GERD MIETZEL Wprowadzenie do psychologii podstawowe zagadnienia przek�ad: Ewa Pankiewicz GWP GDA�SKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Gda�sk 2002 Podr�cznik akademicki dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Recenzje wydawnicze: prof. dr hab. Jerzy Brzezi�ski prof. dr hab. Alina Kola�czyk Tytu� orygina�u: Wege in die Psychologie Copyright (c) J. G. Cotta'sche Buchhandlung Nachfolger GmbH, Stuttgart 1994 Copyright (c) for the Polish edition by Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda�sk 1998 Wszystkie prawa zastrze�one. Ksi��ka ani jej cz�� nie mo�e by� przedrukowywana ani w �aden inny spos�b reprodukowana lub odczytywana w �rodkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gda�skiego Wydawnictwa Psychologicznego. Wydanie pierwsze Redakcja merytoryczna: Alina Kola�czyk Redakcja: Ma�gorzata Jaworska Korekta i konsultacje medyczne: Andrzej Karmoli�ski Projekt ok�adki: Agnieszka W�jkowska Opracowanie graficzne: Piotr Geisler Zdj�cia nr 8.1, 8.6, 8.10, 8.12 reprodukowane za zgod� prof. Paula Ekmana ISBN 83-85416-76-5 Drukarnia Wydawnictw Naukowych S.A. ��d�, ul. �wirki 2 Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne ul. Bema 41 la, 81-753 Sopot, tel. lfax (058) 551-61-04 e-mail: gwp@gwp.gda.pl, www.gwp.gda.pl Spis tre�ci Przedmowa .................................................... 9 1. CELE, ZA�O�ENIA ORAZ ZASTOSOWANIE PSYCHOLOGII ....... 11 1.1 Badanie zachowania i doznawania jako zadanie psychologii ............. 12 1.2 Psychologia jako dziedzina bada� .................................. 15 1.2.1 Krytyczne spojrzenie na istniej�ce hipotezy oraz sformu�owanie w�asnych pyta� ................................ 15 1.2.2 Niekt�re cechy bada� naukowych .................................. 17 1.3 R�ne sposoby widzenia ludzkich zachowa� .......................... 23 1.3.1 Biologiczny spos�b widzenia ....................................... 24 1.3.2 Behawiorystyczny spos�b widzenia ................................. 25 1.3.3 Poznawczy spos�b widzenia ....................................... 31 1.3.4 Psychoanalityczny spos�b widzenia ................................. 34 1.3.5 Humanistyczny spos�b widzenia ................................... 38 1.3.6 Por�wnanie r�nych sposob�w widzenia ............................. 40 1.4 Niekt�re dziedziny psychologii stosowanej ........................... 40 1.4.1 Zadania psycholog�w klinicznych ................................... 43 1.4.2 Zadania psycholog�w pracy i organizacji ............................. 46 1.5 Zdefiniowanie bada� podstawowych oraz nauki stosowanej, opisanych w nast�pnych rozdzia�ach ................................ 54 2. PSYCHOLOGIA LUDZKIEGO ROZWOJU ........................57 2.1 Charakterystyka psychologii rozwojowej ............................. 58 2.2 Metody badania zmian ........................................... 60 2.2.1 Uchwycenie zmian metod� przekroju pod�u�nego ...................... 60 2.2.2 Uchwycenie zmian metod� przekroju poprzecznego .................... 61 2.2.3 Po��czenie metody przekroju pod�u�nego i poprzecznego ................ 62 2.3 Obja�nienia zmian zachodz�cych w �yciu cz�owieka .................... 63 2.3.1 Biologiczne podstawy rozwoju ..................................... 63 2.3.2 Zagadnienie czynnik�w dziedzicznych i �rodowiska .................... 67 2.4 Wybrane dziedziny badawcze psychologii rozwojowej ................... 81 2.4.1 Zmiany w sferze fizyczno-motorycznej ............................... 81 2.4.2 Wi�zi spo�eczno-emocjonalne we wczesnym dzieci�stwie ................ 84 2.4.3 Rozw�j wybranych funkcji poznawczych ............................. 90 2.4.4 Zmiany �ci�le zwi�zane z wiekiem lub wi���ce si� z nim tylko w niewielkim stopniu ............................................ 94 3. PSYCHOLOGIA SPOSTRZEGANIA ............................. 101 3.1 Narz�dy zmys��w: furtka dla bod�c�w fizycznych ..................... 102 WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII 3.1.1 Og�lna charakterystyka narz�d�w zmys��w ......................... 102 3.2 Budowa i spos�b funkcjonowania narz�du wzroku .................... 109 3.2.1 Drgania elektromagnetyczne jako podstawa odbioru wra�e� wzrokowych . 109 3.2.2 Receptory - przetwarzanie energii fizycznej w impulsy nerwowe ........ 110 3.2.3 Teorie dotycz�ce spostrzegania barw ............................... 112 3.2.4 Przetwarzanie i wysy�anie informacji wzrokowych przez centralny uk�ad nerwowy ................................... 114 3.3 Interpretacja bod�c�w zarejestrowanych przez procesy spostrzegania .... 117 3.3.1 Bodziec wzrokowy jako podstawa spostrzegania ...................... 118 3.3.2 Uwaga a spostrzeganie .......................................... 120 3.3.3 Organizacja spostrzegania ........................................ 129 3.3.4 Wsp�praca proces�w zale�nych od danych oraz proces�w wywodz�cych si� ze zdolno�ci poznawczych .............. 