195
A K A D E M I A O B R O N Y N A R O D O W E J
___________________________________________________________________
WYDZIAŁ STRATEGICZNO-OBRONNY
S Ł O W N I K
TERMINÓW Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO
Wydanie drugie
WARSZAWA 2002
Pierwsze wydanie słownika opracowane pod kierownictwem gen. dyw. prof. dra hab. Bolesława BALCEROWICZA zostało uzupełnione i rozszerzone przez zespół pracowników Akademii Obrony Narodowej oraz Akademii Marynarki Wojennej pod kierownictwem płka dra hab. Jacka PAWŁOWSKIEGO w składzie:
Ppłk dr hab. Andrzej CIUPIŃSKI
Mjr dr Andrzej DAWIDCZYK
Płk dr hab. Michał DROST
Ppłk dypl. Krzysztof GĄSIOREK
Mjr dr Marek GĄSKA
Kmdr dr hab. Marek ILNICKI
Płk dr hab. Ryszard JAKUBCZAK
Płk dr hab. Romuald KALINOWSKi
Prof. dr hab. Roman KULCZYCKI
Prof. dr hab. Jerzy KUNIKOWSKI
Płk dr inż. Stefan KURINIA
Płk dr Zbigniew LACH
Prof. dr hab. Wojciech ŁEPKOWSKI
Prof. dr hab. Leonard ŁUKASZUK
Kmdr prof. dr hab. Andrzej MAKOWSKI
Ppłk dypl. Andrzej MAKOWSKI
Płk dr hab. Kazimierz MALAK
Płk dr hab. Józef MARCZAK
Ppłk dr Marek OBRUSIEWICZ
Płk dr hab. Jacek PAWŁOWSKI
Płk dr hab. Janusz PŁACZEK
Prof. dr hab. Witold POKRUSZYŃSKI
Kpt. mgr inż. Maciej PREUS
Ppłk dr Krzysztof PRZEWORSKI
Płk dr hab. Cezary RUTKOWSKI
Płk dr hab. Zenon STACHOWIAK
Płk dypl. Hieronim SZAFRAN
Ppłk dr Wiesław ŚMIAŁEK
Prof. dr hab. Jan WOJNAROWSKI
Płk dr hab. Mariusz WIATR
Prof. dr hab. Ryszard WRÓBLEWSKI
Mjr dypl. Mieczysław ZAJĄC
Prof. dr hab. Eugeniusz ZABŁOCKI
Płk dr hab. Józef ZUBEK (z-ca kierownika zespołu)
Redakcja
Wydawca:
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie ......................................................................... 4
Wykaz haseł ........................................................................ 6 - 156
Przypisy ............................................................................. 157 - 159
Załącznik Nr 1 ................................................................... 159 - 168
Załącznik Nr 2 ................................................................... 169 - 177
Skorowidz haseł ............................................................... 178 - 186
WPROWADZENIE
Minęło pięć lat od chwili ukazania się ostatniej edycji “Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego”. W tym czasie autorzy zebrali wiele cennych opinii o tym wydawnictwie, dokonali gruntownej analizy zawartych w nim sformułowań i na podstawie uzyskanych wniosków przystąpili do opracowania kolejnej, doskonalszej wersji.
Zakres niniejszego wydawnictwa wykracza daleko poza normy ogólnie przyjęte dla słownika terminów wojskowych. Ujęto w nim bowiem dla porównania dodatkowo po kilka terminów z różnych materiałów źródłowych, odnoszących się do terminu podstawowego, a następnie sformułowano jego definicję najbardziej odpowiadającą aktualnym poglądom na obronność i bezpieczeństwo narodowe, albo odwołano się do definicji podanych w materiałach źródłowych. Definicje te zostały napisane dużymi literami. Ponieważ terminy poprzedzające zasadnicze definicje pochodzą z różnych okresów, Czytelnik ma również możliwość prześledzenia kierunku, w jakim ewoluują, a niekiedy nawet ustalenia przyczyn, które spowodowały zaistniałe zmiany.
