Karaś mini Monografia.pdf

PZL P.23 A/B KARAŚ, PZL 43

mini MONOGRAFIA

W kilku kolejnych numerach mini-Repliki opublikowane zostaną uaktualnione plany wszystkich poznanych

dotąd wersji i modyfikacji Karasia (22 sylwetki boczne, 3 rzuty z góry i 4 z dołu - w tym PZL43). Przedstawione

zostaną nie publikowane wcześniej zdjęcia detali samolotu oraz krótka historia rozwoju płatowca PZL P.23 Karaś

oraz podsumowanie jego służby i użycia bojowego w Lotnictwie Polskim. Omówione będą zasady malowania i

pokazane przykłady oznakowania. Pominięto omówienie działań bojowych na tym typie samolotu we wrześniu

1939 roku, służbę w innych państwach oraz opis budowy płatowca, albowiem autor przedstawił je szczegółowo w

nr 23 Monografii Lotniczych wydawnictwa AJ-Press. Większość rysunków zamieszczonych w niniejszym opraco-

waniu została poprawiona w stosunku do opublikowanych w tym wydawnictwie i w 17 numerze Fanatyka Plastiku.

Szczegółowa korekta opublikowanych wcześniej materiałów poświęconych temu samolotowi przedstawiona bę-

dzie w ostatniej części monografii.

HISTORIA SAMOLOTU

Pierwszy prototyp oznaczony P.23/I został oblatany latem 1934

roku. Próby nie potwierdziły spodziewanych osiągów i wykazały

szereg wad płatowca. Jesienią 1934 roku przystąpiono do budowy

drugiego prototypu, oznaczonego P.23/II. Zmieniony został kształt

kadłuba, a zwłaszcza jego wnętrze. Oblotu drugiego prototypu

dokonano wiosną 1935 roku na Okęciu. Wprowadzone zmiany

okazały się w większości zasadne. Samolot został jednak rozbity

w trakcie jednego z lotów próbnych w okolicach Wilanowa. Wkrót-

ce po katastrofie P.23/II ukończono budowę trzeciego prototypu

oznaczonego P.23/III. Samolot wyposażono również w silnik Bri-

stol Pegasus II M2, jak obie poprzednie konstrukcje. Przestrzeń

między skrzydłem a kadłubem wypełniono obszerną owiewką, a

dla uzyskania zadawalającej widoczności fotel pilota umieszczo-

no wyżej, odpowiednio powiększając kabinę pilota. Zainstalowano

nową, napędzaną hydraulicznie podstawę górnego k.m. oraz do-

konano szeregu innych poprawek. Dla samolotu w takiej postaci

przyjęto oznaczenie PZL P.23A "Karaś" i nadano mu wojskowy

numer typu 44. Jesienią 1935 roku Polskie Lotnictwo Wojskowe

złożyło zamówienie na 240 Karasi.

Produkcję pierwszej serii 40 sztuk płatowca rozpoczęto pod

koniec 1935 roku, w nowej wytwórni PZL WP-1 na Okęciu. Samo-

loty otrzymały wojskowe numery ewidencyjne od 44.4 do 44.43.

Pierwsze egzemplarze dostarczono dopiero w czerwcu 1936 roku.

Nadal nie był to bowiem samolot bez wad. Wadliwie działały m.in.

automatyczne sloty, z których zrezygnowano w późniejszych eg-

zemplarzach. W międzyczasie na prototypie P.23/III zastąpiono

silnik Bristol Pegasus II M2 znacznie sprawniejszym Bristol Pega-

sus VIII, o mocy 500 kW (670 KM). Samolot z tym silnikiem stał

się wzorcowym dla wersji oznaczonej PZL P.23B "Karaś".