140 4. PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SI� ....................... 144 4.1 Charakterystyka uczenia si� ..................................... 144 4.1.1 Rozr�nienie pomi�dzy uczeniem si� a zachowaniem .................. 144 4.1.2 Wzgl�dnie trwa�a zmiana w zachowaniu ............................ 145 4.1.3 Uczenie si� jako rezultat �wicze� i do�wiadcze� ...................... 146 4.1.4 Teorie dotycz�ce uczenia si� ...................................... 148 4.2 Uczenie si� poprzez warunkowanie ................................ 148 4.2.1 Warunkowanie klasyczne ........................................ 149 4.2.2 Warunkowanie sprawcze ........................................ 158 4.3 Poznawcze podej�cie do problematyki uczenia si� ..................... 175 4.3.1 Uczenie si� utajone, mapy poznawcze .............................. 177 4.3.2 Od pr�b i b��d�w do zrozumienia .................................. 178 4.3.3 Uczenie si� poprzez na�ladowanie wzorc�w .......................... 180 5. ROZWI�ZYWANIE PROBLEM�W .............................. 185 5.1 Powstawanie i zastosowanie poj�� ................................. 186 5.1.1 Poj�cia jako kategorie ........................................... 186 5.2 Dygresja: porz�dek i kontrola dzi�ki poj�ciu w�asnej osoby ............. 191 5.3 Przystosowanie si� do warunk�w �rodowiska poprzez rozwi�zywanie problem�w ................................ 194 5.3.1 Etapy procesu rozwi�zywania problem�w ........................... 195 5.3.2 Wcze�niejsze do�wiadczenia jako utrudnienie przy poszukiwaniu rozwi�zania ................................... 201 5.4 Rozwi�zywanie problem�w jako wyraz inteligencji .................... 204 5.4.1 Poszukiwanie metod pomiaru inteligencji: drogi i manowce ............ 205 5.4.2 Rozwi�zywanie codziennych problem�w dzi�ki inteligencji praktycznej . . . 216 5.4.3 Zale�no�� inteligentnego dzia�ania od warunk�w �rodowiska ........... 219 5.4.4 Drogi bada� inteligencji: od produktu do procesu ..................... 220 6. PSYCHOLOGIA PAMI�CI .....................................222 6.1 Pami�� jako przetwarzanie informacji .............................. 223 6.1.1 Rejestr sensoryczny: furtka dla bod�c�w zmys�owych .................. 225 6.1.2 Pami�� kr�tkotrwa� a ........................................... 228 6.1.3 Pami�� d�ugotrwa�a ............................................ 233 6.2 Zapominanie, wyja�nienie ....................................... 243 6.2.1 Rozpadanie si� "�lad�w" ......................................... 243 6.2.2 Zak��cenia wcze�niej i p�niej przyswojonej wiedzy: interferencja ........ 244 6.2.3 Niemo�no�� uzyskania dost�pu do zawarto�ci pami�ci z powodu braku bod�c�w wywo�uj�cych ............................. 245 6.2.4 Zapominanie umotywowane ...................................... 246 6.3 Mo�liwo�ci wspierania pami�ci ................................... 247 6.3.1 Zasady dotycz�ce �wicze� ........................................ 247 6.3.2 Mnemotechniki - pomoc przy opracowywaniu materia�u trudnego do uporz�dkowania ............................................. 252 7. PSYCHOLOGIA MOTYWACJI ................................. 258 7.1 Zachowanie motywowane i jego obja�nienie ......................... 259 7.1.1 Charakterystyka zachowania motywowanego ........................ 259 7.1.2 Cz�ci sk�adowe psychologicznych wyja�nie� motywacji ............... 261 7.2 Teorie dotycz�ce poszczeg�lnych sfer motywacji ...................... 263 7.2.1 Od�ywianie si� - zachowanie i wyja�nienie .......................... 263 7.2.2 Agresja i jej wyja�nienie ......................................... 271 7.2.3 Niekt�re warunki wspierania motywacji do nauki .................... 290 8. PSYCHOLOGIA UCZU� I RADZENIA SOBIE ZE STRESEM ....... 299 8.1 Charakterystyka i klasyfikacja emocji .............................. 300 8.2 Znaczenie autonomicznego uk�adu nerwowego oraz hormon�w .......... 302 8.3 Teoretyczne rozwa�ania o do�wiadczaniu emocji ..................... 307 8.3.1 M�zg - centralna rozdzielnia emocji i reakcji fizycznych ............... 308 8.3.2 Zale�no�ci pomi�dzy zmianami fizycznymi a doznawaniem okre�lonych emocji ................................ 309 8.3.3 Do�wiadczenie emocji - rezultat pobudzenia fizjologicznego oraz proces�w poznawczych ...................................... 313 8.3.4 Zagadnienie proces�w przeciwstawnych ............................ 316 8.4 Przekazywanie dozna� w kontaktach spo�ecznych .................... 319 8.4.1 Biologiczne podstawy wyra�ania emocji ............................ 319 8.4.2 Zasady wyra�ania emocji w r�nych sytuacjach ...................... 321 8.4.3 Mo�liwo�ci udawania "nieprawdziwych" emocji ...................... 323 8.5 Stres: jego nast�pstwa i zwalczanie ................................ 326 8.5.1 Charakterystyka stresu ......................................... 327 8.5.2 Warunki powstawania stresu ..................................... 328 8.5.3 Osobowo�� a zagro�enie stresem ....
pedagogika.koszalin