W niniejszym wydawnictwie wprowadzono także wiele innowacji i udoskonaleń podnoszących jego walory. Najważniejsze hasła “Strategia” i “Strategia bezpieczeństwa narodowego” zostały poszerzone (w załączniku) o interpretacje zawarte w opracowaniu pt.: “International Military Defense Encyclopaedia”, co pozwala na dokonywanie szerszych porównań w tym zakresie. Natomiast w odniesieniu do innych terminów o istotnym znaczeniu dla problematyki związanej z bezpieczeństwem oraz do pojęć różnie do tej pory interpretowanych - przedstawiono (w przypisach) uzasadnienia przyjętych ostatecznie sformułowań.
Poszczególne definicje składają się z hasła (tematu definicji) połączonego pauzą (-) z jego treścią. Hasło pozwala szybko znaleźć potrzebną definicję i czyni materiał przejrzystym, zaś pauza zastępuje wyrażenia: “jest to”, “są to” lub “to znaczy”.Natomiast w treści definicji, oprócz cech definiowanego pojęcia, podano tam, gdzie było niezbędne, usytuowanie jej w terminie nadrzędnym. W przypadku występowania terminów zdefiniowanych w innych miejscach wydawnictwa, zastosowano odsyłacze w postaci strzałki (®). Definicje starano się formułować często w formie jednego zdania. Pewne informacje rzeczowe dodano wówczas, gdy mogą się one przyczynić do poprawnego zrozumienia objaśnianych terminów.
Autorzy mają nadzieję, że oddany do rąk Czytelnika słownik przyczyni się nie tylko do upowszechnienia znajomości terminologii wojskowej, lecz również ułatwi pracę nad jej dalszym doskonaleniem. Jest to szczególnie istotne w procesach naukowo-badawczym i dydaktycznym realizowanych w Wydziale Strategiczno-Obronnym Akademii Obrony Narodowej. Działalność ta wymaga bowiem utrzymywania kontaktów z wieloma instytucjami spoza wojska, gdzie znajomość terminologii wojskowej nie zawsze jest wystarczająca, co prowadzi niekiedy do różnych nieporozumień. Wprawdzie nie należy zbytnio przeceniać znaczenia definicji, ale jest oczywiste, że są one niezbędne w porozumiewaniu się między ludźmi, zwłaszcza w takich dziedzinach, jak nauka i dydaktyka.
Zespół autorów zwraca się do Szanownych Czytelników z uprzejmą prośbą o nadsyłanie ewentualnych uwag odnośnie do formy, treści i kompletności niniejszego słownika. Zostaną one wykorzystane przy opracowaniu kolejnej edycji wydawnictwa.
ZESPÓŁ AUTORSKI
ADMINISTRACJA PUBLICZNA[1]
ADMINISTRACJA PUBLICZNA - władcze wykonywanie zadań przypisanych przez porządek prawny państwu i jego organom lub innym podmiotom wykonującym funkcje władcze. W Polsce zaliczamy do niej: organa administracji rządowej (naczelne, centralne, wojewódzkie, powiatowe zespolone i niezespolone), organa administracji samorządowej (terytorialne, zawodowe, gospodarcze) i inne organa administracji państwowej (np. Państwowa Inspekcja Pracy, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji i inne)
Nowa Encyklopedia Multimedialna PWN, Warszawa, 2001 r.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA - całokształt struktur organizacyjnych w państwie oraz ludzi zatrudnionych w tych strukturach spełniających zadania publiczne, zbiorowe i indywidualne, reglamentacyjne i świadczące oraz organizatorskie podmiotów kierowniczych i decyzyjnych.
E. Zieliński, Administracja rządowa w Polsce, Warszawa. 2001 s. 12.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA – PRZYJĘTE PRZEZ ® PAŃSTWO STRUKTURY ORGANIZACYJNE I REALIZOWANE PRZEZ JEGO ORGANA, A TAKŻE PRZEZ ORGANA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZASPOKOJENIE ZBIOROWYCH I INDYWIDUALNYCH POTRZEB OBYWATELI, WYNIKAJĄCYCH ZE WSPÓŁŻYCIA LUDZI W SPOŁECZNOŚCIACH. ORGANAMI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ SĄ NACZELNE I CENTRALNE ORGANA ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ, TERENOWE ORGANA ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ, ORGANA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ORAZ INNE ORGANA W ZAKRESIE W JAKIM ZOSTAŁY POWOŁANE NA MOCY PRAWA.
Opracowano na podstawie: Administracja publiczna, zagadnienia wstępne, Lublin, 1999 ; Dz.U. 1995 r. Nr 74, poz. 368 atr.20 ust. 2.
ADMINISTRACJA WOJSKOWA - a) ogół czynności wykonywanych przez
organy wojskowe w zakresie władzy wykonawczej, z wyłączeniem strategii i taktyki;
b) wewnętrzne kierowanie jednostką wojskową.
Dictionary of Military and Associated Terms, Department of Defense, US Government Printing Office, Washington 1989, s. 4.
ADMINISTRACJA WOJSKOWA - 1) dziedzina nauki wojennej badająca organizację, skład, uzupełnianie i mobilizację sił zbrojnych oraz zagadnienia służby i bytowania wojsk; 2) kierownictwo wojskowe w czasie wojny na opanowanych lub okupowanych terenach nieprzyjaciela; 3) działalność organów wojskowych w czasie pokoju obejmująca wszystkie sprawy sił zbrojnych nie wchodzące w zakres dowodzenia i szkolenia oraz ogół czynności mających na celu zapewnienie wojsku wszystkiego, co mu jest potrzebne do życia i walki.
Słownik podstawowych terminów wojskowych, Warszawa 1977, s. A-1.
ADMINISTRACJA WOJSKOWA - ELEMENT ® ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ, OBEJMUJĄCEJ ORGANIZOWANIE I REALIZACJĘ PROCESÓW NASTAWIONYCH NA WSZECHSTRONNE ZASPOKOJENIE POTRZEB ® SIŁ ZBROJNYCH W ZAKRESIE ŚRODKÓW NIEZBĘDNYCH DO ŻYCIA I WALKI.
AGLOMERACJA
AGLOMERACJA - w urbanistyce skupisko ludności i zabudowy na stosunkowo niewielkim obszarze, powodujące silne jego zurbanizowanie; także zmierzająca do tego działalność.
Wielka encyklopedia powszechna , t. 1, PWN, Warszawa 1962, s. 73.
AGLOMERACJA - proces rozwijania się zespołu osiedli dookoła jednego dominującego centrum, jakim jest duże miasto lub ośrodek przemysłowy, także układ osadniczy będący rezultatem tego procesu . (...).
Słownik pojęć geograficznych, WP, Warszawa 1973, s.5
AGLOMERACJA - ELEMENT ® SIECI OSADNICZEJ STANOWIĄCY SKUPIENIE POWIĄZANYCH FUNKCJONALNIE OSIEDLI WOKÓŁ JEDNEGO MIASTA (WYJĄTKOWO DWÓCH), ZDECYDOWANIE DOMINUJĄCEGO (DOMINUJĄCYCH) NAD SĄSIEDNIMI. W STRUKTURZE SIECI OSADNICZEJ AGLOMERACJA ZNAJDUJE SIĘ OBOK ® KONURBACJI NA NAJWYŻSZYM SZCZEBLU.
AGRESJA
AGRESJA - użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej innego państwa lub w jakiejkolwiek innej postaci sprzecznej z Kartą Narodów Zjednoczonych.
M. Flemming, Wojskowy Przegląd Prawniczy, nr 2, Warszawa 1975, s. 208.
AGRESJA - użycie siły zbrojnej przez państwo (grupę państw) przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej, niepodległości politycznej innego państwa (grupy państw) lub w inny sposób niezgodny z Kartą NZ.
Rezolucja nr 3314/XXIX ZO ONZ 14.12.1974 r. (w:) Prawo międzynarodowe. Materiały do studiów. Pod red. B. Wierzbickiego, Białystok 2000, s. 424.
AGRESJA - SPRZECZNE Z ® PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM ZASTOSOWANIE ® PRZEMOCY ZBROJNEJ JEDNEGO PAŃSTWA WOBEC DRUGIEGO, ZMIERZAJĄCE DO OGRANICZENIA LUB POZBAWIENIA DANEGO PAŃSTWA JEGO INTEGRALNOŚCI TERYTORIALNEJ, NIEZAWISŁOŚCI LUB SUWERENNOŚCI.
AKCJA RATUNKOWA
AKCJA RATOWNICZA - zespół różnorodnych przedsięwzięć podejmowanych przez siły obrony cywilnej w celu usunięcia skutków klęsk żywiołowych, katastrof, pożarów i awarii, a w czasie wojny - likwidacji skutków użycia przez przeciwnika broni masowego rażenia . Akcja ratunkowa obejmuje udzielanie pomocy poszkodowanym, likwidowanie bądź ograniczanie skutków napadu powietrznego oraz prowadzenie prac awaryjno-remontowych. (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 12.
AKCJA RATUNKOWA (OBRONY CYWILNEJ) - JEDNO Z ZADAŃ REALIZOWANYCH PRZEZ ® FORMACJE OBRONY CYWILNEJ W ® REJONIE PORAŻENIA, KATASTROFY ® KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ, MAJĄCE NA CELU NIESIENIE POMOCY LUDNOŚCI POSZKODOWANEJ, OGRANICZENIE STRAT I ZNISZCZEŃ, ZAPOBIEGANIE WTÓRNYM SKUTKOM WYBUCHÓW I SKAŻEŃ ORAZ ICH LIKWIDACJĘ.
AKCJA ZBROJNA
AKCJA - zorganizowane działanie, postępowanie, czynność dowódców, sztabów lub wojsk w celu wykonania doraźnego zadania bojowego . (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s.12.
AKCJA ZBROJNA - forma konfliktu zbrojnego prowadzonego w formie krótkotrwałych działań sił zbrojnych lub zorganizowanych i uzbrojonych grup, których celem jest osiągnięcie doraźnych efektów.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s .5.
AKCJA ZBROJNA - KRÓTKOTRWAŁE DZIAŁANIE ® SIŁ ZBROJNYCH LUB ZORGANIZOWANYCH I UZBROJONYCH GRUP, KTÓRYCH CELEM JEST OSIĄGNIĘCIE DORAŹNYCH EFEKTÓW.
ALARMOWANIE
ALARMOWANIE - przekazanie dla określonego zespołu ludzi bądź pojedynczych osób, pododdziałów, oddziałów i związków sygnału (znaku umownego) do wykonania ustalonego wcześniej polecenia, zarządzenia, rozkazu nakazującego natychmiastowe przejście do określonego działania, zwykle w wypadku grożącego niebezpieczeństwa napadu (powietrznego, jądrowego, chemicznego) ze strony nieprzyjaciela. (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s.13.
ALARMOWANIE I POWIADAMIANIE - przekazywanie odpowiednim organom i ludności cywilnej sygnałów o niebezpieczeństwie napadu (powietrznego, jądrowego, chemicznego) nieprzyjaciela
Mała encyklopedia wojskowa, t.1, Warszawa 1967, s.15.
ALARMOWANIE (W OBRONIE CYWILNEJ) - JEDNA Z FUNKCJI ® SYSTEMU WYKRYWANIA I ALARMOWANIA W PAŃSTWIE MAJĄCA NA CELU ROZPOWSZECHNIANIE PRZEZ ODPOWIEDNIE ORGANY USTALONYCH SYGNAŁÓW (KOMUNIKATÓW) O BEZPOŚREDNIM NIEBEZPIECZEŃSTWIE.
ALARMOWANIE (W SIŁACH ZBROJNYCH) - JEDNA Z FUNKCJI ® SYSTEMU WYKRYWANIA I ALARMOWANIA W PAŃSTWIE MAJĄCA NA CELU NATYCHMIASTOWE DOPROWADZENIE DO WOJSK DECYZJI DOTYCZĄCYCH OSIĄGANIA ® WYŻSZYCH STANÓW GOTOWOŚCI BOJOWEJ, OPERACYJNEGO I ® MOBILIZACYJNEGO ICH ROZWINIĘCIA, OBRONY (OSŁONY) WOJSK PRZED UDERZENIAMI PRZECIWNIKA, OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI ORAZ WYKONANIE INNYCH ZADAŃ.
ANALIZA GOSPODARCZO-OBRONNA
ANALIZA GOSPODARCZO-OBRONNA - systematyczne badanie różnych wariantów działań obronnych oraz związanych z nimi nakładów i korzyści.
H.Comway, Defense Economic Issnes, National Defense University, Washington 1990, s. 81.
...
chmielu87