Wiosną 1936 roku rozpoczęto prace nad czwartym prototy-

pem Karasia - P.23/IV - z przeznaczeniem go jako bombowca nur-

kującego. Z pierwszego egzemplarza produkcyjnego Karasia A usu-

nięto wannę bombardiera i przerobiono go na 2-3 miejscowy sa-

molot doświadczalny. Uzbrojony został w dwa k.m. pilota i podwój-

ny, ruchomy k.m. strzelca. Miał zabierać 300 do 800kg bomb. Pro-

totyp objęły kilkakrotne modyfikacje, m.in.w marcu 1937 roku otrzy-

mał podwójne usterzenie pionowe, a w kwietniu zainstalowano wy-

suwaną kołyskę podkadłubową. Otrzymał oznaczenie P.42. Spo-

strzeżenia z przeprowadzonych na nim prób wykorzystano później

w eksportowej wersji Karasia - PZL 43 i jego następcy - PZL 46

"Sum".

44.253. W obrębie każdej serii produkcyjnej dokonywano szeregu

udoskonaleń. Egzemplarze ostatniej serii otrzymały oznaczenie

Karaś II. W czasie remontów prawdopodobnie kilka Karasi A otrzy-

mało nowe oznaczenie Karaś I.

W kwietniu 1936 roku PZL zawarły umowę na dostawę do Buł-

garii 12 samolotów P.23 w wersji eksportowej. Zażądano zastoso-

wania mocniejszego silnika oraz dodania drugiego k.m. pilotowi.

Jako jednostkę napędową wybrano francuski silnik Gnohme-Roh-

ne GR 14N-01, o mocy 720kW (977KM). Zmienił się nieco kształt

kadłuba, który wydłużono i poprawiono aerodynamicznie, poprzez

zmianę przekroju poprzecznego osłony kabiny z trapezowatego

na eliptyczny. Karabiny pilota zamontowano na zewnątrz kadłuba.

Z uwagi na dość znaczne zmiany konstrukcyjne płatowiec otrzy-

mał nowe oznaczenie PZL 43. W Bułgarii nadano mu nazwę Czaj-

ka (w tłumaczeniu na język polski - Mewa). Przewidziane dla PZL

43 silniki GR 14N-01 nie nadeszły z Francji, więc zastąpiono je

nieco słabszymi GR 14kfs, o mocy 685 kW (930 KM). Samoloty z

tym silnikiem oznaczono PZL 43A. Pierwszą serię 12 sztuk do-

starczono Bułgarii w kwietniu 1937 roku. W sierpniu 1938 roku

Bułgaria zamówiła 42 dalsze PZL 43. Samoloty już z silnikami GR

14N-01 otrzymały numery fabryczne 1701-1742 i według niektórych

źródeł oznaczenie PZL 43B 1 . Od czerwca do sierpnia 1939 roku

przekazano Bułgarom 33 z 42 zbudowanych egzemplarzy PZL 43B

(9 sztuk przygotowanych do wysłania pozostało w Warszawie).

UŻYTKOWANIE W POLSKIM LOTNICTWIE

WOJSKOWYM

Na przełomie września i października 1936 roku pierwsze Ka-

rasie w wersji P.23A otrzymały Eskadry Liniowe 11 i 12. Do kolej-

nych jednostek trafiały sukcesywnie. Z czasem Karasie A uzupeł-

niano nowocześniejszymi P.23B. Przezbrajanie eskadr liniowych

trwało przez cały 1937 rok, a w 4 i 6 Pułku Lotniczym zakończyło

się z końcem roku 1938. Wszystkie eskadry po przyjęciu nowego

sprzętu odbywały na nim rutynowe szkolenia strzeleckie i bombar-

dierskie. Początkowo w rejonie macierzystego lotniska a później

na poligonach w Modlinie, Biedrusku i Pustyni Błędowskiej. Współ-

działanie lotnictwa i wojsk lądowych sprawdzano w okresach let-

nich na manewrach. W miarę narastania zagrożenia militarnego

ze strony Niemiec od początku 1939 roku przygotowywano się do

przejścia na lotniska polowe i przeprowadzano ćwiczenia obejmu-

jące strzelanie do celów naziemnych, bombardowanie oraz obro-

nę przed atakami myśliwców. Jedne z ostatnich ćwiczeń przed wy-

buchem wojny przeprowadziła w czerwcu 55 Eskadra Liniowa na

Pustyni Błędowskiej.

W ramach marcowej reorganizacji lotnictwa bombowego pięć

eskadr liniowych zostało rozformowanych, a sprzęt lotniczy

Produkcję Karasi B rozpoczęto jesienią 1936 roku, dając od

lutego 1937 roku przeciętnie 22 egzemplarze miesięcznie. PZL do-

starczyły wojsku 40 egzemplarzy Karasi A i 210 Karasi B, których

produkcję zakończono w lutym 1938 roku. Samoloty były produ-

kowane w kilku seriach i nosiły numery ewidencyjne od 44.44 do

przekazano do innych jednostek lub trafił do remontu. Około 20

Karasi B z rozwiązanych eskadr polecono przerobić na szkolne.

1 września 1939 roku w jednostkach lotniczych znajdowało się

114 Karasi, z czego w eskadrach Brygady Bombowej było ich 50 a

w Lotnictwie Armijnym 64. W remontach pozostawało 47 samolo-

tów (10 P.23A, 37 P.23B), w rezerwie 10 (P.23B) a w szkołach 30

(25 P.23A, 5 P.23B). Ponadto w PZL Okęcie było 8 zmontowanych

egzemplarzy P 43B. Ogółem w działaniach bojowych wzięło udział

ok. 150 Karasi, głównie w wersji P.23B i kilka lub kilkanaście w

wersji P.23A uzbrojonych w warunkach polowych oraz co najmniej

5 samolotów PZL 43.

szablonów. Dotychczas udało się częściowo odczytać kilka z nich:

a) z prawej strony nieco powyżej miejsca łączenia blach oka-

potowania silnika:

PRZY ST....ANIU NA ZI

Z... PIERŚCIEŃ

można go odczytać w różny sposób, np.: "przy strzelaniu na ziemi

zdjąć pierścień" ?

b). z prawej strony kadłuba nad stopniem wejściowym do

przedziału strzelca:

100 KG BALASTU

c). powyżej napisu 100 KG BALASTU dwuwierszowy napis

zaczynający się od słowa

STRZELANIE ... .

Podczas walk wrześniowych wykonywano na Karasiach głów-

nie loty rozpoznawcze dostarczające informacji o ruchach wojsk

nieprzyjaciela oraz bombardowania i ostrzeliwania kolumn wojsk

niemieckich, zadając im niejednokrotnie dotkliwe straty. Ogółem

w dniach od 1 do 17 września Karasie z Brygady Bombowej wyko-

nały 185 zadań bojowych - w tym 137 bombowych i 48 rozpo-

znawczych, a w Lotnictwie Armijnym około 250 zadań, w większo-

ści rozpoznawczych. Zrzucono łącznie ok. 90 ton bomb. Załogi

Karasi zestrzeliły 10 samolotów niemieckich: 8 Bf109, 1 Hs126, 1

He111 (z ziemi) i 1 balon obserwacyjny oraz prawdopodobnie 2 Bf

109. W pełnych poświęcenia walkach lotnicy polscy stracili ok.

88% spośród wszystkich użytych w czasie działań wojennych Ka-

rasi.

Na samolocie nr 44.76 z nr bocznym 6 z 22 E.B. z lewej strony,

poniżej stanowiska tylnego strzelca, były wypisane czarną lub ciem-

noszarą farbą nazwiska latających na tej maszynie pilotów. Na-

malowane zostały prawdopodobnie tuż przed remontem samolo-

tu. Spośród kilku udało się odczytać dotąd jedno: K.HAWRYLUK

(wg J.Pawlaka w "Polskie eskadry w wojnie obronnej" Karol Haw-

ryluk był kapralem strzelcem samolotowym). Po remoncie samo-

MALOWANIE

Wszystkie Karasie malowano na górnych powierzchniach far-

bą khaki o odcieniu FS 30108/20122. Dolne powierzchnie skrzy-

deł i usterzenia poziomego malowano farbą szarobłękitną zbliżo-

ną do FS 35526. Ściany wewnętrzne prototypów były srebrne lub

jasnoszare. Wnętrze samolotów seryjnych malowano prawdopo-

dobnie również farbą khaki, przy czym niektóre elementy wnętrza

pozostawiano niemalowane. Kolektor spalin i rury wydechowe przy-

bierały po pierwszym użyciu kolor przegrzanej stali - niebieskofio-

letowy, który szybko pokrywała rdza. Prototypy podczas prób mia-

ły stery kierunku malowane na biało. Na egzemplarzach wystawo-

wych białą farbą malowano cywilne znaki rejestracyjne na kadłu-

bie i na górnej powierzchni skrzydeł. Od spodu litery były czarne.

Fabrycznie nowe samoloty miały na stateczniku pionowym czer-

wony znak firmowy PZL oraz czerwone oznaczenie typu: P.23A,

P.23B i KARAŚII. W czasie remontów P.23A otrzymywały ozna-

czenie KARAŚ I, a modernizowane starsze P.23B oznaczano KA-

RAŚII. Z lewej strony tyłu kadłuba malowano czerwony numer

ewidencyjny. Prawdopodobnie w czasie remontów oznaczenie typu

i numery ewidencyjne malowano farbą czarną.

Karasie w lotnictwie rumuńskim były na górnych powierzch-

niach oliwkowozielone a na dolnych - z podwoziem włącznie - ja-

snoniebieskie. Na stateczniku pionowym umieszczano biały napis

PZL 23 KARAŚ i numer samolotu. Końce skrzydeł od spodu malo-

wane były farbą żółtą, podobnie jak pas w tylnej części kadłuba,

co charakteryzowało samoloty walczące po stronie Niemiec.

Eksportowane do Bułgarii PZL 43 były malowane w Polsce, a

więc najprawdopodobniej były w tych samych barwach co polskie

Karasie. Osłony silnika miały barwę ciemnoczerwoną. Od nich cią-

gnął się wzdłuż kadłuba zwężający się ku tyłowi pas w tym samym

kolorze. W 1941 roku zostały zmienione znaki rozpoznawcze - krzyż

Maltański w kole z mieczami i lwem zmienił się w biały kwadrat z

czarnym krzyżem św. Andrzeja. Na stateczniku pionowym malo-

wano w trójkącie numer ewidencyjny samolotu. Po zmianie zna-

ków po bokach kadłuba za oznaczeniem przynależności państwo-

wej malowano białą farbą numer samolotu, powtarzany na spodzie

skrzydeł czarną farbą. Niektóre PZL 43 miały żółte końce skrzydeł

i czerwony lub żółty wąski pionowy pas pomiędzy przedziałem ob-

serwatora i strzelca. W późniejszym okresie użytkowania pojawił

się szeroki żółty pas w części ogonowej. Znany jest ponadto buł-

garski PZL 43 z żółtymi osłonami silnika.

Szachownice na górnej powierzchni skrzydeł miały boki o dłu-

gości 65 cm i były rozmieszczone niesymetrycznie. Na dolnych

powierzchniach były większe i miały boki o długości 120 cm i ma-

lowano je symetrycznie. Pozbawione były białych pól, a w miejscu

białych obwódek namalowano cienką czerwoną obwódkę. W cza-

sie remontów lub przeglądów otrzymywały białe pola. Szachowni-

ce na sterze kierunku miały boki o długości 45 em. Numery kolej-

ne samolotów w eskadrze (od 1 do 10) malowano po obu stronach

statecznika pionowego. SPL w Dęblinie malowała numery z boku,

pomiędzy przedziałem obserwatora i strzelca, a godło na statecz-

niku pionowym. Pozostałe eskadry malowały swoje godła zawsze

z boku kadłuba. Na spodzie skrzydeł malowano oznaczenia kodo-

we - wywoławcze numery radiowe. Litery miały wysokość 120 cm

i były białe lub czarne. Podczas ćwiczeń malowano na Karasiach

białą zmywalną farbą (wapnem ?) elementy szybkiej identyfikacji.

Przykładami takich oznakowań są obustronnie malowane końcówki

skrzydeł (latem 1938 roku w 11 Eskadrze Liniowej) oraz przednie

części prawej owiewki podwozia (jednostka nie znana).

Testowany przez Niemców PZL 43 miał w okresie prób nama-

lowane niemieckie znaki rozpoznawcze.

1 Co najmniej kilka pierwszych egzemplarzy (a być może wszyst-

kie) określanych dotąd przez różne źródła jako PZL 43B miało

namalowane na usterzeniu pionowym oznaczenie P.43A, które

zostało naniesione jeszcze w Polsce. Wytłumaczenie tego faktu

może być dwojakie: albo takie oznakowanie naniesiono niejako "z

rozpędu" przed złożeniem przez Bułgarię zamówienia na PZL 43 z

mocniejszym silnikiem, albo - co wydaje się mniej prawdopodob-

nym - przez nieuwagę w lakierni. Być może istnieje prostsze wyja-

śnienie zastosowania takiego oznaczenia: oznakowanie PZL 43B

pozostało tylko w dokumentach obu stron. Dopóki nie uda się zna-

leźć fotografii PZL 43 z oznaczeniem PZL 43B na usterzeniu pio-

nowym, wydaje się zasadne przyjęcie jednej z domniemanych wersji

zdarzeń.

Napisy eksploatacyjne nanoszono czerwoną farbą z użyciem

lot ten został rozbity 28.07.1937 o godz.11 2 0 w Liszkach pod Kra-

kowem (patrz tabela: WYPADKI ŚMIERTELNE NA SAMOLOTACH

KARAŚ DO 1939 R., w ostatniej części opracowania).

WERSJE I MODYFIKACJE

Pierwszy prototyp PZL-23/1 znacznie różnił się kształtem od pierwszych seryjnych Karasi oznaczonych PZL P 23A. Najistotniejszą z

wprowadzonych zmian było usunięcie komory bombowej z kadłuba i przeniesienie bomb pod skrzydła oraz obniżenie osi kadłuba, co

nadało samolotowi charakterystyczną sylwetkę. Taki kształt otrzymał drugi prototyp - PZL-23/II. W kolejnym prototypie - PZL-23/III -

m.in. podniesiono fotel pilota, uznając płatowiec w takim kształcie za wzorzec dla wersji seryjnej PZL-23A. W kolejnym Karasiu ozna-

czonym PZL-23B usunięto wadliwie działające skrzela, a stery wysokości otrzymały dodatkowe powierzchnie odciążające. Później bryła

samolotu ulegała jedynie drobnym korektom, pozostając w głównych zarysach niezmienioną do końca produkcji. Jednakże owe korekty

spowodowały pojawianie się kolejnych mutacji samolotu przez co podział Karasia na dwie podstawowe wersje - A i B - jest czysto

formalnym, albowiem w obrębie każdej serii produkcyjnej dokonywano zmian i udoskonaleń. Obejmowały one przede wszystkim kabinę

załogi wraz z jej osłoną, a także fragment kadłuba pomiędzy silnikiem a kabiną pilota Drobnym modyfikacjom podlegały owiewki

podwozia. Ponadto niektórym samolotom w czasie remontów nadawano postać jakiej żaden Karaś nigdy nie otrzymał fabrycznie.

Dobrym przykładem takiej kontaminacji jest Karaś nr 5 z 21 Eskadry Bombowej, który miał centropłat wyposażony w skrzela typowe dla

Karasia A, stery wysokości pochodziły z Karasia B, a za fotelem pilota zamontowany był kozioł przeciwkapotażowy, którego nie posia-

dały Karasie A (ML nr 23 str. 14 zdjęcie dolne - pierwszy z lewej, str. 27 zdjęcie środkowe i str. 38 zdjęcie górne oraz plansza barwna - str.l

- dolna sylwetka)

Zamieszczone w niniejszym opracowaniu boczne sylwetki przedstawiają najważniejsze warianty samolotu z modyfikacjami wprowa-

dzanymi w czasie produkcji seryjnej i remontów. Efekty ewolucji Karasia przedstawiono zgodnie z ich następstwem czasowym, podob-

nie jak sylwetki PZL 43.

1.PZL P.23/I - pierwszy

prototyp.

Komora bombowa za prze-

działem pilota, silnik w osi

samolotu, duży trapezowa-

ty ster kierunku, fotel pilo-

ta z lewej strony, linki an-

ten pomiędzy kadłubem a

skrzydłami.

2.PZL P.23/II - drugi

prototyp.

Zlikwidowana komora bom-

bowa w kadłubie, oszklone

stanowisko obserwatora,

zmienione usterzenie pio-

nowe, powiększona płoza

ogonowa (wygląd przypu-

szczalny).

3.PZL P.23/III - trzeci

prototyp.

Powiększona osłona kabiny

pilota (podniesiony fotel pi-

lota), zmienione osłony sil-

nika, deflektory z lewej stro-

ny za osłoną silnika w trzech

rzędach, dwie dysze pomia-

rowe z lewej strony kabiny

pilota, jedna dysza z prawej

strony ponad chłodnicą ole-

ju, przed wiatrochronem ko-

łowa muszka.

Skala 1:72

4.PZL P.23/IV, później

P.42 - czwarty prototyp.

Zdwojone usterzenie piono-

we, proste rury wydechowe,

wycięcie na drugi km pilota

z lewej strony (nie monto-

wany) deflektory z lewej

strony za osłoną silnika w

czterech rzędach, jedna dy-

sza z lewej strony kabiny

pilota.

5.PZL P.23A "SP-BGZ" -

doświadczalny.

Trójłopatowe śmigło metalo-

we Hamilton Standard z pia-

stą pomiarową VDI, deflek-

tory z lewej strony za osło-

ną silnika w czterech rzę-

dach, dwie dysze pomiaro-

we z lewej strony kabiny pi-

lota.

6.PZL P.23A - seryjny.

Deflektory z lewej strony za

osłoną silnika w trzech rzę-

dach, jedna dysza pomiaro-

we z lewej strony kabiny pi-

lota, dysza Venturiego z

prawej strony ponad chło-

dnicą oleju.

7.PZL P.23A - seryjny.

Deflektory z lewej strony za

osłoną silnika w trzech rzę-

dach, jedna dysza pomiaro-

wa z lewej strony kabiny pi-

lota, dwie dysze pomiarowe

z prawej strony kadłuba: po-

nad chłodnicą oleju i poniżej

ramy osłony przedziału pilo-

ta.

Skala 1:72

PZL P.23 A/B KARAŚ, PZL 43

mini MONOGRAFIA - część II

WERSJE I MODYFIKACJE - ciąg dalszy

8. PZL P.23B - seryjny.

Deflektory z lewej strony

za osłoną silnika w trzech

rzędach, jedna dysza po-

miarowa z lewej strony ka-

biny pilota, z lewej strony

wycięcie na drugi km pilo-

ta (nie montowany), wysu-

wana antena przy gondoli

podkadłubowej.

9. PZL P.23 B - seryjny.

Deflektory z lewej strony za

osłoną silnika w czterech

rzędach, dwie dysze po-

miarowe z lewej strony ka-

biny pilota, pozostałe de-

tale jw.

10. PZL P.23B -seryjny.

Brak reflektora głównego

na lewej owiewce podwo-

zia, kołnierz przeciwolejo-

wy przed osłoną przedzia-

łu pilota, pozostałe elemen-

ty jw.

11. PZL P.23B - seryjny.

Z fotokarabinami strzelca i

pilota, brak kołnierza prze-

ciwolejowego przed osłoną

przedziału pilota, pozosta-

łe elementy jw. (jeden z

przykładów samolotu z fo-

tokarabinami).

Skala 1:72

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: