avivu.

3. "Senchariw":

Księga Żydów Ostrołęckich, na podstawie: "Gdy Napoleon rezydował w

Ostrołęce (zapomniany historyczny epizod z czasów marszu Napoleona

przez Polskę)", według I. Achi-Szem'a w warszawskim tygodniku Welt

Szpigel (cytat z tej gazety).

4. "Rozmowa Szmuela Barucha ze swoim...":

Księga Żydów Ostrołęckich, rozdział "Postacie Znawców Tory", napisany

przez A.L. (dostępne tylko inicjały).

5. "Axis Mundi":

Opowiadania Frumke Segał-Bogdanowicza z Montevideo.

6. Przasnyski Yizkor:

Memorial Book Community of Proshnitz, by Shlomo Bachrach, 1974.

Published by The Proshnitz Landsmanschaft Israel Editorial Committee of

Yizkor ? Book.

7. Jews of Proschnitz [Przasnysz] in the First World War. Brak strony

tytułowej, autora i danych edycyjnych.

Dom modlitwy - Beit Midrasz, w Ostrołęce, wczesne lata 1920. (?)

KWARTAŁY OSTROŁĘCKIE

(obrazki miasta)

Droga do tartaku Mendela Białego

Z jednej strony uprawne chrześcijańskie pola panów

Poźniewskiego, Olszewskiego i Wojciechowskiego

(przyjaciół Żydów od wielu pokoleń)

prowadziły kupców z wiosek i miast

wprost na wielki tartaczny plac założony deskami

Z drugiej strony kapryśna Narew

(bynajmniej nie z powodów religijnych)

spławiała flotylle tratw z flisakami

koczującymi pod brezentowym daszkiem

spod którego sączyła się smużka białego dymu

leniwy znak że jednak coś się działo

w skostniałym krajobrazie Mazowsza:

na lekkim wzniesieniu huczał tartak Mendela Białego

Lewa strona Nowego (małego) Rynku

Kupcy i sklepikarze upatrzyli sobie Lewą

stronę rynku co nie oznaczało by

była ona gorsza od Prawej

po której mieszkali rabin rzeźnik i handlarz koni

Babcia Gite którą pan Bóg obdarował

mendelem klientów dziennie

jak też tyloma dziećmi i wnukami

prowadziła sklep włókienniczy

po Lewej stronie małego Rynku

z najlepszymi cenami w mieście

Kiedy klient marudził i prosił:

"Gityszka, czy można kupić ten materiał taniej?"

ona natychmiast łapała się za wielką głowę?

szpilki wetkniętej w kok i odpowiadała:

"Mogę oddać głowę, że taniej już sprzedać się nie da!"

Prawa strona Nowego (Małego) Rynku

Jehuda Nadborny barczysty rzeźnik

z jeszcze szerszą żoną bogaty w pieniądze

nie mówiąc już o dzieciach

miał własny dom po Prawej stronie

i mnóstwo chlewów

W twórczym procesie życia Jehuda

spłodził nawet trojaczki

dwóch chłopców i dziewczynkę

która jako dorosła panna

prowadzała byki za rogi przez most na Narwi

(Chrześcijanie żegnali się krzyżem

Żydzi życzyli jej pomyślności

a gapie rozdziawiali gęby)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: